توسعه توانایی برای تصمیم گیری عادلانه و اخلاقی در مورد فناوری

ایجاد علاقه به پیشرفت های فناورانه و تمایل ارزیابی انتقادی فناوری، به ویژه فناوری های جدید و در حال ظهور
تمایل انطباق و یادگیری مهارت ها فناورانه مختلف و جدید(ویلیام،^[۴۵] ۲۰۰۱)
به طور کلی هدف آموزش فناوری، ارتقا سواد فناورانه برای همه دانش آموزان است (ویلیام، ۲۰۰۹).
۲-۳ سواد فناورانه
انجمن آموزش بین المللی فناوری «سواد فناورانه» را به عنوان نوآوری بشر در عمل تعریف کرده و اخیرا اسواد فناورانه را توانایی استفاده، مدیریت، ارزیابی و درک فناوری تعریف کرده است(رز و داگر، ۲۰۰۲). آکادمی ملی مهندسی^[۴۶] و شورای ملی پژوهش^[۴۷] در سال ۲۰۰۲ بیان کرده اند که سواد فناورانه شامل سه بعد است: دانش، روش های فکر و عمل و ظرفیت ها(بکر، هاگ و اسپلایک^[۴۸]، ۲۰۱۰). به عبارت دیگر گارمیر و پرسون^[۴۹](۲۰۰۶) سواد فناورانه را سه بعد که شامل دانش، ظرفیت ها و تفکر و تصمیم گیری انتقادی را بیان کرده اند. بر این اساس می توان گفت که اولا شخص باسواد فناورانه باید دانش اساسی در فناوری داشته باشند، دوما شخص باسواد فناورانه باید ظرفیت های عملی اساسی مانند کار با رایانه و شناسایی و تعمیر ابزارهای فناورانه داشته باشند. به طور کلی او باید قادر به ارائه رویکرد برای حل مسائل باشد. سوما، شخص باسواد فناورانه باید قادر باشد به طور انتقادی در مسائل فناورانه تفکر کند و مطابق آن عمل کند(گارمیر و پرسون، ۲۰۰۶).
سواد فناورانه ذاتا چهار صلاحیت عمومی را شامل می شود که عبارت اند از: الف) تطبیق و از عهده‌ای تغییر پیوسته و سریع سیستم های فناورانه بر آمدند ب) حل مشکلات فناورانه به صورت نوآورانه و خلاق ج) عمل از طریق دانش فناورانه به صورت موثر و کارآمد د) ارزیابی فناوری و مشارکت عاقلانه با دیگر انسان ها در جهان فناورانه(واناکات^[۵۰]، ۲۰۰۱).
۲-۳-۱ عناصر کلیدی سواد فناورانه
یک تعریف گسترده ای از سواد فناورانه شامل مهارت ها، تمایلات و درک مفهومی است که دانش آموزان را به استفاده موثر از فناوری های اطلاعات و ارتباطات برای اهداف حرفه ای، پژوهشی و علمی قادر می سازد.
عناصر کلیدی سواد فناورانه طبق شکل شماره ۲-۱ در این تعریف عبارتند از:
درک مفهومی
تمایلات
مهارت ها
شکل شماره یک رابطه بین عناصر را نشان می دهد این عناصر رابطه تو در تو دارند و به صورت یک کل بهم وابسته اند. هر عنصر از سوی عنصر دیگر تحت تأثیر قرار می گیرد، یا همه تحت تأثیر عوامل محیطی از قبیل تجربیات قبلی دانش آموزان و زمینه محیطی قرار می گیرند. این عناصر ممکن است در کل مراحل فرایند یادگیری برجسته باشد و می تواند برنامه انعطاف پذیری طراحی کنند که نیازهای خاص هر دانش آموز را در نظر بگیرد. دانش آموزان ممکن است با فرایند یادگیری در سطوح مختلف درگیر شوند، برخی دانش آموزان ممکن است در ابتدا در سطح مهارت ها مسلط باشند بعد به ترتیب به سطوح بالاتر ارتقا یابند و این تسلط به عواملی مانند تجربه های قبلی، انگیزه و … وابسته است(راستیر و باگدان،۱۹۹۹).
به طور کلی سواد فناورانه عبارت است از دانستن در این که فناوری چیست، چگونه کار می کند، با چه هدفی کار می کند، و چگونه می تواند به طور اثربخش برای دستیابی به اهداف ویژه به کار رود(عصار زادگان، ۱۳۸۸).
شکل شماره۱-۲: عناصر کلیدی سواد فناورانه
۲-۲-۳ ویژگی افراد باسواد فناورانه
ویژگی های افراد باسواد فناورانه با توجه به ابعاد سواد فناورانه عبارت اند از:
دانش
- اشخاص با سواد فناورانه می دانند که فناوری شامل سیستم است یعنی گروهی از اجزای مرتبط به هم که در مجموع برای رسیدن به هدف و اهداف خاصی طراحی شده است.
- اشخاص با سواد فناورانه می دانند که فناوری ها شامل حقایق و اطلاعات است و همچنین توانایی ترکیب اطلاعات را با بینش های جدید دارد(انجمن بین المللی آموزش فناوری، ۱۹۹۶).
- اشخاص با سواد فناورانه تشخیص می دهند که فناوری در زندگی روزمره سرایت کرده و خطرات و منافع آن را می دانند.
- اشخاص با سواد فناورانه با ماهیت و حدود فرایند طراحی آشنا می باشند.
- اشخاص با سواد فناورانه با مفاهیم اصلی و دامنه فناوری آشنا می باشند(انجمن بین المللی آموزش فناوری،۲۰۰۷).
- اشخاص با سواد فناورانه می دانند که فناوری منعکس کننده ارزش ها و فرهنگ جامعه می باشد.
- اشخاص با سواد فناورانه می دانند که فناوری در نتیجه فعالیت ها و نوآوری انسانی می‌باشد(انجمن بین المللی آموزش فناوری،۲۰۰۳).
روش های تفکر و عمل کردن
- افراد باسواد فناورانه حل کننده مشکلات هستند. آنها کسانی هستند که مسائل فناورانه را از دیدگاه‌های مختلف بررسی می کردند و آنها با زمینه های متنوع در ارتباطند، و سوالات مناسب از خود و دیگران در خطرات و منافع فناوری می پرسند.
- افراد باسواد فناورانه ارتباط متقابل بین فناوری و افراد، جامعه و محیط را درک می کند(انجمن بین‌المللی آموزش فناوری،۲۰۰۳).
- افراد باسواد فناورانه ترکیب ویژگی های مختلف مهندسان، هنرمندان، طراحان، اشخاص ماهر، تکنسین ها، جامعه شناسان، و غیره را جذب می کنند و طبق آن عمل می کنند.
- افراد با سواد فناورانه اهمیت تحولات اساسی فناوری را درک و تصدیق می کنند.
- افراد با سواد فناورانه با بصیرت در تصمیم گیری در مورد توسعه و استفاده از فناوری شرکت می کنند(انجمن بین المللی آموزش فناوری، ۱۹۹۶).
ظرفیت ها
- افراد باسواد فناورانه از مفاهیم علوم، ریاضیات، مطالعات اجتماعی، هنر، زبان و دیگر زمینه ها به عنوان ابزاری برای درک و مدیریت سیستم های فناورانه استفاده می کنند(انجمن بین المللی آموزش فناوری،۲۰۰۳).
- افراد باسواد فناورانه می توانند راه حل های مناسب را شناسایی کنند و نتایج حاصل از اجرای راه حل انتخاب شده را پیش بینی و ارزیابی می کند و قضاوت آگاهانه در مورد خطرات و منافع فناوری انجام می دهند.
- افراد باسواد فناورانه توانایی استفاده و مدیریت فرایند ها و سیستم های فناورانه را به منظور بهبود کارایی و تناسب آن را دارند(انجمن بین المللی آموزش فناوری، ۱۹۹۶).
- افراد با سواد فناورانه استفاده قوی، سیستم گرا، خلاق از فناوری دارند و رویکردی سازنده برای تفکر در حل مشکلات فناورانه دارند(انجمن بین المللی آموزش فناوری، ۲۰۰۷).
دانش آموزانی که سواد فناورانه دارند، درک عمیقی از ماهیت سیستم های فناوری نشان می دهند و خودشان را به عنوان کاربران خبره ی این سیستم ها می بینند. کاربردهای مثبت و اخلاقی فناوری را در زمینه های زندگی اجتماعی و فردی درک و مدل سازی می کنند. تنوعی از ابزارهای فناوری را به روش‌های مؤثر برای افزایش بهره وری خلاقانه به کار می گیرند. ابزارهای ارتباطی را برای بالا بردن کارایی کلاس درس به کار می برند. فناوری را به طور اثربخش برای دستیابی، ارزیابی، فرایندها و آمیختن اطلاعات از منابع گوناگون، به کار می گیرند. فناوری را برای تعیین و حل مسائل پیچیده در زمینه های دنیای واقعی، به کار می گیرند(بردکهارت و همکاران، ۲۰۰۳).
۲-۳-۳ ابعاد و استاندارد سواد فناورانه
شورای فناوری آموزش معلمان^[۵۱](۲۰۰۹) استاندارد سواد فناورانه را فرصت ها و چالش های مهم در آموزش فناوری می داند. لیندی(۲۰۰۴) بیان می کند استاندارد سواد فناورانه یعنی آنچه که دانش آموزان باید یاد بگیرند تا با سواد فناورانه شوند. سواد فناورانه شامل ابعاد و معیارهای است که این ابعاد و معیارهای با اصول زیر مشخص می شوند:
آنها یک مجموعه مشترک از انتظارات در آنچه که دانش آموزان باید در مورد فناوری یاد بگیرند هستند.
آنها به طور تکاملی برای دانش آموزان مناسب هستند.
آنها پایه ای را برای توسعه برنامه های درسی معنی دار، مرتبط و بند بند را در سطح محلی، ایالتی و استان پیش بینی کرده اند.
آنها یادگیری تجربی و فعال را تشویق می کنند
دولت آمریکا، طرحی را برای تعیین استانداردهای سواد فناورانه توسط انجمن بین‌المللی آموزش فناوری آمریکا (ITEA) و با همکاری گسترده و دلسوزانه مدرسان، مهندسان و دانشمندان، در سال ۲۰۰۰، به اجرا گذاشت. عنوان این طرح “فناوری برای همه آمریکایی‌ها” بود. نهایتاً ۲۰ استاندارد شناختی و فرایندی وجود دارد که می توان آن‌ها را به پنج گروه تقسیم کرد. به دنبال هر یک از استانداردها معیاری بیان شده که به دانش آموزان دانش و توانایی را برای معرفی استاندارد مربوطه داده است. استانداردهای مربوطه مطابق شکل شماره سه به شرح زیر بیان شده است(انجمن بین المللی آموزش فناوری، ۲۰۰۴):
مؤلفه ۱) فهم ماهیت فناوری
ماهیت فناوری یعنی درک اساسی فناوری که مورد نیاز است. همه مردم رایانه، هواپیما و ماشین ها را به عنوان نمونه هایی از فناوری می شناسند؛ اما اغلب افراد فناوری را به طور عمیق درک نمی کنند. این مبحث آنچه که دانش آموزان باید در ماهیت فناوری بفهمند، برای اینکه باسواد فناورانه باشند را توصیف می کند و شامل سه استاندارد ویژگی ها و دامنه فناوری، مفاهیم اساسی فناوری، درک ارتباط بین فناوری ها و فهم ارتباط آنها با سایر زمینه ها که در زیر هر کدام شرح داده شده است(انجمن بین‌المللی آموزش فناوری،۲۰۰۷).
استاندارد۱) درک دانش آموزان از ویژگی ها و دامنه فناوری
کلمه فناوری دارای معانی متعدد می باشد و می تواند تولیدات و اختراعات انسانی را شامل گردد. فناوری بعضی مواقع شامل محصولات، دانش، اشخاص، سازمان ها، قوانین و مقررات، ساختارهای اجتماعی می باشد. شخص باسواد فناورانه اهمیت فناوری در زندگی روزانه و نقش فناوری در شکل‌دهی جهان اطراف را درک می کند. در سطح متوسطه دانش آموزان چشم انداز گسترده ای نسبت به اهمیت نوآوری های انسان و ابتکار در پالایش فناوری های موجود و توسعه فناوری های جدید کسب می کنند. آنها اغلب مهارت های از جمله پرسیدن، تحقیق کردن و جستجو کردن را توسعه خواهند داد. دانش آموزان باید مفاهیم فناوری از جمله محصول ها و سیستم ها را درک کنند و سرانجام مفاهیم فناوری که شامل ماهیت فناوری، ارتباط فناوری با جهان طبیعی، سرعت و همچنین پیشرفت فناوری را بفمند(همان).
استاندارد۲) درک دانش آموزان از مفاهیم اساسی فناوری
مانند هر رشته دیگر فناوری مفاهیم اساسی دارد که آن را توصیف می کند و آن را از حوزه های دیگر جدا می کند. این مفاهیم به عنوان اساسی برای مطالعه فناوری بکار گرفته شده اند و دانش آموزان را برای فهم جهان طراحی شده آماده می کنند. مفاهیم اساسی فناوری شامل سیستم ها، منابع، نیازها، بهینه‌سازی و سبک و سنگین کردن و فرایند و کنترل ها می باشد. دانش آموزان متوسطه باید با مفاهیم اساسی فناوری آشنا باشند. در این سطح آنها باید بتوانند تحلیل کنند که چگونه این مفاهیم بر یکدیگر، بر جامعه و بر جهان تأثیر می گذارند. دانش آموزان باید بر مفاهیم تحلیل سیستم ها، ثبات سیستم ها و کنترل سیستم ها تمرکز کنند(همان).
استاندارد ۳) درک ارتباط بین فناوری ها و فهم ارتباط آنها با سایر زمینه ها
محصولات فناوری در هر زمینه ای وجود دارد. پیشرفت فناورانه اغلب منجر به ترقی می شود و بعضی مواقع می تواند یک زمینه مطالعه جدید را به وجود آورد. برای مثال تلسکوپ در عصر مدرن علم نجوم را شکل می بخشید. دانش آموزان متوسطه باید درک عمیق خود را از ارتباطات فناوری افزایش دهد. معلمان رشته های علوم، ریاضیات، مهندسی، زبان، هنر و غیره باید از ابزارها، وسایل، نمونه ها و الگوهای رایانه ای برای توضیح دانش و مفاهیمی استفاده می کنند. همین طور دانش آموزان در کلاس آزمایشگاه فناوری باید از محتوا رشته های دیگر استفاده کنند(همان).
مؤلفه ۲) ارتباط فناوری و جامعه
بدیهی است که فناوری باید وارد زمینه اجتماعی، فرهنگی و محیطی شود. جامعه خواسته ها و نیازهایی که در فناوری استفاده می شود، را تعیین می کند. فناوری «موتور تاریخ» نامیده می شود که جامعه را تغییر می دهد و بر الگوهای فرهنگی، جنبش های سیاسی، اقتصادهای محلی و جهانی و زندگی معمولی تأثیر می گذارد. به طور کلی جامعه بر فناوری و فناوری بر جامعه تأثیر می گذارد. بنابراین این دو با هم آینده را می سازند. این مؤلفه در مورد این است که چگونه فناوری بر جامعه و محیط تأثیر می گذارد و چگونه جامعه موجب توسعه فناوری و استفاده از آن می شود و نفوذ فناوری در تاریخ می باشد(همان).
استاندارد۴) درک آثار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی فناوری
فناوری به محیط شکل می دهد و بر بخش های مختلف زندگی بشر تأثیر می گذارد. بیشتر مردم در خانه یا آپارتمان زندگی می کنند، کار و خرید آن ها در ساختمان ها انجام می شود، با وسایل نقیله جا به جا می شوند، برای خوردن غذا تهیه می کنند و از روزنامه ها، رادیو، تلویزیون و اینترنت برای انتقال و ارتباط استفاده می کنند. بسیاری از اثرات فناوری ها بر جامعه مطلوب است مانند این که پیشرفت در پزشکی سلامت عمومی مردم را برای زندگی طولانی قادر می سازد. اثرات بعضی از فناوری ها زیاد مطلوب نیست. دانش آموزان در این مقطع چگونگی توسعه اثرات فرهنگی و اجتماعی فناوری ها در دو طریق به طور دقیق و آشکار و همچنین به طور مداوم مطالعه می کنند. دانش آموزان باید بتواند فناوری‌ها را کشف کنند و مهارت هایشان را برای ارزشیابی تأثیرات فناوری توسعه دهند. دانش آموزان متوسطه ارزش انتقال دانش فناورانه را در فرهنگ ها و جوامع تشخیص می دهند آن ها باید بدانند که چگونه انتقال فناوری از یک جامعه به جامعه دیگر بر فرهنگ ها، جوامع، اقتصاد و سیاست های جوامع دیگر تأثیر می گذارد. دانش آموزان باید بدانند ملاحظات اخلاقی در توسعه، انتخاب و استفاده فناوری ها مهم است و انتقال فناوری از یک جامعه به جامعه دیگر می تواند موجب تغییرات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و سیاسی در جامعه مقصد شود(همان).