برای سنجش پایایی پرسشنامه در مرحله پیش آزمایش از آلفای کرونباخ استفاده شد که عدد ۸۶۸٫ بدست آمد بنابراین پایایی پرسشنامه در حد عالی ارزیابی می شود.

۱-۱۴- واژه ها و مفاهیم
فضا^[۶]: فضا مجموعه ای از محیط طبیعی، انسان و فعالیت است. به بیان دیگر فضا، محدود به ابعاد فیزیکی نیست و آنچه در خود داشته، اعم از فیزیکی و غیر فیزیکی، ایستا و پویا را شامل می شود و دارای بعد زمان است (صرافی، ۱۳۶۴: ۴).
فضاهای فرهنگی و هنری^[۷]: فضای فرهنگی و هنری شامل تمامی فضاهایی است که هدفشان ارائه و یا حمایت از هنرمندان و هنرشان می باشد (www.seattle.gov, 2015). فضاهای فرهنگی نظیر سالن های کنسرت، تئاترها، سینماها، کتابخانه ها، فرهنگسراها، موزه ها، نمایشگاه ها، جشنواره ها و… می باشد، این فضاها غالباً دارای جمعیت سیال و ناپایدار هستند که مطالعه بر آنها کاری مشکل است (فکوهی، ۱۳۸۷: ۲۶۸).
فضای ورزشی^[۸]: فضاهای ورزشی اشاره به منطقه عمومی دارد که معمولاً برای فعالیت های ورزشی سازمان یافته استفاده می شود، اگر چه ممکن است در زمان های غیر ورزشی برای کاربردهای تفریحی دیگری مورد استفاده قرار گیرد (National Position Paper Sports Space, 2014: 1).
کیفیت زندگی^[۹]: کیفیت زندگی درجه ای از خوشبختی که فرد یا گروهی از مردم آن را حس می کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) کیفیت زندگی را اینگونه تعریف کرده است: احساسات افراد از موقعیتشان در زندگی در بستر فرهنگ و چارچوب های ارزشی که آن انسان ها در آن زیست می کنند و همچنین کیفیت زندگی در رابطه با اهداف، انتظارات، استانداردها و دغدغه های افراد تعریف می شود (Aref, 2011: 27).
شهروند^[۱۰]: شهروند کسی است که با هم نوع خود زندگی می کند و از طرف دولت حمایت می شود، از حقوق اجتماعی برخوردار است و وظیفه اجتماعی انجام می دهد. شهروندی راه های زندگی کردن شهروندان با یکدیگر است. شهروندی توانایی افراد را برای قضاوت در مورد زندگی خودشان تصدیق می کند، بنابراین زندگی شهروندی افراد از پیش به وسیله ی نژاد، مذهب، طبقه، جنسیت یا هویتشان تعیین نمی شود (عسکریان، ۱۳۸۵: ۱۴۵).
فصل دوم
تشریح مبانی نظری
مقدمه
شناخت و آگاهی کامل از مباحث علمی مستلزم درک و ریشه یابی مفاهیم پایه و نظری آن در رابطه با موضوع مورد بحث می باشد. بنابراین توجه به چارچوب نظری تحقیق و حرکت کردن در مسیر آن زمینه را جهت انجام مطالعه تسهیل می نماید. آگاهی از تعاریف و نظریه های مرتبط با موضوع، و پیشینه تحقیقات انجام شده در مورد آن، محقق را در جمع بندی نهایی و تحلیل نتایج یاری نموده و با آگاهی کامل تصمیم گیری می نماید. در این فصل به تشریح تعاریف و مفاهیم، رویکردهای نظری، دیدگاه ها، ابعاد و شاخص های کیفیت زندگی و همچنین مدل های کیفیت زندگی پرداخته خواهد شد.
۲-۱- تعاریف و مفاهیم
۲-۱-۱- فضا
فضا، عینیتی حاصل از نقض پذیری و اثرگذاری افراد و گروه های انسانی در مکان و یا به سخن دیگر، پیامد عملکردهای متعامل دو محیط طبیعی-اکولوژیک و اجتماعی-اقتصادی است. از این رو، فضا را می توان نوعی تولید اجتماعی در مکان به شمار آورد. از آنجا که فضا متشکل از اجزائی مرتبط است، می توان آن را یک نظام (سیستم) به شمار آورد و چون این نظام، واقعیتی مکانی-فضایی است، می توان از نظام مکانی-فضایی یاد کرد (صدوق و سعیدی، ۱۳۸۵: ۱۰).
۲-۱-۲- فضاهای عمومی
فضاهای عمومی شهری، یکی از عناصر مهم ساختار فضایی شهرها هستند که نقش مهمی در کیفیت زندگی و رفاه افراد ساکن در شهرها دارند. برنامه ریزی، طراحی، مدیریت، نگهداری و استفاده از فضاهای عمومی، توجه پژوهشگران بسیاری را از شاخه های علمی مختلف، به خود جلب کرده است، در این ارتباط صاحب نظران مختلف تعاریف متنوع و متفاوتی را از فضاهای عمومی ارائه کرده اند.
فضاهای عمومی شهری، آندسته از فضاها در شهرها هستند که مالکیت عمومی دارند و معمولا توسط شهروندان برای دور هم جمع شدن و تبادل اندیشه های سیاسی مورد استفاده قرار می گیرند (Mitchell, 1996: 134).
فضاهای عمومی به طور معمول مکان هایی تعریف می شود که همه ی شهروندان به گونه ای آزاد (و قانونی) بدان دسترسی دارند. مکان های عمومی شهر نه تنها خیابان ها، میدان ها و چهار راه ها، بلکه فضاهای درونی ساختمان های عمومی، چون کتابخانه ها و سالنهای اجتماعات شهرداری ها را نیز در بر می گیرد. فضاهای عمومی فضایی است که بین فضاهای خصوصی (خانه ها) و فضاهای محل کار قرار دارد و غالبا به عنوان فضاهای آزاد گردهمایی و مشارکت سیاسی، جایی که قشرهای حاشیه ای جامعه می توانند حقوق خود را به زبان آورند، واجد اهمیت خاص است (سعیدی، ۱۳۸۷: ۶۲۱).
فضاهای عمومی شهری، محیط بیرونی را در شهرها تشکیل می دهند که افراد را از زندگی پر مشغله شهری رهایی می دهد. این مکان ها مسیرهای پیاده، خیابان ها، بوستان ها، میدان ها، پلازا و دیگر شکل های فضای تجمع هستند، که فعالیت های شهری، فرهنگی و اجتماعی در آنها اتفاق می افتد و این فضاها محیط های قابل زندگی می باشند که نقش مهمی در هویت جامعه ایفا می کنند. فضاهای عمومی شهری مرحله ای از زندگی عمومی است که حس اماکن، حس اجتماعی و ارتباطات مردم را ارتقا می دهند و فرصت جمع شدن و لذت تجربه با دیگران را ایجاد می کنند. فضاهای عمومی به لحاظ اقتصادی و با مشارکت معنی دار در افزایش ارزش کاربرد زمین به شهر سود می رسانند. فضاهای عمومی شهری، موجبات رهایی از زندگی اتومبیل محور را فراهم کرده و افراد را در محیط طبیعی قرار می دهند (Wang, 2002: 26).
فضاهای عمومی شهری، صحنه نمایش زندگی روزمره است و در تقابل با فضای زندگی خصوصی تعریف می شود. اهمیت فضای عمومی به دلیل نقشی است که در توسعه جامعه ی دموکراتیک بازی میکند؛ به عبارتی چنانچه دسترسی برابر به عرصه ی عمومی برای همه ی جامعه فراهم شود، تهدید تمایز و جدایی اجتماعی کاهش می یابد و تنوع فرهنگی شکل یافته، می تواند فضای عمومی را تبدیل به مکانی نماید که افراد و گروه های مختلف بتوانند در اجرای قوانین خود گزیده، مشارکت کنند. مطابق با نظریات هابرماس و آرنت، دسترسی بی قید و شرط، اصل اساسی در فضاهای عمومی است (مدیری، ۱۳۸۵: ۱۲).
از تعاریف فضاهای عمومی چنین برداشت می شود که، فضای عمومی بر دسترسی بدون محدودیت به فضا یا فعالیت های متنوع تأکید دارد که در نتیجه این دسترسی محدود نشده تعامل اجتماعی شکل میگیرد. بنابراین فضاهای عمومی را می توان فضایی تعریف کرد که:
۱- مردم بدون محدودیت به آن دسترسی دارند؛
۲- فعالیت هایی در آن صورت می پذیرد؛
۳- یک سازمان عمومی آن را کنترل می کند و
۴- فضایی است که در جهت منافع عموم تأمین و اداره می شود (رهنمایی، ۱۳۸۶: ۳۱).
۲-۱-۳- فضای شهری
فضای شهری فضایی مادی ست، با ابعاد اجتماعی و روانشناختی اش و شکل شهر، هندسه این فضاست (مدنی پور، ۱۳۸۴: ۱۳۰). فضای شهری صحنه ای است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود و در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شده و برخوردهای از پیش رو تدوین نیافته اتفاق افتاده و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم ارتباط برقرار کنند (Lynch, 1972: 109). نقش اصلی فضای شهری در فراهم آوردن امکاناتی برای تسهیل روابط انسانها با یکدیگر تعریف می شود. فضای شهری با تسهیل جریان شهروندی از طریق حس تعلق انسان به محیط (فضای ساخته شده از جنبه ی کالبدی) و به اجتماع (از طریق تسهیل کنش های متقابل انسانها با یکدیگر) حیات مدنی را به کالبد شهر تزریق خواهد نمود (حبیبی، ۱۳۷۹: ۳۱).
۲-۱-۴- فرهنگ
واژه فرهنگ نخستین بار در علوم اجتماعی به وسیله ادوارد تایلر در سال ۱۸۷۱، در کتاب فرهنگ بدوی به کار رفت و چنین تعریف شد: «فرهنگ یا تمدن را کلیتی است پیچیده و گسترده و فراگیر شامل باورها، هنرها، اخلاق، عادات و هر توانایی که انسان به عنوان عضو جامعه کسب می کند».
واژه فرهنگ خود از دو جزء «فر» و «هنگ» ترکیب شده است. «فر» که پیشوند است و «هنگ» از ریشه «ثنگ» اوستایی به معنای کشیدن و فروهیختن است و هر دو مطابق است با ریشه «اودکا» و «ادور» در لاتین که به معنی کشیدن و نیز تعلیم و تربیت است. فرهنگ با اندک تمایزی، معادل Culture در زبان فرانسه از ریشه لاتین Cultura به مفهوم پرورش دادن و کاشتن گرفته شده است. این کلمه در زبان انگلیسی نیز معادل فرهنگ به کار می رود. فرهنگ مفهومی است گسترده که در برگیرنده تمام الگوهایی است که در جامعه آموخته می شوند، غنا و گسترش می یابند و به طور غیر مستقیم از طریق نمادها و نشانه ها یا مستقیماً از طریق زبان منتقل می شوند (معیدفر، ۱۳۹۲: ۲۱-۱۹).
فرهنگ پدیده ای است که از درون خاستگاه های طبیعی و نیروهای اجتماعی سرچشمه می گیرد. جغرافیای منطقه، تاریخ و رویدادهای قوم، زبان و ادبیات رایج در میان مردمان، دین و مذهب و آیین های پرستش، اقتصاد و شیوه معیشت مردمان در چگونگی پیدایش فرهنگ اثر گذاشته، در ترکیبی سازگار با یکدیگر مجموعه ای از ارزشها و باورها را پدید می آورند که بر رفتار انسان حاکم بوده و پیوند میان مردم را آسان می سازد. به طور کلی فرهنگ برای جامعه انسانی همان حکمی را دارد که شخصیت برای فرد انسان دارد (طوسی، ۱۳۷۲: ۶-۵).
۲-۱-۵- فضای فرهنگی و هنری
فضای فرهنگی و هنری شامل تمامی فضاهایی است که هدفشان ارائه و یا حمایت از هنرمندان و هنرشان می باشد (www.seattle.gov, 2015). فضاهای فرهنگی نظیر سالن های کنسرت، تئاترها، سینماها، کتابخانه ها، فرهنگسراها، موزه ها، نمایشگاه ها، جشنواره ها و… می باشد، این فضاها غالباً دارای جمعیت سیال و ناپایدار هستند که مطالعه بر آنها کاری مشکل است (فکوهی، ۱۳۸۷: ۲۶۸).
۲-۱-۶- ورزش
در تعریف ورزش می توان گفت فعالیتی است که به نظم اجتماعی منتهی شده، ارزش های فرهنگی را ترویج، همدلی را افزایش و ویژگی های مطلوب را در بین مردم اشاعه دهد (قدیمی، ۱۳۹۰: ۱۸) و طبق تعریف کمیته ورزش هنگ کنگ، ورزش همگانی به معنی خلق فرصت ها و محیط مطلوب، از طریق همکاری تمام سازمان های درگیر (دولتی و غیر دولتی) است، برای اینکه هر فردی بدون توجه به جنسیت، سن، توانایی، موقعیت اجتماعی، اقتصادی و نژاد خود بتواند در فعالیت های جسمانی و ورزش شرکت کند (Community Sports Committee of the Sports Commission, 2009: 3).
۲-۱-۷- فضاهای ورزشی
فضاهای ورزشی اشاره به یک منطقه عمومی دارد که معمولاً برای فعالیت های ورزشی سازمان یافته استفاده می شود، اگر چه ممکن است در زمان های غیر ورزشی برای کاربردهای تفریحی دیگری مورد استفاده قرار گیرد. فضای ورزشی ممکن است به صورت یک زمین بازی چمن یا یک سطح (قیری یا آسفالت محوطه ورزشی) یا سطح پوشیده شده مصنوعی باشد. این موقعیت بر روی زمین های ورزشی بیرونی تمرکز دارد (روی هر دو زمین مصنوعی و طبیعی)، اساس فضاهای ورزشی، زمین ورزشهاى محوطه اى و سبز است (National Position Paper Sports Space, 2014: 1).
۲-۱-۸- کیفیت
کیفیت واژه ای است که در تمام رشته های هنری علمی و صنعتی به شکل شهودی (درون ذهنی) درک و به طور مستمر در چارچوب گفتمان حوزه های مزبور به کار برده می شود. کیفیت مفهومی دو وجهی است. هنگامی که این واژه در مورد کیفیت های ملموس همچون: سختی، نرمی، سرعت و غیره به کار گرفته می شود، مفهومی روشن و قابل فهم دارد، لیکن زمانی که در مورد کیفیت های غیر ملموس نظیر: زیبایی، شکوه، تأثیرگذاری و غیره استفاده می شود به مفهومی فرّار و چند وجهی مبدل می گردد. معنای لغوی واژه ی کیفیت در فرهنگ زبان فارسی چگونگی، چرایی، صفت و حالت شی عنوان گردیده است. واژه فارسی /کیفیت/ به لحاظ ریشه شناسی (Etymology) از واژه عربی «کیفیه» که اسم است، مشتق شده است. از نظر لغوی کیفیت (Quality) در زبان انگلیسی به ماهیت، نوع یا خصوصیت یک شی اشاره می کند. این واژه از لغت کیوآلیاتیس (Qualitas) به معنی از یک نوع و از واژه فرانسوی کالیت (Quolit) مشتق شده است. واژه کیفیت در زبان انگلیسی به معنای چیزی است که یک شخص، یک شی و یک فکر داشته، موجب منحصر و جالب شدن آنها می گردد (www.seppidar.ir, 1393).
۲-۱-۹- کیفیت زندگی
کیفیت زندگی مفهومی جدید و نوپا نیست، بلکه در فلسفه یونان نیز وجود داشته و ارسطو در مبحث شادی (که در آن زمان معادل کیفیت زندگی اکنون است) بدان اشاره کرده است (نیازی و دلال خراسانی، ۱۳۹۱: ۲۰۶). کیفیت زندگی، موضوع اصلی بسیاری از تحقیقات در رشته های گوناگون علمی بوده است، اما ارائه تعریفی جامع و جهانی برای این مفهوم هنوز هم به صورت یک مشکل باقی مانده است؛ زیرا بسیاری از محققان بر این باورند که کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی، نسبی، متأثر از زمان و مکان و ارزش های فردی و اجتماعی است، بنابراین ارائه تعریفی جامع و جهانی برای آن امکان پذیر نمی باشد (رضوانی و همکاران، ۱۳۸۷: ۳۸).
به طور کلی می توان گفت که مفهوم کیفیت زندگی شهری و یا کیفیت محیط زندگی با هدف اصلاح و تکامل مفهوم توسعه از توسعه صرف کمی و اقتصادی به توسعه پایدار شهری مطرح و مورد توجه قرار گرفته است. در واقع این مفهوم پاسخی به توسعه صرف اقتصادی در مقیاس ملی و توسعه صرف کالبدی در مقیاس شهری بوده و به نوعی مؤید توجه به شاخص ها و معیارهای اجتماعی، کیفی و اقتصادی پایدار در عرصه برنامه ریزی شهری و در تقابل با شاخص های کالبدی-کارکردی است (محمودی نژاد و صادقی، ۱۳۸۸: ۸۸). کیفیت زندگی، به نوعی بیانگر وضعیت افراد ساکن در یک کشور یا منطقه می باشد (باسخا و همکاران، ۱۳۸۹: ۹۶).
- سازمان بهداشت جهانی (WHO) کیفیت زندگی را یک ادراک شخصی از وضعیت زندگی شخصی می داند که در ارتباط با اهداف، انتظارات، استانداردها، نگرانی ها و دلبستگی های زندگی شان است که در شش دسته خلاصه می شوند: عوامل فیزیکی، فیزیولوژیکی، استقلال، روابط اجتماعی، محیط و معنویت (شامل اعتقادات مذهبی و شخصی) (Jirojankul, 2003: 1278).
- کیفیت زندگی ارتباط متقابل میان جامعه، سلامت، اقتصاد و شرایط محیطی است که انسان و توسعه ی اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد (Schyns & Bolhouwer, 2004: 5).
- انجمن توسعه ی اجتماعی اونتاریو در سال ۱۹۹۷ کیفیت زندگی را به عنوان نتیجه ی کنش متقابل شرایط محیطی، اقتصادی، سلامتی و اجتماعی که توسعه ی اجتماعی و انسانی را تحت تأثیر قرار می دهد، تعریف کرده است (گروسی و نقوی، ۱۳۸۷: ۶۴).
- کینگ (۱۹۹۸) بیان نموده که کیفیت زندگی مفهومی است که در طی زمان تغییر می یابد، و به شدت، از زمان و مکان تأثیر می پذیرد. مؤلفه ها و عوامل تشکیل دهنده آن با توجه به دوره زمانی و جغرافیایی متفاوت می باشد (صفری، ۱۳۹۲: ۵۶).