از دید موریسون^[۷] حرفه ای گری، یک مفهوم چند بعدی، و یک واژه ارزشی است که دربرگیرنده انتظارات اجتماعی، مؤسسه ای، تاریخی و زمینه ای است(۵).
انجمن آموزش دندانپزشکی آمریکا^[۸] (۲۰۰۹)، حیطه هایی را که در برگیرنده ویژگی های کلی حرفه ای گری در دندانپزشکی هستند برشمرده است که عبارتند از: مهارت، عدالت،‌ صداقت، مسئولیت پذیری، احترام و اشتیاق به خدمت (۶).
بر اساس تعریف فدراسیون اروپایی طب داخلی( ۲۰۰۲ ) حرفه ای گری در تمام زمانها میتواند به عنوان ابزاری تعریف شود که توسط آن پزشکان قرارداد حرفه ای خود با جامعه را به انجام میرسانند. در واقع نقش حرفه ای پزشکان دلالت بر پایبندی آنان به تعهد خود در قبال جامعه از طریق رهبری قوی، قضاوت اخلاقی درست، و عملکرد اخلاقی در طبابت دارد(۱, ۷).
در سال ۲۰۰۲ طی یک پروژه ی مشترک توسط گروهی از پزشکان وابسته به انجمن های مختلف بین المللی از قبیل بورد آمریکایی طب داخلی، کالج آمریکایی پزشکان، و فدراسیون اروپایی طب داخلی یک منشور پزشکی درمورد حرفه ای گرایی طراحی و منتشر گردید. در این راستا پزشکان مزبور طی چاپ مقاله ای سه اصل بنیادین که مشخص کننده حرفه ای گری است را معرفی کردند که عبارت است از: اولویت دادن به بیمار و بهزیستی او، دادن حق تصمیم گیری به بیمار و عدالت اجتماعی. همچنین، ۱۰ سری از مسئولیت هایی که پزشک امروزی بایستی متعهد به آن باشند را ارائه دادند که عبارتند از: دارای شایستگی حرفه ای باشند و بتوانند آن را حفظ کنند، با بیماران صادق باشند، در مورد بیمار رازدار باشند، از برقراری روابط نامناسب با بیماران پرهیز کنند، دانش علمی خود را گسترش دهند، به وظایف خود در قبال حرفه خود به طور کامل عمل کنند، کیفیت مراقبت از بیماران را بهبود بخشند، دسترسی به مراقبت های پزشکی را بهبود بخشند، توزیع عادلانه منابع را ارتقاء دهند، و از طریق مدیریت صحیح تعارض منافع، اطمینان بیماران را جلب کنند(۸).
دیدگاه های مختلف در مورد حرفه‏ای‏گری
حرفه ای گری شامل برخورداری از ویژگی “درست” یا “مطلوب” است که با ظهور حرفه ها به یک ضرورت تبدیل شده و به عنوان اولویت آموزشی تا به امروز باقی مانده است. تا کنون حرفه سلامتی، منابع و انرژی قابل توجهی در بحث، تعریف، تدریس، ارزیابی و مدل سازی حرفه
ای بودن سرمایه گذاری کرده است(۹-۱۱). در ادامه به ذکر مهمترین دیدگاه های پیرامون تفکر در مورد حرفه‏ای‏گری میپردازیم.
حرفه ای بودن به عنوان فهرستی از ویژگیها و رفتارها:
در این دیدگاه حرفه ای گری با ویژگی ها و مشخصاتی که یک فرد حرفه ای باید دارا باشد تعریف میشود. تعاریف روشنی از انچه رفتار حرفه ای در بردارد، دارای اهمیتی یکسان با اصول فردی بوده و مشخص کننده درستی هر شغل است که به عنوان حرفه شناخته می شود. از آنجا که اصول اعتماد و درستی افراد حرفه ای در جامعه در راستای عمل به ان شناخته شده است، ویژگی مورد انتظار بزرگتری از سوی جامعه که همان نوع دوستی می باشد، نقش اساسی در تعریف حرفه ای بودن را ایفاء می نماید(۱۲).
حرفه ای بودن با توجه به نقشی که در جامعه ایفاء می کند:
این دیدگاه به جای ویژگی های حرفه ای گری بر نقشی که افراد حرفه ای در جامعه ایفا می کنند تأکید می نماید. با بهره گرفتن از این دیدگاه، تعریف حرفه ای بودن گسترش یافته و در برگیرنده نقش حرفه ای ها در جامعه میباشد. حرفه ای بودن در نقش خود، توجهات را از ویژگی و رفتارهای افراد به نقش کلی افراد حرفه ای جلب می کند. فرض بر این است که افراد حرفه ای گروه ها، بر طبق علائق عمومی رفتار می کنند و به همین دلیل رفتار آنها قانونی است و عملکردهایشان از سوی عموم و بدنه های حرفه ای موشکافی می شود. رفتارهای غیر حرفه ای از سوی هر یک از افراد، تاثیر بدی بر کلیت حرفه دارد و در نهایت منجر به فقدان باور عمومی و احتمالاً لغو و یا محدودیت وضعیت تنظیم شده حرفه از سوی دولت می گردد. بنابراین، مؤسسات حرفه ای به دانشجویان پزشکی که زندگی را وقف استانداردهای عالی و اطاعت صرف از کدهای اخلاقی و رفتار حرفه ای می کنند، علاقه مند می باشند. اگر این امر، موفقیت آمیز صورت بگیرد، علائق عمومی و حرفه فردی و حرفه به عنوان کلیت ظهور می یابند(۱۳).

حرفه ای بودن به عنوان ساختار اجتماعی
طبق این دیدگاه هویت حرفه ای ها به صورت اجتماعی ساخته می شود و از طریق ساختار سازمانی مورد حمایت قرار می گیرد. به عبارتی دیگر طبق این دیدگاه حرفه ای بودن به عنوان وسیله ای که حرفه پزشکی از طریق آن، امتیاز انحصاری خود در مقابل دیگر حرفه های پزشکی را حفظ می نماید تعریف میشود. برای مثال تلاش عینک سازان، پرستاران و غیره در راستای جدا کردن حرفه ی خود از “تحت قلمرو بودن حرفه ی پزشکی” نمونه ای از کاربرد این دیدگاه می باشد. افراد حرفه ای در زمینه های ارائه شده، در واکنش خود به نیازها، رفتار و توجهات خود به برخی از مردم نسبت به دیگران متمایز می باشند، و قدرت خود را برای تعریف قانونمندترین نیازهای جامعه، حفظ می نمایند و بنابراین توجهات و مراقبت های آنها ارزشمند است(۱۴).
این درک از حرفه ای بودن، نگاهی بسیار متفاوت نسبت به عناصر و موارد موجود در آنها به همراه دارد. جامعه شناسان معتقد به این دیدگاه، در راستای درک رفتار حرفه ای، فعالیت هائی انجام میدهند که به اندازه اهداف سیاسی و اقتصادی سازمانهای حرفه ای و سازمان های مراقبت پزشکی و تمرکز بر رفتارهای خاص و ویژگی های فردی، مهم می باشد. علاوه بر این، آنها بر روی چگونگی تجربه کردن حرفه ای بودن، نه تنها توسط خود افراد حرفه ای بلکه توسط بیماران، خانواده های آنها و در مقیاس بزرگتر از سوی دیگر جوامع پزشکی، تمرکز می کنند(۱۵).
حرفه ای بودن به عنوان وسیله ای برای کنترل اجتماعی
تاکید این دیدگاه بر ارتباط بین حرفه ای بودن و موضوعاتی چون قدرت کنترل بی عدالتی های اجتماعی می باشد. برای مثال حرفه ای بودن را وسیله ای برای کنترل “تولید دانش” می دانند این امر از مبحث قسمت قبل فراتر است. در اینجا، “تولید دانش"، توجهات را به سمت توانائی حرفه برای تعریف و کنترل آنچه فرای مفاهیم اساسی گسترده مانند آنچه در برگیرنده سلامتی، بیماری و درمانی می باشد، جلب می کند(۱۴). مهمترین موضوع مورد توجه، آنچه در برگیرنده حرفه ای بودن است نمی باشد، بلکه فردی است که قادر به تصمیم گیری در مورد تعریف و چرائی آن است. به عنوان مثال در دندانپزشکی، ایدئولوژی جنسیتی و ارتباطات رشته در اواخر قرن نوزدهم و بیستم که از سوی رهبران این رشته مورد استفاده قرار گرفته است، نه تنها نقش های حرفه ای و ادعاهای اصولی آنها در مورد امتیاز حرفه ای را تعریف نموده است، بلکه ارتباط دندانپزشکان با بیماران و جامعه را نیز تعیین نموده و شکل بخشیده است. او بر این باور است که ویژگی های فرهنگی مرتبط با طبقه متوسط هر دوره، برای ساخت آنچه به معنای دندانپزشک می باشد، مورد استفاده قرار می گیرد، و مهمتر از آن رسوم طبقه متوسط به طور گسترده در طول قرن بیستم، دست نخورده باقیمانده است.
تهدیدهای متوجه حرفه ای گری در دندانپزشکی
همانطور که قبلاً اشاره گردید، مفهوم اصلی حرفه ای گری، تقدم منفعت بیمار به منافع فردی است. لازمه احراز چنین ویژگی، غلبه بر چالش های دشواری است که کمترین آن ماهیت خود انسان است.
پژوهشهای علوم اجتماعی نشان داده است که انسان ها، مانند سایر موجودات زنده در پی منافع فردی خود هستند. حتی زمانی که افراد تلاش میکنند از چنین ویژگی پرهیز نمایند، قضاوت آنها به طور ناخودآگاه و غیرعمد تحت تأثیر چنین ویژگی قرار میگیرد. برای غلبه بر چنین تمایل درونی، نیاز به تأثیرات قوی اجتماعی است(۱۶). پزشکان و دندانپزشکان معمولاً در ترکیب چنین مانع درونی با نیاز به برآورده کردن انتظارات حرفه ای گری، خود را با شرایطی مملو از اغوا و وسوسه مواجه می‏بینند. به عنوان مثال، خلوت بودن اتاق معاینه، میزان تفاوت بین قدرت و نفوذ دندانپزشک و بیمار، و تعداد قابل توجهی از موقعیتهای اغواکننده مالی می‏تواند به عنوان عاملی برای تصمیمات غیرحرفه ای باشد.
علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، یک سری واقعیت های زمان معاصر نیز می‏تواند به عنوان عوامل تهدید کننده حرفه ای گری محسوب شود. به عنوان مثال، اگر دندانپزشکان قدیمیتر، به دلیل احترام و موقعیت حرفه دندانپزشکی آن را انتخاب می کردند و ترجیح میدادند با این انتخاب خود رئیس خود باشند، چنین انتظاری برای بسیاری ازدندانپزشکان، به دلیل محدودیت های جوامع امروزی بی نتیجه مانده است. به عنوان مثال اجبار برای تطابق با بسیاری از تغییرات بعضاً ناخوشایند، باعث میشود دندانپزشکان احساس کنند انتظاراتی که آنان در بدو ورود به دندانپزشکی داشته اند برآورده نشده است. چنین انتظارات برآورده نشده و ناکامی حاصل از آن موجب ناامیدی شده و در نتیجه پایبندی به تعهدات حرفه ای گری را مشکل میسازد(۱۷). یکی از دیگر تهدیدها به حرفه ای گری، تعارض بین نقش آموزش و مراقبت است. زمانی که دانشجویان توسط اساتید مجبور میشوند که بین نقش یادگیرنده و نقش مراقبت کننده یکی را انتخاب کنند، حرفه ای گری مورد تهدید قرار میگیرد(۱۸).
بیشتر خطاهایی که در حرفه ای گری رخ میدهد و توسط دانشجویان گزارش شده است در۳ دسته قرار میگیرد: تعارض بین آموزش و مراقبت از بیمار، پیشی گرفتن مسئولیت حرفه ای بر توانمندی، و مراقبت از بیمار با کیفیت زیر استاندارد(۱۸).
مانع دیگری که به وسیله دندانپزشکان امروز بر سر راه حرفه ای گری تجربه میشود، ورود تجارت به حرفه دندانپزشکی است. اخلاق دنیای تجارت، تهدید کننده اخلاق حرفه ای گری است(۱۷). حتی با مقایسه واژه هایی که در این دو بکار رفته به آسانی میتوان تفاوت اساسی بین تجارت و پزشکی را متوجه شد. حرفه ای که به جای اطمینان از اینکه افرادی که به آنان خدمت میکند مورد اولویت هستند و بهزیستی آنان حفظ میشود، به موارد دیگری اولویت بدهد، فقط نام حرفه را به دوش میکشد. دندانپزشکان اگر آگاهانه یا ناآگاهانه این دیدگاه را بپذیرند که دندانپزشکی فقط یک شغل است مانند مشاغل دیگر، و بر اساس این دیدگاه عمل کنند در واقع هویت خود به عنوان افراد حرفه ای را دچار خدشه نموده اند. چالشی که دندانپزشکان در محافظت از سیستم های ارزشی حرفه ای گری از قبیل رابطه بین دندانپزشک و بیمار در برابر تجارت با آن مواجه هستند، با خدمتی که تجارت به سیستم مدیریتی دندانپزشکی میکند، روز به روز مشکل تر میشود. تکنیک های تجارت توانسته اند در بهبودی ارائه خدمات پزشکی کمک های شایانی بنمایند اما این کمک ها نمیتواند توجیهی برای جایگزین کردن اخلاق تجارت به جای اخلاق حرفه ای گری باشد(۱۷).
یکی دیگر از تهدیدهای حرفه ای گری، فشار از طرف همکاران است. پایبند بودن همکاران به اصول حرفه‏ای‏گری میتواند به عنوان عامل تقویت کننده برای سایر همکاران باشد. عکس این حالت هم صادق است. اگر یکی از همکاران بیمارستانی به طور مکرر استاندارهای حرفه ای گری را زیرپا بگذارد، قبح این کار شکسته شده و دیگران وقتی می بینند یک عمل ضد حرفه ای را همه انجام میدهند، آنها هم مانعی برای انجام عمل مشابه نمی بینند.
تأثیر مشابهی میتواند در مورد دانشجویان وجود داشته باشد. تجارب منفی از رفتارهای حرفه ای، استرس های غیر ضروری در محیط های بیمارستانی، و تهدید و تحقیر دانشجویان موارد شایعی هستند که میتوانند عوارضی هم برای دانشجویان و هم برای بیماران به دنبال داشته باشند. نکته اینجاست که زمانی که دانشجویان چنین موارد و مشکلاتی را مطرح نمیکنند، این خطر را خواهد داشت که چنین مواردی را مجاز میدانند و در آینده ممکن است مرتکب رفتارهای غیر حرفه ای شوند(۱۹).
نقش دانشگاه های علوم پزشکی در حفظ و ارتقاء حرفه‏ای‏گری
با در نظر گرفتن تهدیدهای موجود بر سر راه حرفه ای گری در پزشکی، و لزوم مقابله با این تهدیدها برای حفظ استانداردهای حرفه ای گری، دانشگاه های علوم پزشکی مسئولیت بزرگتری در قبال جامعه به عهده خواهند داشت که اطمینان حاصل کنند نسل آینده دندانپزشکان از توان کافی برای مقابله با این تهدیدات برخوردار هستند. برای مقابله با چنین تهدیداتی دانشکده های دندانپزشکی و موسسات آموزشی باید در سه حیطه کار کنند: بهبود فرایندهای گزینش دانشجویان دندانپزشکی، بهبود آموزش رسمی دانشجویان، پاکسازی محیط های آموزشی از عملکردهای غیر حرفه ای.
بهبود فرایند گزینش دانشجویان دندانپزشکی
با توجه به اینکه عملاً تمام دانشجویانی که به دانشکده دندانپزشکی وارد میشوند به جز موارد نادری، همگی فارغ التحصیل خواهند شد، پذیرش به دانشکده دندانپزشکی معادل خواهد بود با پذیرش به حرفه دندانپزشکی. کمیته های پذیرش دانشجو در کشورهای خارج، و کنکور در کشور ایران، فقط بر جنبه های دانشی افراد برای پذیرش به این رشته تأکید دارند. این که تعداد بسیار کمی از دانشجویان دندانپزشکی در برخورد با حجم وسیع محتوای درسی و امتحانات دوره دندانپزشکی، با مشکل مواجه میشوند، دلیل این است که معیارهای ورود از نظر دانشی مشکلی نداشته است. اما در مقابل، ابزارهای معتبر بسیار کمی برای پیشگویی ظرفیت دانشجویان در ایجاد و تقویت شخصیتی متناسب برای پرداختن به حرفه دندانپزشکی و کسب ویژگی های حرفه ای گری وجود دارد. معدود بودن چنین ابزارهایی، باعث شده است که کمیته های جذب دانشجو درکشورهای دیگر، بر این نکته تأمل کنند که به جای توجه به ویژگیهای غیر شناختی که بیشتر نشان دهنده ظرفیت بالقوه یک دانشجو برای تبدیل شدن به یک “پزشک خوب” است، به ویژگی های شناختی و دانشی تأکید بیش از حد داشته اند. برای پاسخگویی به این مشکل، برخی دانشگاه ها، حداقل نمره‏ای برای آزمون دانشی که نشان دهنده آمادگی کافی آنان باشد، در نظر میگیرند و سپس تمام متقاضیانی که این حداقل نمره را کسب کرده اند از نظر شخصیتی و ویژگیهای لازم مورد ارزشیابی قرار میدهند. مثال هایی از چنین ارزشیابی عبارتند از بررسی اظهارات شخصی که دانشجو در فرم تقاضانامه خود در قسمت در نظر گرفته شده مرقوم نموده است، استفاده از مصاحبه کنندگان آموزش دیده، و بهره گیری از سناریوهای طراحی شده در حین مصاحبه ها(۲۰).
بهبود آموزش در حرفه ای گری
دانشکده های دندانپزشکی موظف هستند که اطمینان حاصل کنند برنامه های آموزشی طراحی شده آنان، به طور آشکاری در پرورش و ایجاد ویژگی های حرفه ای گری در دانشجویان نقش دارد. به عبارت دیگر، پرورش ویژگی های حرفه ای گری باید جزو اهداف آموزشی دانشکده دندانپزشکی قرار گیرد. در این راستا، نقش حیاتی آموزش اساتید نباید دست کم گرفته شود(۲۱). دانشکده های دندانپزشکی باید آموزش رسمی حرفه ای گری هم در رابطه با ارزش های حرفه ای و هم در رابطه با منطق شناختی حفظ و ارتقای حرفه ای گری را در برنامه درسی خود تلفیق نمایند.
برخی از دانشکده های پزشکی برای جبران کمبود تجارب بالینی دانشجویان در ۲ سال اول، تیم های یادگیری گروه کوچک را در طول برنامه درسی در نظر گرفته اند(۲۲). چنین رویکردی، اساتید را قادر میسازد که اصول یادگیری بزرگسالان را که عبارتند از: پاسخ به نیاز یادگیرندگان، یادگیری با محوریت زندگی، یادگیری خودراهبر، و انعطاف پذیری در قبال سبک های مختلف یادگیری، بکار گیرند. این گروه های کوچک یادگیری به صورت تیپیک به یادگیری ارتباط بین پزشک و بیمار، حساسیت فرهنگی و مهارتهای ارتباطی میپردازند(۱۷).
سایر مثالها در ارتباط با اجراء برنامه درسی آشکار که بر حرفه ای گری تمرکز دارند، عبارتند از: دروسی در تاریخچه دندانپزشکی با تأکید بر تحول در مفهوم حرفه ای گری، بحث های مبتنی بر مورد در گروه های کوچک در مورد رفتارهای حرفه ای و رفتارهای غیرحرفه ای، سمینارهای تحلیلی بر نوشتارهای علوم انسانی، موقعیت هایی که دانشجویان بیماران را در طول تحصیل پیگیری میکنند با تأکید بر ارتباط بین دندانپزشک و بیمار، و موقعیتهایی که دانشجو در فعالیت های اجتماعی که در آن مسئولیت های حرفه ای گری پررنگ است، شرکت میکنند(۲۳).
حذف محیط های یادگیری از رفتارهای غیرحرفه ای
به منظور موفقیت واقعی آموزش دندانپزشکی در گسترش حرفه ای گری، باید ابتدا به اصلاح عملکردهای موجود بپردازد که خود بخش مهمی از مشکل است. دانشکده های دندانپزشکی و موسسات آموزشی باید محیط های یادگیری ایجاد کنند که انعکاس دهنده والاترین ویژگی های دندانپزشکی باشد.
آنچه دانشجویان در سر کلاسهای درس می شنوند، ماندگارترین تأثیر را ندارد بلکه آنچه که در طی تجارب روزمره خود از اساتید، دستیاران و سایر دانشجویان میبینند بر نگرش و درک آنان در مورد انتظارات واقعی از حرفه تأثیر گذار است(۲۴). به عنوان مثال، هر زمان که دانشجویی شاهد این است که استادش به بیمار بی احترامی میکند، رفتار نامناسبی با پرستار دارد، از دستیار خود سوء استفاده میکند، برای یک شرکت خصوصی تبلیغ میکند یا هر نوع رفتار غیر حرفه ای دیگر بروز میدهد، تعهد او به ارزش های دندانپزشکی کمرنگ تر میشود. اساتید و دستیاران باید در قبال هم متعهد شوند که محیط های یادگیری برای پرورش تعالی آکادمیک ایجاد کنند، بالاترین استانداردهای حرفه را بکار گیرند و از ارائه مراقبت با کیفیت و با ایمنی بالا اطمینان حاصل کنند. در واقع دانشکده های دندانپزشکی و کلینیک های آموزشی موظف هستند که محیطی که دانشجویان ودستیاران هویت حرفه ای خود را در آن کسب میکنند انعکاس دهنده بالاترین استانداردهای حرفه باشد. موارد متعددی مانند استفاده از اساتیدی که می توانند به عنوان الگو باشند، حذف تبلیغات شرکت های دارویی از محیط های بیمارستانی، تشویق مواردی از رفتارهای شایسته در بخش های بیمارستان، برگزاری مراسم روپوش سفید و سایر مراسم سمبولیک، میتوانند در ارتقا محیطهای آموزشی مؤثر باشند.
ارزشیابی حرفه‏ای‏گری
از آنجا که ارتقاء حرفه ای گری یکی از اهداف هر دانشکده دندانپزشکی است، یک عنصر اساسی در این راستا ارزشیابی حرفه ای گری خواهد بود. اگر چه ابزارها و روش های متنوع و مختلفی در مطالعات مختلف برای ارزشیابی حرفه ای گری طراحی و پیشنهاد شده اند(۹, ۲۵). این تنوع و تعداد روش ها نشانگر این است که ارزشیابی حرفه ای گری کار ساده و بی دردسری نیست.
ارزیابی معتبر حرفه ای گری مستلزم ۳ مورد اساسی است که باید مد نظر قرار گیرد. اول اینکه چه چیزی باید مورد ارزشیابی قرار گیرد؟ دوم اینکه، چگونه باید ارزشیابی انجام شود؟ و سوم اینکه اصلاً چرا باید ارزشیابی انجام شود؟(۲۵)
در پاسخ به سؤال اول، ابزارهایی معرفی شده که عناصر مجزایی از حرفه ای گری را مورد ارزیابی قرار میدهند و درمقابل ابزارهایی وجود دارند که حرفه ای گری را به عنوان یک هویت جامع ارزیابی میکنند. در پاسخ به سؤال دوم در مورد چگونگی ارزیابی حرفه ای گری بعضی از محققین نکته اساسی در ارزیابی حرفه ای گری را ارزیابی رفتار میدانند(۹). زیرا حرفه‏ای‏گری وابسته به زمینه است و از آنجا که وابسته به ارزش هاست با افعال رفتاری راحت تر سنجیده میشود. بنابراین با بهره گرفتن از واژه های مربوط به رفتار به فهم بهتر و واقع بینانه تری از رفتار حرفه ای میتوان دست یافت. در پاسخ به سؤال سوم که در واقع هدف ارزشیابی حرفه ای گری است، باید مشخص نمود که آیا هدف قضاوت در مورد دانشجویان است یا هدایت آنها برای رسیدن به وضع مطلوب.
رویکردهای متعددی در ارزشیابی حرفه ای گری به کار گرفته شده است که مهمترین آنها عبارتند از: ارزشیابی از طریق همکار، آزمون بالینی ساختارمند عینی، مشاهده مستقیم توسط اساتید، گزارش موارد حاد، و پورت فولیو توسط یادگیرندگان که موجب تسهیل روند خود-تاملی دوره ای می شود. در اینجا به شرح مختصری از هرکدام از این رویکردها پرداخته می شود:
ارزشیابی توسط همکار
استفاده از همکاران یا یاران آموزشی چه بدون نام و به صورت محرمانه و چه به صورت آشکار برای ارزشیابی ویژگی های حرفه ای گری میتواند دیدگاه با ارزشی در این راستا فراهم نماید. یاران آموزشی یا همکاران، به طور مکرر با همدیگر به صورت خودکار و از پیش آماده نشده، در تماس بوده و هیچ ارجحیتی بر همدیگر ندارند و در یک سلسله مراتب شغلی قرار دارند. بنابراین به نظر میرسد همکاران نسبت به اساتید در موقعیت مناسب تری جهت مشاهده و ارزشیابی ویژگی های حرفه ای گری باشند. این ویژگی ها از قبیل قبول مسئولیت، برقراری ارتباط مؤثر، احترام به بیماران و سایر همکاران شغلی، و حتی از خودگذشتگی میباشند. این ارتباط بدون سلسله مراتبی (در یک سطح از سلسله مراتب)، در میان همکاران میتواند هم رفتارهای حرفه ای گری را ارتقاء بخشد و هم باعث دادن بازخورد بین همکاران گردد(۲۵).
ارزشیابی از طریق آزمون بالینی ساختارمند عینی^[۹]
آزمون آسکی به طور وسیعی در دندانپزشکی به منظور ارزشیابی مهارتهای بالینی مورد استفاده قرار میگیرد. بنابراین میتواند به صورت بالقوه برای ارزشیابی حرفه ای گری نیز در نظر گرفته شود. به عنوان مثال استفاده از بیماران استاندارد به منظور شبیه سازی طیفی از سناریوهای بالینی واقعی میتواند دیدگاهی از چگونگی برخورد ارزشیابی شونده در شرایط واقعی برای ما فراهم نماید. اگرچه آزمون های از نوع آسکی که رفتار اخلاقی و حرفه‏ای‏گری را اندازه گیری میکنند، از پایایی نسبتاً پایینی برخوردار است و برای مقاصد مهم قابل استفاده نیست، ولی این آزمون‏ها برای ارائه بازخورد از نوع تکوینی مناسب هستند. آزمون آسکی همچنین برای شبیه سازی چالش‏های حرفه‏ای‏گری در بالین مناسب هستند تا دانشجویان را نسبت به موقعیت‏های دشواری که با آن مواجه میشوند حساسیت‏زدایی کنند(۲۶).
ارزشیابی حرفه ای گری در مقیاس کوچک^[۱۰]
P-mex رویکرد جدیدی است برای ارزشیابی حرفه ای‏گری در دانشکده پزشکی و دوره های دستیاری. این ابزار بر اساس تست ارزشیابی بالینی در مقیاس کوچک طراحی شده است و برای اولین بار توسط پژوهشگران دانشگاه مک گیل کانادا و دانشکده پزشکی دانشگاه تورنتو طراحی و استفاده گردید. به نظر می رسد این ابزار، برای ارزشیابی تکوینی حرفه‏ای‏گری در زمینه‏های مختلف پزشکی بالینی قابل استفاده است(۲۷). این ابزار شامل ۲۱ رفتار خاص حرفه‏ای‏گری است و ت وسط یک مشاهده‏گر آموزش دیده بعد از ۱۵ تا ۲۰ مشاهده عملکرد فرد ارزشیابی شونده تکمیل میشود. مثال‏هایی از رفتار بالینی که در این ابزار آمده است عبارتند از: “به بیمار مانند یک انسان نگاه میکرد"، “حریم خصوصی بیمار را رعایت میکرد"، “از سخنان بی ادبانه پرهیز میکرد". ساده بودن این ابزار امکان دادن بازخورد سریع را فراهم میسازد. از طرف دیگر این ابزار میزان آگاهی و هوشیاری اساتیدی که این ابزار را بکار میگیرند در مورد ویژگی‏های حرفه‏ای‏گری خودشان افزایش میدهد(۲۷).
ارزشیابی از طریق خود ارزیابی^[۱۱]
تا کنون پرسشنامه های متعددی جهت بررسی حرفه‏ای‏گری به شیوه‏ی خود ارزیابی ابداع گشته است. از جمله ابزار ^[۱۲]ADEA که توسط اتحادیه آموزش دندانپزشکی آمریکا در سال ۲۰۰۹ به شکل اعلامیه‏ای در مجله آموزش دندانپزشکی منتشر گردید و هدف آن کمک به درک و تعریف مفهوم حرفه‏ای‏گری است به گونه‏ای که بتوان آن را ارزیابی نمود.
طبق این ابزار شش معیاری که حرفه‏ای‏گری را در دندانپزشکی تعریف میکند عبارتند از:
صلاحیت: به دست آوردن و حفظ کردن بالاترین سطح دانش، توانایی تکنیکی، و رفتار حرفه ای ضروری جهت توسعه ی مراقبتهای کلینیکی از بیماران و نیز جهت عملکرد موثر در محیط آموزشی دندانپزشکی.
صلاحیت شامل موارد زیر میباشد: دانش بهداشت و سلامت دهان، تعهد همیشگی برای حفظ مهارت و دانش، توسعه توانایی ایجاد روابط موثر با بیماران ، دوستان، همکاران و سایر حرفه ها، شناخت محدوده‏های مهارت و دانش خود، شناخت و عمل بر حسب نیاز به همکاری با دوستان، همکاران، حرفه های متعهد و سایر حرفه های مرتبط با سلامت. این مفهوم همچنین شامل شناخت نیاز به دانش جدید و فراگرفتن عملکرد مبتنی بر شواهد میباشد.
عدالت: به معنای انسجام و منصف بودن در روابط خود با دیگران.
عدالت شامل موارد زیر می باشد: بررسی چگونگی توزیع مسئولیتها و منافع ، تمایل به در نظر گرفتن کلیه افراد به صورت یکسان، اطمینان از عدالت با وجود بدست آمدن نتایج متفاوت، شفافیت در عملکرد، خلق عدالت، اطمینان و سیستم ارزیابی بدون سوگیری، و تلاش جهت دسترسی به خدمات برای جمعیت مستضعف
صداقت: راستگو بودن و همخوانی بین ارزشها، صحبتها و عملکرد فرد.
صداقت شامل موارد زیر می باشد: همخوانی بین صحبت و عمل. ارائه صادقانه ی دانش، مهارت، تواناییها و دستاوردها، تمایل به خودآزمایی و خودپایی، تمایل به پذیرفتن اشتباهات ، توسعه ی بینش اخلاقی و مهارتهای استدلال یابی اخلاقی، تلاش مداوم و صادقانه جهت بالا بردن سطح پیامدهای قابل انتظار ، و تمایل به پذیرفتن سختی ها در مواجهه با اخلاقیات
مسئولیت پذیری: پاسخگو بودن در برابر عملکرد خود و شناخت وظایف خاص خود به دیگران و عمل بر حسب آن حین پیوستن به یک حرفه