در مقایسه اشعار اجتماعی مهدی اخوان و مهدی جواهری می توان گفت که مهم ترین وجه مشترک این دو شعر این است که هر دو دارای بار اجتماعی یا همان جهت گیری اجتماعی هستند. در بنیاد، اعتبار جواهری و اخوان بیشتر به دیدگاه اجتماعی آن هاست. البته جواهری گرایش هایی اجتماعی ـ سیاسی نیز در شعر خود ابراز نموده است. اما زود آشکار می شود که مسئله آن ها یک مسئله جمعی و احساس آن ها یک احساس مشترک است.

البته ممکن است این گرایش و ویژگی برای بسیاری جذابیتی نداشته باشد یا این که به دلیل تحولات سیاسی و اجتماعی، این رویکرد محبوبیت خود را از دست بدهد، چنان که در برهه ای از دوران ما، با افزایش گرایش های عرفانی توجه به اشعار سپهری بیشتر شد که شاید بتوان آن را نشانه سرخوردگی مردم از «گفتمان های اجتماعی» یا نشانه فقدان چنین گفتمانی دانست. وقتی که ما برای نمونه مهدی اخوان را با جواهری مقایسه می کنیم می بینیم آن چه که آن ها را بیش از هر چیز از یکدیگر متمایز می کند و به شخصیت هنری آن ها شکل می دهد رویکردی است که آن ها به جهان و به زندگی دارند.

حال ممکن است چنان یکی را بر دیگری ترجیح دهیم که آن دو را قابل مقایسه ندانیم یا این که کار هر دو را بخشی از ادبیات بدانیم که مکمل یکدیگرند.
۴ ـ ۲ ـ ۱ ـ تفاوت در مضمون پردازی
اما تفاوت ها: در شعر جواهری گاه تعقیدها (پیچیدگی ها)ی معنایی وجود دارد که از پیچیدگی زبانی شعر وی ناشی می شود و این مسئله دریافت ها را از شعر او متفاوت می کند.
جواهری با حذف هایی از این دست، دست به زیبایی آفرینی و ساختار شکنی زده است اما در این جا ممکن است به نظر برسد که گویا چیزی کم است و حذف چندان به جایی نبوده است. همچنین ممکن است به نظر برسد که بخش دوم شعر که شاعر وضعیت زندگی و محیط خود را به گونه ای نمادین توصیف می کند یک جمله خیلی طولانی است، اما از منظری دیگر این پیچیدگی های بیرونی می تواند به متانت و استحکام درونی شعر کمک کرده باشد. یعنی آن چه در ظاهر نقص به شمار می رود در واقع یک حسن بزرگ باشد.
آن هم به این دلیل که اخوان قصد مضمون پروری یا زبان بازی نداشته است. شعرهای خوب اخوان به قول خودش «قصه درد است/ شعر نیست» یا دست کم این که مضمون گرایی و فرمالیسم محض نیست. اگر همین شعر «آنک ببین» را بررسی کنیم می بینیم که هر مصراع آن پر است از آرایه های لفظی و معنوی و او در آوردن قافیه و ردیف بی اندازه راحت است. انگار راحت ترین کار برای او همین است:

بهبود قابلیت استفاده مجدد
اتصال به داده ها و سرویس های خارجی
ارائه و استفاده از بهترین گزینه ها از میان مجموعه ای از سرویس های قابل استفاده
مزایای معماری سرویس گرا از نگاه فناوری اطلاعات:
۲۰
حضور فعال تر و مسئولانه تر فناوری اطلاعات در سازمان ها
کاهش زمان چرخه تولید و توسعه سیستم های اطلاعاتی به خاطر استفاده از واحدهای قابل استفاده مجدد
کاهش پیچیدگی و هزینه نگهداشت
ارتقاء سیستم های اطلاعاتی موجود به جای جایگزینی آنها
کاهش هزینه و زمان جهت پیکربندی مجدد
۲-۱۰-چرخه حیات SOA
براساس طرح IBM،برای SOA می‌توان یک چرخه حیات درنظر گرفت .در فازمدل نیازمندی‌های کسب‌ و کار جمع‌ آوری شده و فرایندهای کسب و کار آنها طراحی می‌شود. بعد از بهینه شدن فرایندها، از طریق کنار هم قرار دادن سرویس‌های موجود وسرویس‌ های جدید این فرایندهای کسب‌و کارشکل می گیرد. سپس این سرمایه‌ها دریک محیط امن وبا قابلیت تجمیع بالا نصب می‌شود. بعد از نصب فرایندهای کسب و کار ، کاربران IBM این فرایند های کسب وکار را هم ازمنظرفنی وهم از فرایندهای کسب وکار مورد نظارت ومدیریت قرارمی دهند .اطلاعات جمع‌ آوری شده درفاز مدیریت به چرخه حیات بازخورد خواهد داشت تا بهبود پیوسته فرایندهارا امکان‌پذیرسازد .درزیرهمه این مراحل درچرخه حیات،حاکمیت وفرایند هایی هستندکه رهنمود‌ها وافق‌های آینده را برای پروژه SOA فراهم می‌کنند. حاکمیت وفرایندها جهت موفقیت هرنوع پروژه SOA ضروری هستند . جهت تخمین موفقیت، ممکن است یک مرکز تعالی درکسب ‌وکار ، برای پیاده‌سازی سیاست‌های حاکمیتی و دنبال کردن استانداردهای حاکمیت بین‌المللی در جهت اهداف کنترلی برای اطلاعات و تکنولوژی مرتبط ایجاد گردد . پیاده سازی سیا ست‌های حاکمیتی قوی می‌تواند منجر به پروژه‌های SOA موفق گردد [۳].

برای درک بهتر مفهوم حاکمیت SOA ابتدا به تعریف حاکمیت و سپس حاکمیت فناوری اطلاعات می پردازیم و در ادامه تعریف حاکمیت SOA را ارائه می کنیم.
۲-۱۱- حاکمیت چیست؟
حاکمیت به معنای مدیریت چیزی اطلاق میشود. حاکمیت در یک سازمان یکی از رایج ترین انواع ان است.یک سیستم برای حاکمیت سازمانی به عنوان یک سیستم فرا-تصمیم گیرنده مطرح می شود. یعنی علاوه بر تصمیم گیری تصمیمات مربوط به تصمیم گیری هایش رانیز اتخاد می کند.
۲۱
اعمال محدودیت بر روی تصمیمات , شناسایی افرادی که مسئولیت و اختیار برای تصمیم گیری را دارندوفراهم کردن محدودیتها و پارامترهای لازم به منظور کنترل، راهنمایی یا تأثیرگذاری بر روی تصمیمات در یک سیستم حاکمیت انجام میپذیرد.یک سیستم حاکمیتی خوب به اعضای سازمان خود کمک می کند که مسئولیت های خود را در جهت حمایت از چشم انداز سازمان و اهداف کسب و کار انجام دهند.
حاکمیت بخش مورد نیاز و حیاتی یک سازمان است . عناصر اساسی یک حاکمیت از: رفتار مطلوب، افراد، سیاست ها و فرآیندها تشکیل شده است. یک رفتار مطلوب از طریق ترکیب موفقی از افراد، سیاست ها و فرآیندها به دست می آید. افراد مسئول سازماندهی یک رفتار مطلوب در سازمان میباشند. سیاست ها قوانینی هستند که رفتار مطلوب را بیان می کنند و فرایند ها تضمین می کنند که سیاست ها به خوبی دنبال شوند.هرحاکمیتی ساختار هدایت، رفتارهای مطلوب, سیاست ها و فرایند های مخصوص به خود را دارد. تحقق رفتار مطلوب نشان از موفق بودن حاکمیت دارد.
۲-۱۱-۱- محدوده حاکمیت
در حوزه فناوری اطلاعات، یک سیستم حاکمیت , مسئول تأمین، سازماندهی، جهت دهی و ارائه رهنمود برای ایجاد و ارزیابی منابع و سرمایه های فناوری اطلاعات است. به منظور درک کامل حوزه یک سیستم حاکمیت در محدوده فناوری اطلاعات، ابتدا به بررسی نحوه ارتباط سیستم حاکمیت و مدیریت میپردازیم.
۲-۱۱-۲- مدیریت و حاکمیت
اگرچه یک سیستم حاکمیت، قوانین و محدودیت ها را برقرار می کند اما این سیستم مسئولیت اجرای آن ها و یا نظارت بر فعالیت تهایی که به منظور تحقق آن ها تعیین شده اند را بر عهده ندارد. مدیریت به مجموعه سیستم و منابعی اطلاق میشود که مسئولیت اجرای عملیات هر روزه در سازمان را برعهده دارد. در محدوده فناوری اطلاعات، این مفهوم اساساً به اجرای فعالیت ها دلالت میکند. در رابطه با حاکمیت ، یک سیستم مدیریت مسئولیت تأمین شرایط مورد نیاز جهت تحقق اهداف و محدودیتهای سیستم حاکمیت در دنیای واقعی را برعهده دارد. بنابراین مدیریت یک سیستم حاکمیتی زیر مجموعه ای از تمامی مسئولیت های مدیریتی است [۷].
۲-۱۱-۳- حاکمیت فناوری اطلاعات
حاکمیت فناوری اطلاعات مرتبط با جنبه ها و ابعادی از حاکمیت است که دربرگیرنده ی فرایندهای فناوری اطلاعات سازمان و روش های تحقق اهداف کسب و کاری است[۳۶] .حاکمیت فناوری اطلاعات بخشی است که افراد در سازمان برای انجام مسئولیت هایشان از دارایی های فناوری اطلاعات استفاده میکنند.حاکمیت فناوری اطلاعات از فناوری و ارتباطات برای به ثمررساندن اهداف سازمان استفاده میکند.حاکمیت فناوری اطلاعات یک زیر مجموعه از حاکمیت سازمان , دارایی های فناوری اطلاعات ,افراد,فرایندها و زیرساخت های فناوری اطلاعات است و همچنین روش مدیریت و تامین دارایی ها را کنترل ومدیریت می نماید تا این دارایی ها نیازمندی های کسب و کاری را پشتیبانی نمایند.[۳۶]
۲۲
پیتر ویل از MIT تعریف دیگری ارائه داده است :
حاکمیت فناوری اطلاعات عبارت است از تعیین حقوق تصمیم گیری و چارچوب پاسخگویی برای تشویق رفتار مطلوب در استفاده از فناوری اطلاعات
به معنای دیگر مدیران فناوری اطلاعات بایستی از تصمیمات ,فرایندها و خط مشی ها برای تشویق و ترغیب رفتاری که منجر به موفقیت میشود استفاده نمایند.[۳۷]حاکمیت فناوری اطلاعات بر عهده ی مدیران اجرایی بوده و شامل :مدیریت ,ساختاردهی به سازمان و فرایند هایی برای اطمینان از حرکت فناوری اطلاعات در راستای استراتژی ها و اهداف سازمان است]۳۸[
بطورخلاصه میتوان گفت همکاری در تصمیم سازی فناوری اطلاعات وکسب وکار منجربه همسویی فناوری اطلاعات و اهداف کسب و کار میگرددتا نسبت به موارد زیر اطمینان حاصل شود:
سرمایه گذاری های فناوری اطلاعات بر پایه اهداف کسب و کار صورت گرفته است.
نتیجه پیاده سازی کسب و کار یک سرویس فناوری اطلاعات است.
الویت های کسب و کاری با قابلیت ها و محدودیت های فناوری اطلاعات سنجیده میشود.
۲-۱۲- حاکمیت معماری سرویس گرا
حکومت فرایندی برای دست یافتن به تصمیم گیری درست برای رسیدن به بالاترین و بهترین منافع سازمان و سهامداران است.
حاکمیت معماری سرویس گرا ترکیبی از افراد، سیاستها و فرایند ها در حوزه سازمان است که با به کارگیری انها و استفاده از راهبردهای موجود به وضعیت و تصمیم های مطلوب برسد.. حاکمیت باعث کاهش ریسک و کمک به پیشبرد راهبردها، اهداف و اولویت ها در سازمان می شود.. اعمال حاکمیت سرویس گرایی در یک سازمان از طریق سیستم حاکمیت سرویس گرایی قابل انجام است.
یک سیستم حاکمیت سرویس گرا، یک سیستم فرا- تصمیم است که یک سازمان از آن به منظور کنترل و محدود کردن مسئولیت های تصمیم گیری مربوط به تطبیق و کاربردی کردن سرویس گرایی استفاده میکند [۷].حاکمیت بر معماری سرویس گرا به طور ویژه بر روی اداره و حاکمیت بر سرویس ها متمرکز می شود [۲۳] ویک چارچوب اساسی برای دست یابی به تعامل پذیری کارکردی و غیر کارکردی سرویس ها در بین مرز های کسب و کار را فراهم می کند[۳۲] .حاکمیت معماری سرویس گرا توانایی سازماندهی , اجرا و پیکربندی در یک معماری سرویس گرا است]۴۳[.با حاکمیت SOA مجموعه ای از ابزار در اختیار قرار می دهد که میتواند به بهترین نحو در گرفتن بهترین خدمات کمک کند.[۱۳]حاکمیت SOA به فعالیت هایی اشاره میکند که برای اداره ی معماری سرویس گرا مورد نیاز است.[۱۴]
۲۳
سازمان ها و افراد مختلف تعاریف متفاوتی را از سرویس گرایی اورده اند که به بررسی بعضی از انها در زیر می پردازیم:
۱- دیدگاه Software AG
حاکمیت برمعماری سرویس گرا ،فرآیندی است که تحقق منافع همه ذینفعان فناوری اطلاعات وکسب وکاررا وسیله برنامه ریزی،تامین بودجه واجرای ابتکارعمل معماری سرویس گرا تضمین میکندونوعی سرمایه گذاری استراتژیک است که موسسه وکارکردهای آن رادرپروژه ها به بهترین شکل ممکن پشتیبانی میکند.[۲۵]
۲- دیدگاهERIC PILIER
حاکمیت معماری سرویس گرا ترکیبی ار سیاستهای امنیتی , توسعه,تبادل پیغام ,فناوری اطلاعات سازمان , منابع انسانی ,اجرا و سایر جنبه های رهبری در مدیریت سازمان فناوری اطلاعات مبتنی بر معماری سرویس گراست [۳۹].
۳- دیدگاه IBM
حاکمیت معماری سرویس گرا زیر مجموعه ای از حاکمیت فناوری اطلاعات است مرتبط با تعیین خط مشی ها ,مکانیزم های کنترلی و اجرایی در زمینه ی فعالیت ها و ساختارهای معماری سرویس گرا مشابه انچه برای مدیریت و کنترل سایر جنبه های فناوری اطلاعات وجود دارد]۴۰[
۴- دیدگاه OpenGroup
حاکمیت معماری سرویس گرا ,کاربرد حاکمیت سازمان , فناوری اطلاعات و حاکمیت معماری سازمانی برای تحقق معماری سرویس گراست .حاکمیت معماری سرویس گرا توسعه ی حاکمیت فناوری اطلاعات و حاکمیت معماری سازمانی برای کسب مزایای کامل از پیاده سازی SOA به منظور اطمینان از موفقیت معماری سرویس گراست[۴۱].
۲۴
از دیدگاه Oracle
حاکمیت معماری سرویس گراتعامل بین سیاست ها (چه چیز),تصمیم گیران (چه کسانی) و فرایندها (چطور)است[۳۷](شکل۲-۲).

هرم‌گونگی نیاز سبز
رویکرد عینیّت‌گرا در تدوین- قضیه ۲
دوگانه حفاظت- بهره‌برداری
دوگانه گرایش- کنش
دوگانه دانش- کنش
دوگانه ساختار- کارکرد
قوه مقنّنه
قوه مجریه
قوه قضاییه/ بازیگران مستقل
سیاستگذار بوروکرات شهروند
سازمان حفاظت محیط زیست
شکل شماره ۵-۴: جمع‌بندی «کدگذاری انتخابی» پژوهش (قضایای تئوریک)
تبیین ارتباط نتایج «کدگذاری محوری» و «کدگذاری انتخابی»
حال با ملاحظه نتایج مرحله «کدگذاری انتخابی» می‌توان ارتباط آن با نتایج مرحله کدگذاری محوری (انتهای فصل چهارم) که شامل شکل‌گیری ۱۵ مقوله اصلی از بطن ۴۰ مقوله فرعی تحقیق و نهایتاً «پارادایم کدگذاری محوری» بود، را تبیین نمود. شکل زیر به صورت خلاصه این ارتباط را به تصویر کشیده است.
وضعیت موجود
راهبرد
وضعیت مطلوب
علل وضعیت زرد
دوگانگی‌های متناقض‌نما
الگوی تدریجی‌گرایی متعالی
هنجارهای بنیادین
شکل شماره ۵-۵: ارتباط نتایج کدگذاری محوری و انتخابی
بخش میانی شکل فوق، بیانگر خلاصه نتایج کدگذاری محوری است. بخش انتهایی شکل نیز خلاصه نتایج کدگذاری انتخابی را نشان می‌دهد. ارتباط هر دو بخش در قالب سه مرحله «وضعیت موجود»، «راهبرد» و «وضعیت مطلوب» در بخش بالایی شکل تبیین شده است. به این معنی که «وضعیت زرد» در پارادایم کدگذاری محوری متناظر با «دوگانگی‌های متناقض‌نما» در نتایج کدگذاری انتخابی و به همین شکل «موقعیت سبز» متناظر با «هنجارهای بنیادین» است. علاوه بر این بخش «راهبرد بهاری» در پارادایم کدگذرای محوری که مقولات ناظر به فرایند تدوین خط مشی‌های زیست‌محیطی را شامل می‌شد، متناظر با بخش «الگوی تدریجی‌گرایی متعالی» در کدگذاری انتخابی به عنوان مدل خاصّ و ایدئوژیک تدوین خط مشی‌های زیست‌محیطی است. تفاوت اصلی نتایج این دو مرحله از کدگذاری را می‌توان در این عبارت خلاصه نمود که نتایج حاصل از کدگذاری انتخابی «انتزاعی‌تر» از کدگذاری محوری است. (قضایا انتزاعی‌تر از مفاهیم و مقولات‌اند)
۵-۲- اعتباریابی پژوهش
بعضی محققان کیفی معتقدند که سراسر قواعد یا استانداردهایی که برای قضاوت مطالعات کمّی به کار گرفته می‌شوند، برای مطالعات کیفی نامناسب‌اند. اما بیشتر محققان کیفی معتقدند که دست کم باید قواعد تغییر یابند تا برای ارزیابی تحقیق کیفی مناسب شوند. نظریه‌پردازان کیفی براین باورند که قواعد معمولِ «تحقیق علمی مناسب» را باید نگاه‌داشت اما خواهان بازتعریف آنها هستند تا با واقعیت‌های تحقیق کیفی، و پیچیدگی‌های پدیدهای اجتماعی تحت مطالعه منطبق گردند.

روش کلّی اعتبارسنجی پژوهش حاضر در پایان فصل سوم تبیین شد. تلاش پژوهشگر بر آن بوده است تا اعتبارسنجی درونی تحقیق را از طریق به کارگیری «روش مقایسه و سنجش مستمر» تعریف شده در روش داده‌بنیاد و نیز تقیّد پژوهشگر به «کثرت‌گرایی» مصاحبه شوندگان از تخصّص‌های علمی و اجرایی و شامل ۱۱ مصاحبه با موضوع مسائل عمومی محیط زیست و ۵ مصاحبه با موضوع بحران دریاچه ارومیه محقّق سازد. در خصوص اعتبارسنجی بیرونی نیز با به کارگیری روش «تطبیق اعضاء» و «بررسی همکار» هدف خود را دنبال نموده است. در این بخش نتایج و یا محتوای اعتبارسنجی نتایج تحت عنوان نوآوری‌های پژوهش به تفکیک «مفاهیم»، «مقولات» و «قضایای تئوریک» بدست آمده، مورد بررسی قرار گرفته است. نوآوری‌های ارائه شده در این بخش در واقع همان «محتوا» یا «شاکله بومی‌سازی» نتایج پژوهش و یا به عبارت بهتر میزان مشارکت (Contribution) این تحقیق در مبانی نظری موضوع را منعکس می‌سازد.
۵-۲-۱- نوآوری پژوهش در «مفهوم‌سازی»
از میان ۱۱۹ مفهوم انتزاعی ایجاد شده در جریان مرحله «کدگذاری باز» و پس از مقایسه با مبانی نظری و ادبیات موضوع خط مشی‌گذاری زیست‌محیطی، موارد زیر (۲۶ مفهوم) بدون سابقه نظری و به عنوان نوآوری پژوهش حاضر در سطح خلق «مفاهیم انتزاعی» تشخیص داده شد. البته دایره نوآوری‌ها قابل گسترش است اما از آنجا که «واژه‌گزینی» نوآورانه و بدیع برای مجموعه‌ای خاص از نکات کلیدی حائز اهمیت است لذا این معیار در تفکیک نوآوری‌های ارائه شده از سایر مفاهیم – که در این بخش اشاره‌ای به آنها نشده- لحاظ شده است.
جدول شماره ۵-۷: نوآوری‌های پژوهش در سطح «مفهوم‌سازی» حاصل از «کدگذاری باز»

علاوه بر این در زمان‌های ذکر شده از هر رقم نمونه‌هایی با وزن تر ۲۰۰ میلی گرم برداشته و سپس استخراج DNA از آنها صورت گرفت و با انجام PCR وجود ویروس در آنها مورد آنالیز قرار گرفت. بررسی عملکرد ارقام مختلف از نظر وزن قسمت‌های هوایی، وزن ریشه و وزن کل در برابر آلودگی به BCTIV، یکی دیگر از اهداف این پژوهش بود که به همین منظور در روز ۳۵ بعد از زمان مایه‌زنی قسمت‌های هوایی و ریشه بطور جداگانه از ناحیه طوقه جدا و بعد از شستشوی کامل ریشه‌ها به منظور حذف خاک اطراف وزن قسمت‌های هوایی و ریشه بطور جداگانه با ترازوی دقیق اندازه‌گیری شد. از آنجای که میزان رشد ارقام مختلف از نظر تولید قسمت‌های هوایی و ریشه متفاوت است داده‌های بدست آمده از هر رقم به داده‌های شاهد ( گیاه سالم) همان رقم تقسیم شد به این ترتیب امکان تاثیر پرمحصول یا کم محصول بودن یک رقم در نتایج بدست آمده از عملکرد ویروس از بین رفت و تنها عملکرد ویروس بر روی رقم محاسبه شد. داده‌های حاصل از بررسی شدت علائم، وزن قسمت‌های هوایی و وزن ریشه مورد تجزیه آماری قرار گرفت و از نتایج بدست آمده در تعیین میزان مقاومت ارقام مورد آزمایش نسبت به BCTIV استفاده شد. آزمایش ارزیابی مقاومت ارقام یازده‌گانه چغندرقند به BCTIV در چهار کشت متوالی مورد بررسی قرار گرفت.
۳-۱۶ طرح آزمایش ارزیابی مقاومت سه رقم انتخابی چغندرقند در آلودگی انفرادی و مخلوط به BCTIV و BSCTV-IR
در این آزمایش از سه رقم Brigita ، Dorothea و ۷۲۳۳ استفاده شد. ملاک انتخاب این ارقام پژوهش فتاحی(۱۳۹۱) بود که رقم Brigita را به عنوان یک رقم خیلی حساس به BSCTV-IR، رقم Dorothea را بعنوان یک رقم حساس و رقم ۷۲۳۳ را بعنوان یک رقم متحمل معرفی نموده بود. واکنش این ارقام در برابر BCTIV مطالعه حاضر مشخص نبود.
گیاهچه‌های هر رقم چغندر‌قند به تعداد ۶ عدد برای هر تیمار در مرحله ۴ برگی انتخاب و به روش اگرواینوکولیشن با همسانه‌های عفونت‌زای BCTIV   و BSCTV مایه‌زنی شدند.

۶ گیاهچه از هر رقم با همسانه‌ی عفونت­زای BCTIV
۶ گیاهچه از هر رقم با همسانه‌ی عفونت­زای BSCTV-IR
۶ گیاهچه از هم رقم با مخلوط مساوی همسانه‌های عفونت‌زای BCTIV و BSCTV-IR
به‌منظور ارزیابی مقاومت سه رقم چغندرقند نسبت به آلودگی انفرادی و مخلوط BCTIV و BSCTV-IR سه آزمایش طراحی شد که شامل ارزیابی شدت علائم بیماری در روی ارقام بعد از ۲۱ و ۳۵ روز از زمان مایه‌زنی، ارزیابی عملکرد سه رقم نسبت به تولید قسمت‌های هوایی و ریشه و همچنین اندازه‌گیری غلظت هر دو ویروس در آلودگی‌های انفرادی و مخلوط همزمان با بهره گرفتن از آزمون Real time PCR بود.
در هر طرح، تیمارها شامل غلظت ویروس در آلودگی انفرادی به ویروس‌های BCTIV و BSCTV-IR و آلودگی­های مخلوط همزمان به هر دو ویروس بود.
پس از مایه‌زنی گیاهچه‌ها در مرحله ۶ برگی، شدت علائم بیماری در هر گیاهچه در زمان های ۲۱ و ۳۵ روز پس از مایه‌زنی و وزن ریشه و قسمت‌های هوایی در روز ۳۵ پس از مایه‌زنی اندازه‌گیری گردید. ارزیابی شدت بیماری با بهره گرفتن از یک مقیاس ترتیبی (Ordinal scale) در ۵ درجه از درجات صفر (فقدان علائم) تا ۴ مطابق با جدول شماره ۳-۱۰-صورت گرفت.
وزن قسمت‌های هوایی و وزن ریشه در برابر آلودگی‌های انفرادی به BCTIV و BSCTV-IR، و آلودگی مخلوط همزمان به هر دو ویروس در روز ۳۵ بعد از زمان مایه‌زنی با ترازوی دقیق اندازه‌گیری شد. از آنجای که میزان رشد ارقام مختلف از نظر تولید قسمت‌های هوایی و ریشه متفاوت است داده های بدست آمده از هر رقم به داده‌های گیاه شاهد خود آن رقم تقسیم شد. به این ترتیب امکان تاثیر پرمحصول یا کم محصول بودن یک رقم در نتایج بدست آمده از عملکرد ویروس از بین رفت و تنها عملکرد ویروس بر روی رقم محاسبه شد.
از گیاهان مایه‌زنی شده در بازه زمانی ۲۱ و ۳۵ روز پس از زمان مایه­زنی نمونه‌برداری شده و به جهت تعیین میزان غلظت ویروس در هر گیاه آزمون real time PCR انجام گرفت.
داده‌های حاصل از بررسی شدت علائم در زمان‌های ۲۱ و ۳۵ پس از زمان مایه‌زنی ، وزن قسمت هوایی و وزن ریشه در زمان ۳۵ بعد از زمان مایه‌زنی و آزمون PCR RT-برای تعیین غلظت هر ویروس در گیاهان بیمار مورد تجزیه آماری قرار گرفته (در بخش بعدی توضیح داده شده است) و از نتایج بدست آمده در تعیین میزان مقاومت ۳ رقم Brigita ، Dorothea و ۷۲۳۳ در شرایط مایه‌زنی بطور منفرد و بطور مخلوط به مقدار مساوی از همسانه‌های عفونت‌زای BCTIV و BSCTV-IR استفاده شد.
۳-۱۷- روش‌های تجزیه آماری
۳-۱۷-۱- تجزیه آماری داده‌های مربوط به شدت علائم بیماری ارقام یازده‌گانه چغندر‌قند مایه‌زنی شده با همسانه عفونت زای BCTIV
با توجه به بروز علایم بصورت پیچیدگی برگ‌ها و ایجاد برجستگی در رگبرگ‌ها و عدم امکان اندازه‌گیری مستقیم علایم، ارزیابی شدت بیماری هر ۵ بوته به عنوان یک تکرار در نظر گرفته شد و با توجه به اینکه برای هر رقم ۱۵ گیاه وجود داشت، برای هر رقم ۳ تکرار انتخاب شد. شدت بیماری با بهره گرفتن از یک مقیاس ترتیبی (Ordinal scale) در ۵ درجه شامل صفر (فقدان علائم)، درجه ۱ (علائم خیلی خفیف)، درجه ۲ (خفیف)، درجه ۳ (شدید)، درجه ۴ (خیلی شدید) طبق نمره دهی در جدول ۳-۱۰ یادداشت شد. پس از یادداشت برداری از شدت علائم بیماری در دو زمان ۲۱ روز و ۳۵ روز بعد از زمان مایه‌زنی شاخص بیماری (Disease Severity index ) با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد:
تبدیل شاخص شدت بیماری (Disease severity index, DSI) از حالت ترتیبی به حالت درصدی با بهره گرفتن از فرمول بدست آمد که در آن A، B،C ، D وE به ترتیب تعداد بوته‌های مربوط به نمره‌های ۰، ۱، ۲، ۳ و ۴ موجود در هر تکرار می‌باشد و N=A+B+C+D+E برابر تعداد کل گیاهان ارزیابی شده می‌باشد. در این آزمایش هر ۵ بوته یک واحد تکرار در نظر گرفته شد. عدد ۲۰ بیان شده در فرمول نیز بیانگر بیشترین میزان شدت بیماری است که ۵ بوته موجود در هر تکرار می‌توانند نشان دهند (بعبارت دیگر تمام ۵ بوته موجود در هر تکرار با توجه به جدول ۳-۱۰، درجه ۴ بگیرند. در این صورت ۲۰=۴*۵ بدست می‌آید). با توجه به اینکه تعداد بوته‌های کشت شده برای هر رقم ۱۵ عدد (۳ تکرار) بود بنابراین برای هر رقم سه عدد مربوط به DSI بدست آمد که با میانگین گرفتن از اعداد بدست آمده شدت بیماری برای هر رقم محاسبه شد. توزیع داده‌های شدت بیماری در مقیاس جدید با توزیع نرمال تقریب می‌شود و با نرم افزار SAS Institute (1999) بررسی گردید. برای گروه‌بندی ارقام مورد مطالعه از نظر مقاومت به بیماری با بهره گرفتن از شاخص شدت علائم بیماری به طور قراردادی ارقام در سه گروه قرار گرفتند:
شاخص شدت علائم بیماری کمتر از ۵۰/۰ گروه خیلی حساس
شاخص شدت علائم بیماری بین ۵۰/۰ الی ۷۵/۰ گروه حساس
شاخص شدت علائم بیماری بیش از ۷۵/۰ گروه متحمل
۳-۱۷-۲- تجزیه آماری داده‌های مربوط به وزن قسمت‌های هوایی، ریشه و کل گیاه ارقام یازده‌گانه چغندر‌قند مایه‌زنی شده با همسانه عفونت زای BCTIV
با توجه به اینکه داده‌های بدست آمده از وزن قسمت‌های هوایی و ریشه ارقام مختلف در روز ۳۵ بعد از زمان مایه‌زنی بیانگر تفاوت واقعی بین ارقام نبود و ابتدا باید اثر رقم از داده‌های بدست آمده حذف می‌شد وزن داده‌های بدست آمده از ۱۵ تکرار مایه‌زنی شده هر رقم به میانگین وزن ۳ گیاه شاهد از هر رقم تقسیم شد به این ترتیب داده‌های بصورت اعداد بین ۱ تا صفر بدست آمدند. این داده‌ها هرچه به سمت عدد صفر نزدیکتر باشند نشان دهنده کاهش بیشتر عملکرد رقم در برابر BCTIV می‌باشد بعبارتی اختلاف عدد بدست آمده با عدد ۱ نشان دهنده میزان کاهش وزن آن رقم است مثلا عدد ۷/۰ بیانگر کاهش ۳۰% از وزن رقم مورد نظر است. توزیع داده‌های وزن قسمت‌های هوایی و ریشه در مقیاس جدید با توزیع نرمال تقریب شد و با نرم افزار (۱۹۹۹) SAS Institute بررسی گردید. گروه‌بندی ارقام یازده‌گانه مورد مطالعه از نظر مقاومت به بیماری با بهره گرفتن از وزن قسمت‌های هوایی، ریشه و وزن کل گیاه به طور قراردادی ارقام در سه گروه قرار گرفتند:
شاخص وزن قسمت‌های هوایی، وزن ریشه و کل گیاه کمتر از ۵۰/۰ گروه خیلی حساس
شاخص وزن قسمت‌های هوایی، وزن ریشه و کل گیاه بین ۵۰/۰ الی ۷۵/۰ گروه حساس
شاخص وزن قسمت‌های هوایی، وزن ریشه و کل گیاه بیشتر از ۷۵/۰ گروه متحمل
۳-۱۷-۳ تجزیه آماری داده‌های مربوط به شدت علائم بیماری در آزمایش ارزیابی مقاومت سه رقم انتخابی چغندر‌قند مایه‌زنی شده با همسانه عفونت‌زای BCTIV و BSCTV-IR بطور انفرادی و مخلوط
با توجه به بروز علایم بصورت پیچیدگی برگ‌ها و ایجاد برجستگی در رگبرگ‌ها و عدم امکان اندازه‌گیری مستقیم علایم، ارزیابی شدت بیماری هر ۳ بوته به عنوان یک تکرار در نظر گرفته شد و با توجه به اینکه برای هر رقم ۶ گیاه وجود داشت برای هر رقم ۲ تکرار انتخاب شد، شدت بیماری ۳ بوته موجود در هر تکرار با بهره گرفتن از یک مقیاس ترتیبی (Ordinal scale) در ۵ درجه شامل صفر (فقدان علائم)، درجه ۱ (علائم خیلی خفیف)، درجه ۲ (خفیف)، درجه ۳ (شدید)، درجه ۴ (خیلی شدید) طبق نمره دهی در جدول ۳-۱۰ یادداشت شد. پس از یادداشت برداری از شدت علائم بیماری در دو زمان ۲۱ روز و ۳۵ روز بعد از زمان مایه‌زنی شاخص بیماری (Disease Severity index ) با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد:
تبدیل شاخص شدت بیماری (Disease severity index, DS) از حالت ترتیبی به حالت درصدی با بهره گرفتن از فرمول بدست آمد که در آن A، B،C ، D وE به ترتیب تعداد بوته‌های مربوط به نمره‌های ۰، ۱، ۲، ۳ و ۴ موجود در هر تکرار می‌باشد و N=A+B+C+D+E برابر تعداد کل گیاهان ارزیابی شده می‌باشد. در این آزمایش هر ۳ بوته یک واحد تکرار در نظر گرفته شد. عدد ۱۲ بیان شده در فرمول نیز بیانگر بیشترین میزان شدت بیماری است که ۳ بوته موجود در هر تکرار می‌توانند نشان دهند (بعبارت دیگر تمام ۳ بوته موجود در هر تکرار با توجه به جدول ۳-۱۰، درجه ۴ بگیرند در این صورت ۱۲=۳*۴ بدست آید). با توجه به اینکه تعداد بوته‌های کشت شده برای هر رقم ۶ عدد بود ( ۲ تکرار) بنابراین برای هر رقم دو عدد مربوط به DSI بدست آمد که با میانگین گرفتن از اعداد بدست آمده شدت بیماری برای هر رقم محاسبه شد. توزیع داده‌های شدت بیماری در مقیاس جدید با توزیع نرمال تقریب می‌شود و با با نرم افزار (۱۹۹۹) SAS Institute بررسی گردید. گروه‌بندی سه رقم مورد مطالعه از نظر مقاومت به بیماری با بهره گرفتن از شاخص شدت علائم بیماری به طور قراردادی ارقام در سه گروه مانند آنچه در بخش ۳-۱۷-۱ توضیح داده شده قرار گرفتند
۳-۱۷-۴- تجزیه آماری داده‌های مربوط به وزن قسمت‌های هوایی، ریشه و وزن کل گیاه سه رقم انتخابی چغندر‌قند مایه‌زنی شده با همسانه‌های عفونت زای BCTIV و BSCTV-IR بطور انفرادی و مخلوط
با توجه به اینکه داده‌های بدست آمده از وزن قسمت‌های هوایی و ریشه ارقام مختلف در روز ۳۵ بعد از زمان مایه‌زنی بیانگر تفاوت واقعی بین ارقام نبود و ابتدا باید اثر رقم از داده‌های بدست آمده حذف می‌شد وزن داده‌های بدست آمده از ۲ تکرار مایه‌زنی شده هر رقم به میانگین وزن ۲ گیاه شاهد از هر رقم تقسیم شده به این ترتیب داده‌های بصورت اعداد بین ۱ تا صفر بدست آمدند. توزیع داده‌های وزن قسمت‌های هوایی و ریشه در مقیاس جدید با توزیع نرمال تقریب می‌شود و با نرم افزار (۱۹۹۹) SAS Institute بررسی گردید. گروه‌بندی سه رقم انتخابی مورد مطالعه از نظر مقاومت به بیماری با بهره گرفتن از وزن قسمت‌های هوایی، ریشه و وزن کل گیاه به طور قراردادی ارقام در سه گروه مانند آنچه در بخش ۳-۱۷-۲ توضیح داده شد، قرار گرفتند.
فصل چهارم
۴-۱ ردیابی ویروس پیچیدگی ایرانی بوته چغندرقند(BCTIV) در ارقام یازده‌گانه چغندرقند پس از مایه‌زنی با همسانه عفونت‌‌زای این ویروس با بهره گرفتن از PCR
به منظور اطمینان از آلودگی گیاهان ارقام یازده‌گانه چغندر‌قند پس از مایه‌زنی با BCTIV و رد‌یابی دی. ان. ای. ویروس در داخل گیاه، از کلیه گیاهان در روزهای ۲۱ و ۳۵ بعد از مایه‌زنی دی. ان. ای. کل استخراج و از آن در واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز استفاده شد. وجود ویروس در گیاهان مایه‌زنی شده با تکثیر قطعه‌ای به اندازه ۶۸۲ جفت باز با بهره گرفتن از یک جفت آغازگر اختصاصی ویروس ایرانی پیچیدگی بوته چغندرقند (BCTIV474^V وBCTIV1155^C)، (جدول ۳-۲) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون PCR گیاهان کشت اول در شکل‌های ۴-۱ و ۴-۲ آورده شده است. الگوی الکتروفورزی مشابه‌ای از محصولات PCR گیاهان کشت‌های دوم تا چهارم مشاهده شد که نمایش داده نمی‌شود. این نتایج نشان داد که ژنوم این ویروس با شدت‌های متفاوت در گیاهان تمام ارقام بعد از مایه‌زنی با همسانه عفونت‌زای BCTIV تکثیر می‌یابد و هیچکدام از ارقام مورد مطالعه مصون از آلودگی به BCTIV نیست. لذا برای مقایسه واکنش ارقام یازده‌گانه چغندر‌قند در برابر BCTIV، از مقادیر کمی فنوتیپی این ارقام بر پایه نوع علائم و شاخص‌های وزن قسمت‌های هوایی و ریشه گیاهان مایه‌زنی شده ارقام و در نهایت برای مقایسه واکنش ۳ رقم انتخابی چغندر‌قند در برابر ویروس‌های BCTIV و BSCTV-IR بصورت انفرادی و برهمکنش این ویروس‌ها در آلوگی مخلوط ‌از میزان کمی ژنوم تکثیر یافته ویروس با بهره گرفتن از واکنش PCR در زمان واقعی در آن ۳ رقم انتخابی، (هر دو مورد در بخش های بعدی آورده شده است) استفاده شد.
۶۸۲ bp
۶۸۲ bp
شکل ۴-۱ نقوش الکتروفورزی محصولات PCR تکثیر شده از دی.‌ان.‌ای استخراج شده از گیاهان ارقام کشت شده (کشت اول) با بهره گرفتن از جفت آغازگرBCTIV474^V/BCTIV1155^C (جدول ۳-۲) ۲۱روز بعد ازمایه زنی (شکل بالا) و ۳۵ روز بعد ازمایه زنی (شکل پایین). راهک‌ ۱: رقم Flair، راهک‌۲: رقم Rosier، راهک‌۳: رقم Isella، راهک ۴: رقم جلگه، راهک ۵: رقم ۷۲۳۳، راهک ۶: رقم Dorothea، راهک ۷: رقم Brigita، راهک ۸: رقم ۰۰۷(اکباتان)، راهک ۹: رقم ۰۰۶ (تربت)، راهک ۱۰: رقم ۰۰۵ (پارس)، راهک ۱۱: رقم ۰۰۴ ، راهک +: کنترل مثبت (پلاسمید حاوی ژنوم کامل ویروس)، راهک -: چغندرقند سالم، M: مارکر (DNA ladder Mix, Invitrogen).
۴–۲ واکنش فنوتیپی ارقام چغندر قند پس از مایه زنی با سوسپانسیون باکتری حاوی همسانه عفونت زای BCTIV
۲۱ و ۳۵ روز بعد از مایه‌زنی ۱۱ رقم چغندر‌قند مورد آزمایش } Brigita ، Dorothea، Rosire، Isella، Flair، jolge، ۷۲۳۳، ۰۰۶ (تربت)، ۰۰۴، ۰۰۵ (پارس)، ۰۰۷ (اکباتان){ با سوسپانسیون باکتری حاوی همسانه عفونت‌زای BCTIV، گیاهان از لحاظ بروز علائم بیماری پیچیدگی چغندر‌قند مورد بررسی قرار گرفتند و از نظر شدت علائم ایجاد شده با استناد به جدول شماره ۳-۱۰ به ۵ گروه به ترتیب شامل فاقد علائم، خیلی خفیف، خفیف، شدید و خیلی شدید دسته‌بندی شدند (شکل‌های ۴-۳).
AA
B
CC
D44
E
شکل۴-۲ شدت علائم بیماری پیچیدگی بوته چغندرقند در ۵ درجه شامل فقدان علائم (A)، علائم خیلی خفیف (B)، علائم خفیف ©، علائم شدید (D) و علائم خیلی شدید (E)که بعنوان مثال به ترتیب در گیاهچه‌های چغندرقند ارقام ۷۲۳۳ (A)، Flair(B)، Isella ©، Dorothea (D) و Brigita (E) 35 روز بعد از زمان مایه زنی با همسانهٴ عفونت زای BCTIV مشاهده شد. نمره دهی شدت علائم بیماری در جدول ۳-۱۰ آورده شده است.
واکنش کمی فنوتیپی در گیاهان ارقام یازده‌گانه چغندر‌قند (هر رقم ۱۵ گیاه) بر پایه نوع علائم ایجاد شده درآنها ۲۱ و ۳۵ روز پس از مایه‌زنی با سوسپانسیون باکتری حاوی همسانه عفونت‌زای BCTIV با استناد به جدول شماره ۳-۱۰ به ترتیب از کشت اول تا کشت چهارم در جدول‌های ۴–۱ تا ۴-۴ نشان داده شده است.

• خرده فروشی رقابتی شد.

در سال ١٩٩٣ بازار برق در نروژ راه اندازی شد. نظارت و تنظیم روابط بازار به وزارت انرژی و منابع آبی نروژ و مدیریت بازار که ساختار تبادلات آن به صورت حوضچه بود، به شرکت سامجورینگتن^[۱۴۷] سپرده شد. استاتکرافت^[۱۴۸] که قبل از تجدید ساختار بزرگ‌ترین شرکت تولیدی به شمار می‌رفت، حدود ٣٠ % از بازار تولید را به دست گرفت و باقیمانده بازار میان شرکت‌های کوچک‌تر تولیدی، تقسیم شد. بهره ­برداری از شبکه سراسری انتقال به شرکت استاتنت مارکت اس اف^[۱۴۹] واگذار شد. بعدها یکی از زیر شاخه­ های استاتنت، موسوم به استاتنت مارکت ای اس^[۱۵۰] مسئول راه اندازی و بهره ­برداری از کل بازار برق (نوعی بورس مبادله برق) گردید. شرکت‌های برق شهری موظف شدند که از طریق قراردادهای دوجانبه با ژنراتورهایی که پیش‌تر مالک آنها بودند، انرژی را بخرند (تابورز^[۱۵۱]، ۱۹۹۶).
برخلاف بازار برق انگلستان که بهای انرژی به روش مبتنی بر حراج تعیین می­ شود، بیشتر مبادلات در بازار برق نروژ به شکل قراردادهای دوجانبه بود. علاوه بر این، بورس تبادل قدرت نیز برای بهبود امنیت و پایایی شبکه، راه ­اندازی شده تا تولیدکنندگانی که موفق به فروش انرژی از طریق داد و ستدهای دوجانبه نمی­شوند و یا می­خواهند در بازار لحظه­ای سود بیشتری به دست آورند، بتوانند در این بازار مشارکت کنند. بورس تبادل قدرت نروژ، که استاتنت مارکت نیز نامیده می­ شود، یک بازار آنی با افق زمانی کار ٢۴ ساعته

برای حفظ پایداری شبکه و یک بازار آتی^[۱۵۲] با افق زمانی تا ٣ سال را در بر می­گرفت. این بازار در ۱۹۹۶ به بورس تبادل برق نروژ و سوئد تبدیل شد و در نهایت تبدیل به بورس مبادلات برق هر چهار کشور منطقه شد. در حال حاضر این بازار در مالکیت مشاع^[۱۵۳] استاتنت و سونسکاکرافتنت^[۱۵۴] سوئد بوده و نوردپول^[۱۵۵] نامیده می‌شود (همان).
برخلاف نروژ و تا حدودی سوئد که بخش اعظم تولید برق را نیروگاه­های برقابی بر عهده دارند، فنلاند از منابع انرژی طبیعی تقریباً بی­بهره است و بیشتر انرژی الکتریکی آن در نیروگاه‌های فسیلی و هسته­ای تولید می­ شود. هم­تولیدی^[۱۵۶] (انرژی گرمایی و الکتریکی) در این کشور معمول است و فنلاند به طور کلی یک واردکننده انرژی به شمار می‌رود. بازار کشور فنلاند در سال ١٩٩۵ گشایش یافت و روند مقرراتزدایی تا پاییز ١٩٩٨ به پایان رسید و از آن پس مصرف­ کنندگان توانستند بدون پرداخت هزینه­ های اضافی، تولیدکننده خود را برگزینند. مدیریت و بهره ­برداری از شبکه انتقال به یک شرکت نیمه دولتی به نام فینگرید^[۱۵۷] سپرده شد که مالکیت آن در اختیار صنایع، تولیدکنندگان برق و دولت بود. این شرکت در سال ١٩٩٨ بورس تبادل قدرت فنلاند را خرید و نیمی از سهام آن را به شرکت انتقال سونسکاکرافتنت در سوئد فروخت. بورس برق فنلاند (El - Ex) شاخه فنلاندی نوردپول به شمار می‌رود (توماس^[۱۵۸]، ۲۰۰۴).
به دلیل تفاوت موجود در ساختار مالکیت صنعتی دانمارک با دیگر کشورهای شمال اروپا، این کشور دیرتر به جمع کشورهایی که صنعت برق را آزاد کرده ­اند، پیوست. دانمارک در سال ١٩٩٩ بازار برق را برای مصرف­کنندگانی با مصرف سالانه ١٠٠ گیگاوات بر ساعت یا بیشتر راه ­اندازی و به این ترتیب عملاً ٩٠ % از صنعت برق را رقابتی کرد. بر اساس قانون اساسی دانمارک، صنعت این کشور دارای ساختاری غیرانتفاعی است و هر چند صنایع برق از دارایی­ های فراوانی برخوردارند، اما درآمد آنها چندان زیاد نیست. مازاد درآمد صنایع به نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها یا تعاونی‌های غیرانتفاعی اختصاص می­یابد. بر اساس این قانون، شرکت‌های تولیدی در مالکیت شرکت‌های انتقال و این شرکت‌ها نیز به نوبه خود، تحت مالکیت شرکت‌های
توزیع قرار دارند که مدیریت آنها نوعاً بر عهده‌ شهرداری‌ها است. این ساختار قانونی، به کندی حرکت به سمت تجدید ساختار منجر شده و نتوانسته است سرمایه ­گذاران بیرون از دولت را برای حضور در بازار ترغیب کند. با این حال، تلاش­هایی به شکل ائتلاف و ادغام در میان صنایع تولیدی مشاهده می­ شود. علاوه بر این ویژگی‌ها، دانمارک دارای دو شبکه انتقال مجزا است که ترانزیت برق را دشوار می­ کند به همین دلیل اگر چه نوردپول در سال ٢٠٠٠، دانمارک را زیر پوشش گرفته اما دو ناحیه قیمت­ گذاری ایجاد کرده است. در دانمارک بیشتر انرژی الکتریکی، از سوخت­های فسیلی، زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی تأمین می­ شود. هم­تولیدی و تولید انرژی از باد نیز به دلیل ملاحظات زیست محیطی، در حال گسترش است (گرده^[۱۵۹]، ۲۰۰۲).
بازار نورد پول دارای سه رکن است: بازار لحظه­ای ٢۴ ساعته (Elspot)، بازار تنظیم شده^[۱۶۰] برای تضمین پایداری شبکه به کمک خریدهای بسیار کوتاه مدت (Elbas) و بازار آتی (Eltermin and Eloptions). مبادلات فیزیکی قدرت در دو بازار نخست صورت می­گیرد، بازار آتی نیز یک بازار مالی بوده و با هدف مقابله با نوسانات قیمت ایجاد شده است.
بازار آنی بازار روز قبل است. در این بازار ۱۲ تا ۳۶ ساعت قبل از مبادله فیزیکی مقادیر عرضه و تقاضا و قیمت مربوطه اعلام و قیمت و مقدار مبادله در محل برخورد عرضه و تقاضا برای هر ساعت از روز تعیین می­ شود. بر اساس قانون همه می­توانند در بازار شرکت کنند اما در عمل تنها مصرف کنندگان عمده (توزیع کننده­ها، معامله گران و صنایع بزرگ) و تولیدکنندگان در این بازار فعالیت می­ کنند. تقریباً ۷۰ درصد از مبادلات در بازار آنی انجام می­گیرد. بازار تنظیم شده جایی است که در آن قراردادهای کوتاه مدت برای جبران کاستی‌ها در بازار آنی انجام می­ شود. یک ساعت مانده به مبادله فیزیکی، اپراتور سیستم انتقال (TSO^[161]) به متعادل سازی بازار آنی می ­پردازد. اگر مازاد مصرف وجود داشته باشد، TSO از تولید کنندگان دارای ظرفیت مازاد تقاضای تولید نموده و اگر کمبود مصرف وجود داشته باشد، مازاد تولید توسط TSO خریداری می­ شود. تعیین قیمت در این بازار بر عهده TSO است. قیمت در این بازار بر اساس قیمت تولید کننده نهایی که برای تأمین مصرف لازم است عرضه نماید تعیین می­ شود. بازار آتی جایی است که در آن
برای مقابله با تغییرات قیمت قراردادهای بلند مدت تنظیم می­ شود. یکی از مشخصه­های نورد پول این است که مشارکت در بورس برق اجباری نیست و تولیدکنندگان و مصرف کنندگان حق انتخاب برای شرکت یا عدم شرکت دارند. همچنین این بازار علاوه بر رقابت در سطح عمده، به مصرف کنندگان حق انتخاب عرضه کننده را داده و رقابت در سطح خرده فروشی نیز وجود دارد. بر خلاف بازارهای آمریکای جنوبی، تجدید ساختار در این بازار با خصوصی سازی همراه نبوده و مالکیت بخش تولید به بخش خصوصی واگذار نشده است (سریوستیوا و همکاران^[۱۶۲]، ۲۰۱۱).
در ارزیابی وضعیت بازار برق در شمال اروپا می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

• خصوصی­سازی که از ابتدای راه ­اندازی بازار، به عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف مطرح بوده هنوز به طور کامل تحقق نیافته است و صنعت برق هنوز هم در سطوح مختلف تحت مالکیت عمومی قرار دارد (آموندسن و برگمن^[۱۶۳]، ۲۰۰۶).

• کاهش ظرفیت ذخیره در دسترس یکی دیگر از نتایج راه ­اندازی بازار بوده است. بخش تولید نتوانسته است همگامی خود را با مصرف حفظ کند؛ چرا که سرمایه ­گذاری خصوصی برای ایجاد ظرفیت ذخیره­ای که مصرف دائمی ندارد و به ندرت مورد بهره ­برداری قرار می‌گیرد، سودآور نیست. همین مسأله به کاهش انگیزه ساخت نیروگاه‌های جدید منجر می­ شود و دولت‌ها را واداشته است تا قوانینی را برای مقابله با کمبود انرژی از راه قطع عرض آن تدوین کنند (همان).

• انعطاف پذیری قیمت باعث شده که با کاهش عرضه (برای مثال در اثر بارندگی) قیمت افزایش یافته و مصرف به طور خودکار کاهش یابد.

• با وجود موارد فوق ایجاد رقابت و شفافیت در بازار موجب کاهش نسبی قیمت‌ها در پی راه ­اندازی بازار برق، شده و همزمان بهبود کارایی تولید باعث شده تا تولید کنندگان سود مناسبی به دست آورند (همان).

۳-۴- بازار برق بریتانیا
بخش اعظم انرژی برق در بریتانیا از سوخت­های فسیلی تولید می­ شود. تا سال ۲۰۰۴ در بریتانیا ۳۹ درصد تولید برق از گاز طبیعی، ۳۳ درصد از زغال سنگ، ۱۹ درصد از انرژی هسته­ای، ۴ درصد از انرژی بادی، ۱ درصد از آب و ۱ درصد از نفت ایجاد شده است (DECC, 2007). بریتانیا به دو ناحیه انگلیس- ولز و اسکاتلند تقسیم می‌شود. قبل از قانون برق ۱۹۸۹ بخش اعظم تاسیسات تولید و انتقال برق در انگلستان دولتی بود که قیمتی که در آن ژنراتورها برق عرضه می­کردند را تنظیم می­کرد. هیئت مدیره مرکزی تولید برق^[۱۶۴] (CEGB) بسیاری از امکانات انتقال و تولید برق را در دست داشت و ۱۲ هیئت مدیره منطقه­ای برق^[۱۶۵] (AEB) توزیع برق به مصرف کنندگان را بر عهده داشتند. صنعت برق بریتانیا، از پیشگامان تجدید ساختار در اروپا است. خصوصی­سازی صنعت برق در سال ۱۹۹۰ آغاز شد و در سه مرحله، نخست در انگلستان و ولز، سپس در اسکاتلند و نهایتاً در ایرلند شمالی به سرانجام رسید. با شروع تجدید ساختار، هیأت مرکزی تولید برق^[۱۶۶] به چهار نهاد تبدیل شد که عبارت بودند از دو شرکت خصوصی تولید (نشنال پاور^[۱۶۷] و پاورژن^[۱۶۸])، یک تولیدکننده دولتی (نوکلیرالکتریک^[۱۶۹]) و شرکت ملی شبکه (NGC^[170]) به عنوان بهره­بردار مستقل سیستم. در مرحله بعد هیأتهای محلی برق، در قالب ۱۲ شرکت برق منطقه­ای (REC^[171]) خصوصی شدند. این شرکت­ها در برخی از بخش­های کشور، توزیع کننده محلی انحصاری برق به شمار می­آیند (کلارک^[۱۷۲]، ۲۰۰۵). در بخش انتقال، از آنجا که رقابت نمی‌توانست وارد شود، NGC با تشکیل یک انحصار طبیعی عمودی یکپارچه، سیستم انتقال را حفظ نمود. بنابراین مسئولیت NGC برنامه­ ریزی و گسیل تولید برای پاسخگویی به تقاضای واقعی به صورت روزانه، پیش بینی تقاضا با توجه به شرایط آب و هوایی و الگوهای تقاضا برای هر نیم ساعت از روز بعد و برنامه­ ریزی برای پیشنهادات تولیدکنندگان بود.
ساختار اولیه مبادلات در بازار برق بریتانیا، سیستم حوضچه قدرت بود اما این ساختار هم اکنون تغییر کرده است. در ساختار حوضچه قدرت، تولیدکنندگان پیشنهادهای تولید و قیمت خود را عرضه می‌کردند.
شرکت­های برق منطقه­ای نیز بار پیش‌بینی شده مورد نیاز را یک روز زودتر در اختیار مدیر بازار قرار می‌دادند. این پیشنهادها و پیش ­بینی­ها در بازه­های نیم ساعتی برای روز بعد انجام می­پذیرفت. بنابراین، بار و توزیع جغرافیایی آن از پیش تعیین می­شد و به اطلاع مدیر بازار می‌رسید. پیشنهاد تولید و قیمت تولیدکنندگان به شکل منحنی­های افزایشی قیمت بر حسب میزان تولید ارائه می­شد. بر اساس این منحنی­ها، آمادگی تولید هر یک از نیروگاه­ها در هر بازه نیم ساعتی همراه با قیمت متناظر آن تولید تعیین می­شد. بنابراین مدیر بازار (NGC) با دریافت مقدار عرضه و تقاضا، برنامه زمان‌بندی تولید هر نیروگاه را همراه با بهای مرزی انرژی قیمت پیشنهادی توسط آخرین تولیدکننده که پیشنهاد عرضه او پذیرفته می­­شود، در بازه­های نیم ساعتی از روز بعد تعیین می­نمود و سپس به اجرا درمی­آورد. در این برنامه­ ریزی، نخست از قیود انتقال صرف‌نظر می­شد و سپس با اجرای مدیریت تراکم و برنامه تخصیص هزینه تلفات انتقال، در صورت لزوم، برنامه بهره ­برداری از خطوط انتقال و قیمت­های متناظر اصلاح می­شد. بهای تولید در سطح سیستم یکسان است و در صورت نیاز به منابع تولید جدید برای رفع تراکم سیستم انتقال، هزینه افزوده به مشتری تخصیص می­یابد. نظارت بر سیستم توسط هیأت تنظیم بازارهای گاز و برق^[۱۷۳] (OFGEM) انجام می­شد (همان).
این ساختار به دلیل بروز برخی از کاستی‌ها در سال ۲۰۰۱ مورد تجدید نظر قرار گرفت. در مارس ۲۰۰۱، ترتیبات تجاری جدید انرژی^[۱۷۴] (NETA) جایگزین حوضچه قدرت انگلستان و ولز شد. در سال ۲۰۰۴ اسکاتلند نیز وارد این بازار شد و سیستم جدید به تجارت برق بریتانیا و ترتیبات انتقال^[۱۷۵] (BETTA) تغییر نام داد (جولیتی و همکاران^[۱۷۶]، ۲۰۰۹). دلایل ناکارآمدی ساختار نخستینِ بازار برق بریتانیا را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• طراحی ضعیف حوضچه توان

• تمرکز شدید تولید

• رقابتی نبودن تقاضا

• کثرت قراردادهای موقت در بازار کلان برق

• ناآشنایی بازیگران بازار برق با سازوکارهای حضور و رقابت در بازار

• ساز و کار پرداخت جریمه بر اساس ارزش بار قطع شده^[۱۷۷] و احتمال قطع بار، کاستی اساسی ساختار نخستین شمرده می­ شود، زیرا به جای سرمایه ­گذاری جدید، کمبود تولید را تشویق می­ کند و از سوی دیگر امکان به بازی گرفتن بازار را توسط تولیدکنندگان پرقدرت و ذی‌نفوذ، یعنی مالکان ژنراتورهای کلیدی و حساس، از راه احتکار و کم فروشی فراهم می ­آورد.

• پرداخت یکسان به تمامی برندگان حراج (حراج تک قیمتی) ویژگی نامطلوب دیگر این ساختار است، که می‌تواند به بروز قدرت بازار و تأثیرگذاری تولید بر قیمت منجر شود. شیوه قیمت­ گذاری در ساختار نوین، شیوه پرداخت بر اساس پیشنهاد است و علاوه بر این دادوستد محدود به حوضچه نیرو نیست.

در ساختار نوین، انحصار تولید از دو شرکت بزرگ خصوصی بیرون رفت و رقابت در تولید گسترش یافت و با توسعه انواع مبادلات در بازار، مشارکت طرف تقاضا در بازار افزایش یافت. در عملکرد بازار برق NETA/ BETTA اپراتور سیستم^[۱۷۸] (SO) و بورس برق (PX) نقش محوری دارند. در بورس برق و در معاملات آنی، مدیر بازار در بازه­های نیم ساعتی از روز بعد بازار را تسویه و خریدار و فروشنده را تعیین می­ کند. پرداخت به فروشندگان در این بازار بر اساس پیشنهاد است. علاوه بر این مبادله از طریق کارگزاران، معاملات مستقیم خارج از بورس (OTC^[179]) و دیگر ابزارهای مالی (آپشن­ها و فیوچرها) نیز بخشی از معاملات بازار است. در بازار آنی بورس قدرت، که بازار روز بعد است، معامله­گران در بازار ملزم هستند تا ساعت ۱۱:۰۰ صبح روز قبل از مبادله، سطح تولید مورد انتظار برای بازه­های نیم ساعتی از تمام ساعات روز را به NGC اعلام نمایند. پس از آن NGC نیازهای بالقوه سیستم قدرت را ارزیابی می کند و در صورت نیاز به توان اضافی برای تعادل تولید و مصرف، از نیروگاه­هایی که مایلند در این بازار فعال شوند، برای ایجاد این تعادل
دعوت به عمل می ­آورد. مکانیزم متعادل­سازی به SO اجازه می‌دهد تا توازن محلی و ملی تولید و مصرف را در زمان واقعی برقرار نماید (باجپایی و سینگ^[۱۸۰]، ۲۰۰۴). واحد خدمات بار نیاز هست از طریق اطلاعیه فیزیکی تا ۵/۳ ساعت قبل از تحویل فیزیکی بار وضعیت خود را اعلام نماید و این زمانی است که معاملات متعادل سازی انجام می­گیرد (نمودار ۳-۲).
نمودار (۳-۲): ساختار NETA
منبع: سیموندز^[۱۸۱] (۲۰۰۲)
پس از اعمال اصلاحات اولیه در صنعت برق بریتانیا بخصوص از سال ۱۹۹۸، قیمت عمده فروشی برق در بریتانیا ۴۰ درصد کاهش یافته است (مک گری گور^[۱۸۲]، ۲۰۰۱) همچنین شواهد نشان دهنده بهبود در
عملکرد تولیدکنندگان برق و افزایش کارایی پس از ایجاد بازار NETA می­باشد (نیوبری^[۱۸۳]، ۲۰۰۶). از این روی با وجود برخی کاستی‌ها، بازار برق بریتانیا یکی از نمونه های موفق در میان بازارهای برق در جهان می­باشد.
۳-۵- بازار برق کالیفرنیا
برخلاف بیشتر کشورهای دنیا، تولید و توزیع انرژی الکتریکی در ایالات متحده آمریکا همواره به وسیله شرکت‌های خصوصی با ساختار یکپارچه عمودی انجام می­شده است که تنها در بازار خرد تحت قوانین ایالتی عمل می‌کرده‌اند. کالیفرنیا نیز به عنوان پرجمعیت­ترین ایالت آمریکا از این قاعده مستثنا نبوده و تقریباً ۸۰% برق آن توسط سه شرکت بزرگ خصوصی^[۱۸۴] (IOUs): تأمین می­شده است:

• در نیمه شمالی شرکت PG&E ^[۱۸۵]

• در نواحی جنوبی شرکت SCE ^[۱۸۶]

• در شهر سان­دیگو شرکت SDG&E ^[۱۸۷]

در این میان تنها وضعیت شهر لس‌آنجلس استثنایی بوده است که انرژی آن توسط بزرگ‌ترین شرکت برق دولتی در تمام ایالات متحده، یعنی ^[۱۸۸]DWP تأمین می­شد. ساختار بخش برق در ایالت کالیفرنیا مطابق نمودار (۳-۳) بود. قانون‌گذاری و نظارت بر عملکرد شرکت‌های خصوصی تحت نظر کمیسیون شرکت‌های عمومی کالیفرنیاPUC) ^[۱۸۹]) انجام می­شد. این نهاد، نه تنها وظیفه تعیین نرخ‌های برق را به عهده داشت، بلکه تقریباً بر تمامی بخش‌های صنعت نظارت می­کرد، استانداردهای کاری و کارآمدی را تدوین می­کرد و تعیین چگونگی سرمایه ­گذاری در بخش‌های تولید و انتقال را بر عهده داشت و علاوه بر این، ترکیب سوخت‌های اولیه را کنترل و صرفه‌جویی‌های لازم را اعمال می­کرد.
نمودار (۳-۳): ساختار برق کالیفرنیا قبل از اصلاحات