d: میزان اشتباه مجازی می باشد که مقدار آن بر اساس تحقیقاتی که قبلاً صورت گرفته است مشخص می شود. در این تحقیق مقدار d برابر ۰۵/۰ در نظر گرفته شده است.
n: تعداد نمونه آماری.
: واریانس جامعه.
همچنین با توجه به اینکه در نمونه گیری مقدماتی نرخ بازگشت ۵۵ درصد برای پرسشنامه های تحقیق بدست آمد، محقق اقدام به توزیع ۵۰۰ پرسشنامه در بین مخاطبین خود نمود که نهایتا ۲۰۵ پرسشنامه قابل استفاده با نرخ بازگشت ۴۱ درصد بدست آمد و مبنای تجزیه و تحلیل های بعدی قرار گرفت.
روش و ابزار گردآوری داده ها
ابزار گردآوری داده ها در مرحله نخست تحقیق که مبتنی بر روش کیفی است، مصاحبه های رو در رو نیمه ساختار یافته است تا اینکه بتوان به ویژگی های رفتار خادمانه و عوامل اثر گذار بر آن دست یافت. بر این اساس پرسش محوری مورد نظر در مصاحبه ها “چه توصیفی از رفتار خادمانه دارید؟ و برای بروز رفتارهای توصیف شده، چه عواملی را مؤثر می دانید؟” بود که در این حین به منظور استخراج اطلاعاتی جامع و کامل از مشارکت کنندگان و یا شفاف سازی پاسخ های آنها سوالات دیگری نیز پرسیده شد که در قسمت پیوست (۱) رساله به آنها اشاره شده است. متوسط زمان پاسخگویی در مصاحبه ها ۴۰ دقیقه است که گاهی بر اساس اطلاعات افراد پاسخگو و علاقه آنها به بیان این اطلاعات از ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت هم بطول انجامیده است. ضمن اینکه مصاحبه ها با کسب اجازه از فرد مصاحبه شونده ضبط می شد و سپس کلمه به کلمه به صورت مکتوب در آمده و مصاحبه هایی که اجازه ضبط نداشت نیز به صورت دستنویس، مکتوب شده است.
در مرحله دوم تحقیق که به سنجش کمی متغیرهای حاصل از مرحله نخست تحقیق و روابط بین آنها اختصاص دارد، به منظور جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه محقق ساخته، برگرفته از مرحله اول تحقیق استفاده شد. این پرسشنامه شامل ۱۵۳ گویه است که در دو بخش ویژگی های رفتار خادمانه با ۸۲ گویه و عوامل مؤثر بر رفتار خادمانه با ۷۳ گویه و با به کارگیری طیف لیکرت ۵ گزینه ای در دامنه کاملا موافق تا کاملا مخالف طراحی شده است.
اعتبار ابزار و یافته های کیفی تحقیق
به سبب ضرورت ایجاد اطمینان از صحت یافتههای پژوهش کیفی، پژوهشگران این حوزه مفاهیمی مانند اعتبارپذیری[۱۵۰] یا استحکام[۱۵۱] داده‌ها را مطرح نمودهاند. جهت تایید استحکام داده‌ها در تحقیقات کیفی بایستی به قابلیت اعتبار[۱۵۲] (مقبولیت)، قابلیت اعتماد[۱۵۳]، قابلیت وابستگی[۱۵۴] و قابلیت انتقال[۱۵۵] آنها توجه نمود(عباس زاده، ۱۳۹۱؛ دانایی فرد و مظفری، ۱۳۸۷). که در ادامه به تعریف این مفاهیم و نحوه بکارگیری آنها در پژوهش حاضر پرداخته شده است.
قابلیت اعتبار (مقبولیت): به اعتقاد لینکلن و گوبا قابلیت اعتبار به سه مسئله ارتباط دارد؛ متدولوژی، اعتبار محقق و فلسفه تحقیق. آنها برای افزایش قابلیت اعتبار تحقیقات کیفی راه هایی را به شرح زیر پیشنهاد داده اند: الف) غرق شدن در داده ها و مشاهدات پیگیر که مستلزم اختصاص زمان کافی برای جمعآوری و تفسیر داده‌ها است که موجب فهم بیشتر فرهنگ، زبان و دیدگاههای گروه تحت مطالعه می شود. ب) ترکیب: این شیوه به استفاده از چند منبع برای ترسیم واقعیت اشاره دارد و جمع آوری داده‌ها از افراد مختلف درگیر موضوع و حضور محققین مختلف در انجام فرایند تحقیق (جمعآوری، تفسیر و تحلیل داده‌ها) و یا بهرهگیری از روش های کمی و کیفی به صورت همزمان جهت پاسخ به سوال تحقیق را ابزار اجرایی این روش تلقی مینماید. ج) بازنگری بیرونی که عبارت است از عرضه نتایج تحقیق به شرکت کنندگان و گرفتن تایید آنها (عباس زاده، ۱۳۹۱؛ دانایی فرد و مظفری، ۱۳۸۷). برای این منظور در پژوهش حاضر، محقق درگیری طولانی‌مدت با مشارکت‌کنندگان و داده‌ها داشت؛ به طوری که برای تکمیل جاهای از قلم افتاده در مصاحبه، هر مصاحبه چندین بار بازشنوی و مرور شد. همچنین از روش بازنگری بیرونی بهره گرفته شد. بدین صورت که از مصاحبه پنجم به بعد با استخراج عوامل اولیه، پس از انجام مصاحبه با هر یک از مشارکت کنندگان از ایشان خواسته می شد که صحت عوامل را تأیید یا اصلاح نمایند. و نهایتا پس از نهایی شدن مدل استخراج شده، مورد تأیید ۵ نفر اول مشارکت کنندگان نیز قرار گرفت. از سویی دیگر در تحقیق حاضر از روش ترکیب نیز جهت تأیید اعتبار فرایند تحقیق بهره گرفته شد چرا که داده ها از خادمانی با سوابق اعزام چندین باره و خدمت در سمت های مختلف اعزامی جمع آوری شده است.
قابلیت اعتماد: درخصوص بررسی قابلیت اعتماد ابزار بخش کیفی تحقیق، سیلورمن (۲۰۰۵) بر این باور است که ثبت دقیق، کامل و عمیق داده‌ها، کدگذاریهای دقیق، کامل و متنوع و تکرار آنها میتواند درخدمت قابلیت اعتماد تحقیق قرارگیرد. براین اساس، اگر کثرتگرایی در پژوهشگر که بیانگر توافق و اجماع نظر بر کدگذاری مقولات است، اتفاق افتد، نشانه ثبات و پایداری تحقیق است (دانایی فرد و مظفری، ۱۳۸۷). به عبارتی هنگامی که فرایند کدگذاری از اعتبار برخوردار باشد نتایج حاصل از مصاحبهها نیز از قابلیت اعتماد برخوردارخواهند بود. جهت بررسی قابلیت اعتماد فرایند کدگذاری مصاحبه ها در پژوهشهای کیفی میتوان از دو شاخص ثبات و تکرارپذیری بهره گرفت که در ادامه به توضیح ونحوه بکارگیری آن در پژوهش حاضر پرداخته شده است.
الف) شاخص ثبات(پایایی بازآزمون): شاخص ثبات به میزان سازگاری طبقهبندی داده‌ها در طول زمان اشاره دارد. این شاخص را میتوان زمانی محاسبه کرد که یک کدگذار یک متن را در در دوزمان متفاوت کدگذاری کرده باشد. به دلیل اینکه در محاسبهی این شاخص کدگذار و متن یکی است، این نوع شاخص شامل کمترین احتمال دخالت عوامل کنترل نشده است. برای محاسبه شاخص ثبات، روش کار به این ترتیب است که از میان کل مصاحبهها چند نمونه به صورت تصادفی انتخاب و هرکدام از آنها دوبار در یک فاصله زمانی کوتاه و مشخص(بین پنج تا سی روز) کدگذاری میشوند. سپس کدهای مشخص شده، در دو فاصله زمانی برای هرکدام از مصاحبهها با یکدیگر مقایسه میشوند و از طریق میزان توافقات یا عدم توافقات موجود در دو مرحله کدگذاری، شاخص ثبات برای آن تحقیق محاسبه میشود (عباس زاده، ۱۳۹۱؛ دانایی فرد و مظفری، ۱۳۸۷). در پژوهش حاضر محقق ابتدا کل واحدهای فکر را در یک جدول تجمیع کرد؛ سپس به طور تصادفی بر اساس رویه تحلیل محتوا در پژوهش های مشابه همچون پژوهش باترفیلد و همکاران (۱۹۹۶) بیست درصد از آنها را انتخاب کرده و کدگذاری مجدد نمود. نتیجه میزان توافق با کدگذاری اصلی ۹۴ درصد بدست آمد. جدول ۳-۱ موارد عدم توافق در دو مرحله کدگذاری را نشان می دهد.
جدول ۳-۱ موارد عدم توافق بین دو مرحله کدگذاری توسط محقق
| واحد فکر | کدگذاری اولیه | کدگذاری ثانویه |
| اینها تو خونشون خدمت نقش بسته. | عشق و علاقه | فطرت خدمتگزار |
| *** | فطرت خدمتگزار | تمایل به خدمتگزاری |
| *** | سرفرازی معنوی | غرور معنوی |
| بهترین خادم کسی است که بتواند خدای خودش و صاحب خانه را بالای سر خود ناظر ببیند. | ناظر درونی | نگرش معنوی |
| *** | خوش صورتی | آراستگی ظاهری |
| یکی از خدمه های پیش کسوت در یکی از سفرها برای خدمه های سفر اولی هدیه می خرید تا تشویق بشوند خوب کار کنند. | عمل فرانقشی | تشویق همکاران |
| مثلا زایری بیمار است و توان ایستادن ندارد. خادم می تواند به او بگوید برو اونجا ویلچر را بردار ولی یک خادم خوب در چنین مواقعی بلافاصله با سرعت تمام میرود و برای اون زایر یک ویلچر تهیه می کند. | نوع دوستی | همدلی |
