• • . این جنگ که دردناکترین جنگ صلیبی برای جهان مسیحی است، زمانی رخ داد که چوپان جوانی سی هزار کودک را از جنوب فرانسه عازم منطقه جنگی کرد. کشتیبانها نیز قسم خورده بودند که آنان را به رایگان به سواحل فلسطین برسانند اما به جای این کار، آنان را در اسکندریه به بردگی فروختند که بیشترشان نیز جان دادند. مشابه این حادثه در آلمان رخ داد که بیست هزار کودک به انگیزه جنگ مقدس سوار بر کشتی شدند اما در میانه راه به اسارت رفتند و به بیگاری و فحشا واداشته شدند! در خصوص جنگ صلیبی کودکان بنگرید به:

 

Loch, Peter, The Routledge Companion to the Crusades.London: Routledge Press, 2006, pp 165-7 & Jaspert, Nikolas, The Crusades, London: Routledge, 2003. P.30, 5 ↑

 

• ریشه ها و سوابق یهودیستیزی (آنتیسامیزم) و یهودیکشی و وحشیگری و جنایت علیه سایر ادیان را از همین مقاطع باید جستجو کرد که متاسفانه به این دوره ها نیز محدود نماند و بر اثر آن، چه انسانهای بیگناهی از زن و کودک و افراد ناتوان طعمه کجفکریها شدند. در فرهنگی که پیامبر رحمت الهی (ص) بنیان نهاد، فرمانروایان مسلمان با آنکه بسیاری از آنها تعلقات دینی واقعی چندانی نداشتند، جرئت نکردند با اهل کتاب در مجموع رفتار ناشایست داشته باشند. راسل در چرا مسیحی نیستم، در مقام مقایسه، رفتار حاکمان مسلمان نسبت به پیروان سایر ادیان را بسیار بهتر از رفتار حاکمان مسیحی میداند. وی میگوید: «آیا مسیحیت اقدامی برای رواج اخلاق بهتری نسبت به سایر ادیان و مخالفینش نموده است یا خیر؟‌ من نمیدانم که چگونه محصلین تاریخ به این نکته پی میبرند؟ مسیحیت با آمادگی که در زجر و شکنجه داشت، از سایر مذاهب مشخص گردیده است. بودائیسم هرگز یک مذهب آزاردهنده نبوده است. خلفای اسلامی نسبت به کلیمیان وعیسویان با محبتتر از دول مسیحی نسبت به مسلمانان و کلیمیان بودهاند. اشتیاق به مذهب در جنگهای صلیبی موجب قتلعامهای منظمی در اروپای غربی شده است.» راسل، چرا مسیحی نیستم، ص ۲۶۳٫

 

به هر حال، جنگهای صلیبی لطمات شدیدی به مناسبات میان جهان مسیحیت با جهان یهودیت و اسلام وارد کرد (بنگرید به کتاب Mckay, Western Society, p. 211 و نیز تحقیق جامع Michael, Robert, A History of Catholic Antisemitism). ↑

 

• برای آگاهی از انگیزه جنگهای صلیبی و اهداف استعماری غرب در قالب دین بنگرید به تحقیق ارزشمند دکتر جوزف نسیم یوسف استاد تاریخ قرون وسطی در دانشگاه اسکندریه زیر عنوان العرب و الروم و اللاتین فی الحروب الصلیبیه الاولی و العدوان الصلیبی علی بلاد شام و کتاب جان فلوری زیر عنوان الحروب المقدسه؛ الجهاد، الحرب الصلیبیه، مؤسسه العربیه للتحدیث الفکری، سوریه،‌ ۲۰۰۴ و معلوف، امین، جنگهای صلیبی، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران:‌ نشر البرز، ۱۳۶۹و گروسه، رنه، تاریخ جنگهای صلیبی، ترجمه ولیالله شادان، تهران:‌ نشر فرزان، ۱۳۷۷٫ تحولات امروز در مناسبات مسلمین از نظر محققانی چون توماس مادن تحت تأثیر جنگهای صلیبی است. مادن، توماس، جنگهای صلیبی، ترجمه عبدالله ناصری طاهری. تهران: نشر علم، ۱۳۸۹٫ برای آشنایی با زمینه ها، دلایل و نتایج جنگهای صلیبی تحقیقات بسیار ارزشمندی به زبان انگلیسی وجود دارد که از جمله آنها کتاب Loch, Peter, The Routledge Companion to the Crusades.London: Routledge Press, 2006 است که ابعاد مخلتف این موضوع را کاملاَ بررسی کرده است؛ از جمله دوره های مختلف آن و نیز موضوعاتی چون مفهوم جنگهای صلیبی، چهرههای فعال آن، نظرات مورخان درباره آن، میزان شناخت مسلمانان از جنگهای صلیبی، نقش زنان، ابزارهای جنگی آن؛ نیز کتابهای

 

Piley-Smith, Jonathan, The First Crusade and The Idea of Crusading. New York: Continuum: 2003; Jaspert, Nikolas, The Crusades, London: Routledge, 2003 ↑

 

• فوگل، همان، ص ۵۰۴ ↑

 

• Cf. Hodgson, The Sanity of Mysticism: A Study of Richard Rolle 1926; Hick, The Felloship of Angeks, p. 1-9 ↑

 

• سارتن، سرگذشت علم، ص ۲۰۲ ↑

 

• فوگل، همان، ۴۸۱-۴۸۹ ↑

 

• . شکیب ارسلان (متوفای ۱۷۱) ادیب، نویسنده و اهل سیر و سفر، معتقد است که دو عامل موجب زمینگیر شدن سپاه اسلام در قلب اروپا شد که یکی فتنه و اختلاف میان شامیها و بومیها بود و دیگری اختلاف شدید میان اعراب و بربرها، به گونهای که نزاع میان مسلمانان در شمال اسپانیا و غلبه بربرها و بیرون راندن اعراب از آنجا بهترین فرصت را به فرانسویها و اسپانیاییها داد تا دولت و قدرت خود را بازیابند و مسلمانان را از شمال اسپانیا بیرون کنند (تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا، ص ۱۱۳). ↑

 

• مادن، تاریخ جنگهای صلیبی، ص ۳۵۰ ↑

 

• Monasticism ↑

 

• concrete and discrete ↑

 

• Dillenberger(ed.), Martin Luther, Selections from His Writings, p. 6 ↑

 

• . موضوع ادوار مختلف و تعیین مبدا و منتهای آن از موضوعاتی است که همیشه مطمح نظر بسیاری از مورخان و غیرمورخان در جوامع مختلف بوده است. تعیین دقیق ابتدا و انتهای دوره های تاریخی موضوعی است که خواهان بسیاری دارد، اما گویا خواسته است دست نایافتنی، و به نقطه جغرافیایی یا دوره خاصی هم اختصاص ندارد؛ مثلاً ایران ادوار تاریخی مختلفی دارد، ولی برای مثال، تعیین ابتدای دوره معاصر ایران محل اختلاف صاحبنظران است. عدهای دوران صفویه را آغاز ایران جدید میدانند و عدهای دوران قاجار را. در مورد تمدن غرب تقسیمبندیهای گوناگونی شده است، از جمله: دوران باستان یا قدیم، دوره میانه یا قرون وسطی،‌ - اعم از این که دوران تاریک (از هنگام سقوط رم تا حدود سال ۱۰۰۰) را بخشی از آن و صدرش بدانیم یا دورهای مستقل، عصر روشنگری،‌ عصر ایمان،‌ عصر خرد،‌ عصر اصلاحات، دوره مدرن، ولی یکی از مشکلات آن همین تعیین حدود است. ↑

 

• از مهمترین تحولات در این دوره، انقلاب علمی است. به اعتقاد مورخان، سالهای ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ دوره رشد علوم است که به آن انقلاب علمی نام نهاده اند و در این انقلاب بود که تحولی اساسی در روش علمی پژوهش به وجود آمد. این انقلاب در چگونگی اندیشیدن آدمیان تحولی ایجاد کرد و چنان بود که در دوره انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم از دستاوردهای آن استفاده شد. خود انقلاب صنعتی در تصویر مردم از دنیا تغییری اساسی ایجاد کرد. به گفته پروفسور هربرت باترفیلد، انقلاب صنعتی از زمان پیدایش مسیحیت همه چیز را تحتالشعاع خود قرار داد و رنسانس و اصلاح دینی را به درجه ای از رویدادهای فرعی تنزل داد (رک فصل هفتم کتاب سنت روشنفکری). ↑

 

• توجه به این نکته نیز شایسته است که در فرهنگ الهیات مسیحی به آن دسته از اعتقادات مکتوب که مقبول همه فرق مسیحی است، اعتقادنامه (Creed)، و به مجموعههایی که حاوی اعتقاداتیاست که خاص فرقه خاصی است، اعترافنامه (Confession) گفته میشود. ↑

 

• البته منظور وی نه آکادمی و مراکز علمی عادی، بلکه آکادمی افلاطونی در آتن است. منبع اصلی سخن نیز:

 

De praescriptione haereticorum, 7; in Sources Chrestiennes, 46, ed. R. F. Refoute (Paris: Editions du Cert, 1957), 96.4-99.3 (Qouted in McGrath, The Christian Theology Reader, p. 5) ↑

 

• Apologia l.xlvi.2-3 I in Saint Justin: Apologies, p. 160.6-9 3 (Qouted from McGrath, The Christian Theology Reader, p. 4) ↑

 

• McGrath, Reformation Thought, p. 66 ↑

 

• ژیلسون، روح فلسفه قرون وسطی، ص ۱۹ ↑

 

• Karl Lowith ↑

 

• Meaning in History (۱۹۴۹) ↑

 

• Gillesspie, The Theological Oringins of Modernity, P.11 ↑

 

• بلومنبرگ این مطلب را در به طور خاص در کتاب معروفش به نام Legitimacy of the Modern Age. به طور اساسی بررسی کرده است. در مجموع در این موضوع، یک گروه کسانی ژیلسون و کاپلستون هستند که نگاه مثبتی به تحولات قرون وسطی دارند، است. از نویسندگان جدیدتر میتوان از ژاک لوگوف، مورخ معروف فرانسوی نام برد که در کتاب اروپا مولود قرون وسطی به بررسی این مطلب پرداخته است که آیا اروپا زاییده قرون وسطاست و دراین دوران پا به عرصه هستی نهاده است یا اینکه کدام یک از ویژگیهای قاره اروپا از قرون وسطی نشئت میگیرد. او در این اثر جریان فکری جدیدی را تقویت میکند که اعتقاد به تاریک و بداندیش بودن قرون وسطی ندارد و در تحقیق خود به این نتیجه منتهی میشود که نه تنها در عصر حاضر بلکه حتی در آینده هم این قرون وسطاست که به عنوان مهمترین ماترک اعصار گذشته، اروپای واحد و متحد امروز را با مشقت و صبوری در دامان خود پرورانده است (لوگوف، اروپا مولود قرون وسطی، بررسی فرایند تکوین و تکامل اروپا در قرون وسطی). ↑

 

• کرومبی، از آگوستین تا گالیله، ج ۲، صص. ۱۱۹-۱۳۷ ↑

 

• Opus Ttipartum ↑

 

• Christian Church, p. 304. ↑

 

• به اعتقاد بعضی از مورخان، در قرون وسطی تا قرن پانزدهم مردم عادی به دنبال یافتن راههایی بودند که به مسیح اقتدا کنند، بدون این که عضوی از یکی از فرق دینی شوند که نمونه آنها The beguines بودند، زنانی که در خانهای گرد هم میآمدند و به عبادت و نیایش دست جمعی و دستگیری از فقیران میپرداختند (Raitt, “European Reformations of Christian Spirituality,” in The Blackwell Companion to Christian Spirituality p. 123). ↑

 

• در خصوص زندگی و اندیشه های اکهارت بنگرید به مقدمه کاکایی، قاسم، وحدت وجود به روایت ابنعربی و مایستر اکهارت. تهران:‌ انتشارات هرمس، ۱۳۸۱٫ ↑

 

• Paul Vincent Spade (ed.), The Cambridge Companion to Ockham, p.1. ↑

 

• nominalism ↑

 

• احتمالاً متولد اسکاتلند که در دانشگاه آکسفورد تحصیل کرد. وی صریحاً با بسیاری از اندیشه های آکویناس مخالفت کرد که مهمترینش مسئله عقل بود. وی بر آزادی اراده بر عقل، چه در مورد خدا و چه در مورد بشر، تأکید داشت و معتقد بود که اشیاء چنین نیست که مقهور نوعی عقلانیت باشند که برهمه چیز سایه افکنده باشد. ↑

 

• بنگرید به کاپلستون، تاریخ فلسفه، ج ۲، صص ۱۷۹-۲۰۱ و دایرهالمعارف کاتولیک، ذیل مدخل مذکور. ↑

 

• Conciliar Movement ↑

 

• System of checks and balances سیستمی که به هر بخش از سه بخش مقننه، مجریه و قضائیه اختیاراتی در لغو تصمیمات بخشهای دیگر میدهد تا مانع از یکهتازی هر بخش و اعمال قدرت بیش از حد آن شود. ↑

 

• Gordon, Bruce, “ Conciliarism in Late Medieval Europe” in Pettegree (ed.) The Reformation World, pp. 31-46. ↑

 

• Meister, Chrisian Thought, p.306. ↑