در بند ۱ ماده ۱۰ موافقت نامه تریپس برنامه های رایانه ای اعم از اینکه در قالب کدهای اصلی یا کدهای دیدنی ( ماشینی ) باشند ، طبق کنوانسیون برن (۱۹۷۱ ) به عنوان اثر ادبی مورد حمایت قرار داده است .« مقررات موافقت نامه تریپس در این راستا کلی بوده و اشاره ای به حمایت در زمانی که این نرم افزار ها بر روی قطعات الکتریکی قرار می گیرد ندارد ».^[۱۱۱]
در بند ۲ همین ماده ، مجموعه داده ها یا مطالبی دیگر ، چه از طریق ماشین یا به شکل دیگر که قابل خواندن باشند را به علت اینکه جزء تولیدات فکری به شمار می آیند تحت حمایت قرار گرفته است . « در این خصوص ، موافقت نامه تریپس از معیار مذکور در بند ۵ ماده ۲ کنوانسیون برن ^[۱۱۲] تبعیت نموده است . لذا حمایت از داده ها زمانی قابل اجرا خواهد بود که حاوی خلق یک اثرفکری باشند ».^[۱۱۳]
یکی از حقوق پیش بینی شده برای پدیدآورندگان یا وراث تولید کنندگان برنامه های رایانه ای ، آثار سینمایی و فونوگرام که در موافقت نامه تریپس به آن توجه شده است ، حقوق اجاره ای^[۱۱۴] می باشد .به موجب ماده ۱۱ موافقت نامه که مقرر کرده است : دست کم در برنامه های رایانه ای و آثار سینمایی ، عضو باید برای مولف یا وارث او حق اجاره دادن یا منع اجاره اقتصادی کپی رایت آثار اصلی خود یا کپی آنها به عموم را مقرر دارد . عضو می تواند از اجرای این تعهد در خصوص آثار سینمایی استثنا شود ، مگر اینکه اجاره برای تکثیر گشترده چنین آثاری ، اساساً حق انحصاری تولید مجدد را که به مولف یا وارث او داده شده است ، مخدوش کند . در خصوص برنامه های راپانه ای ، در موردی که خود برنامه ها موضوع اساسی اجاره نباشد ، این تعهد در اجاره اعمال نخواهد شد .« در خصوص برنامه های کامپیوتری حق اجاره یا ممانعت از اجاره تجاری ، حقی است که در هر حالتی به مولف برنامه های کامپیوتری تعلق می گیرد به جز در مواردی که خود برنامه موضوع اساسی اجاره نباشد بلکه موضوع اساسی اجاره محصولی باشد که برنامه مزبور ضمن آن درج شده است ».^[۱۱۵]

.« در خصوص برنامه های رایانه ای این حق به طور مطلق بیان گردیده است ، یعنی هر یک از اعضا این اختیار را خواهد داشت که به پدیدآورندگان اجازه دهد برنامه های رایانه ای را به منظور تجاری اجاره دهند و یا از چنین کاری جلوگیری نمایند ، اما در خصوص آثار آثار سینمایی و آثار صوتی این حق مشروط گردیده است . حکم مستفاد از ماده ۱۱ در خصوص آثار سینمایی بیان می دارد ، در صورتی که اجاره از طرف غیر از پدیدآورنده منجر به چنان تکثیری گسترده ای نشود که به حق تکثیر انحصاری اعطا شده در قلمرو آن عضو به نویسندگان و ورثه آنها لطمه مهمی وارد آورد آن عضو متعهد به اعطای حقوق اجاره ای نیست و از اعطای آن معاف می باشد ».^[۱۱۶]
هم چنین بند ۴ ماده ۱۴ موافقت نامه مقرر کرده است : مقررات ماده ۱۱ در خصوص برنامه های رایانه ای ، با تغییرات لازم ، در مورد تولیدکنندگان آثار صوتی و سایر دارندگان حق در مورد آثار صوتی به نحو مقرر در قوانین یک عضو ، قابل اعمال خواهد بود . چنانچه یک عضو از روش خاصی برای پرداخت عادلانه به دارندگان حق در خصوص اجاره آثار صوتی استفاده کند می تواند این روش را حفظ نماید ، مشروط بر اینکه اجاره تجاری آثار صوتی به حقوق انحصاری دارندگان حق برای تکثیر لطمه ای وارد نیاورد . « بنابراین صاحبان آثار یعنی صاحبان برنامه های رایانه ای ، صاحبان آثار سینمایی و صاحبان صوت نگاشت ها یا وارثان آنها می توانند اصل یا کپی آثار خود را اجاره تجارتی دهند یا از اجازه دادن آن جلوگیری کنند . البته این حمایت در موارد مختلف ، متفاوت است ، مگر اینکه موضوع اساسی اجاره محصولی باشد که برنامه رایانه ای در پمن آن قرار دارد . در مورد آثار سینمایی ، اجاره محدود کپی های اثر که منجر به تکثیر گسترده نشود ، استثنا شده و مجاز است و در خصوص اثار صوتی طبق بند ۴ ماده ۱۴ ، امکان رزرو آن از سوس کشورهایی که تا امضای موافقت نامه ، قانون محلی حافظ حقوق انحصاری صاحبان برنامه های صوتی داشته اند ، وجود دارد ».^[۱۱۷]
همانطور که ملاحظه می شود در کنوانسیون برن بند ۳ ماده ۲ ، ترجمه ، اقتباس و انواع تبدیل های اثر ادبی و هنری نظیر دائره المعارف ها و گلچین ها را همانند اثر اصلی مشروط به عدم ضرر رساندن به حقوق پدیدآورنده مورد حمایت قرار داده است . آنچه که مشخصا از آن نام برده شده است اثر اصلی است و قطعا هنگامی که به اثری به عنوان اثر اصلی پرداخته می شود باید ، اثر فرعی نیز پیش بینی شود . برای اینکه تفاوت اثر اصلی با فرعی را مشخص نمائیم باید به تعاریفی که در این زمینه ارائه شده است بپردازیم .
گروهی معتقدند : مقصود از آثار اصلی تولیدات مستقیم است و آثار فرعی نیز به تولیداتی گفته می شود که با بهره گرفتن از آنها بازآفرینی می شود .^[۱۱۸] در تعریفی دیگر مقصود از آثار فرعی ، آثار تبدیلی نیز نامیده شده است . ^[۱۱۹] «آثاری است که با بهره گرفتن از آثار اصلی و بر اساس آنها آفریده می شوند . این آثار بدین جهت به عنوان آثار بکر مورد حمایت قرار می گیرند که آفرینش آنها مستلزم دانش تخصصی و تلاش توام با خلاقیت است » .^[۱۲۰] لذا آثاری مانند ترجمه ، تلخیص ، اقتباس و … را از آثار فرعی دانسته اند . این آثار نیز همانند آثار اصلی ، در صورت استفاده سایرین ، باید با مجوزهای لازم از طرف صاحب اثر صورت پذیرد .
آثار فرعی خود به سه گروه تقسیم بندی شده که عبارتند از ترجمه ، اقتباس و تلخیص .
در قوانین ایران ترجمه نیز از حقوق مادی پدیدآورنده اصلی محسوب می شود که در بند ۵ ماده ۵ به آن اشاره شده است . گرچه آنچه از این بند مورد استفاده واقع می شود این است که لزوم اذن از صاحب اثر اصلی میباشد اما آیا خود این ترجمه نیز دارای حقوقی مستقل محسوب می شود یا خیر احتیاج به صراحت در قانون را می طلبد . در اقتباس هم در قوانین ایران در ذیل ماده ۵ مذکور گردیده است اما در تلخیص قوانین ایران اشاره مستقیم به آن ننموده اند در لایحه قانون جامع نیز در ماده ۱۷ ذیل مبحث حقوق مادی در بندهای ( الف ) و ( ب ) به این موضوع پرداخته است که شامل تکثیر اثر و ایجاد هرگونه اثر اشتقاقی از قبیل ترجمه و اقتباس از اثر را با رعایت مفاد ذکر شده در فصل استثنائات این لایحه ، هرگونه بهره برداری مادی را مجاز دانسته است . اما در همین ماده در بند ( ک ) سایر صور انتقال اثر به عموم را بیان نموده ؛ که می توان به مستفاد از آن تلخیص را نیز از زمره حمایت ها یی همچون ترجمه و اقتباس لحاظ نمود . این در حالی است که در کنوانسیون برن در بند ۵ ماده ۲ به آن پرداخته و در صورت الحاق ایران به موافقت نامه تریپس ، این بند نیز لازم الاجرا خواهد گردید .
مبحث سوم : آثار الحاق
قوانین ایران به مواردی مانند کنفرانس ها ، نطق های کوتاه ، موعظه ها و دیگر آثاری که دارای ماهیت مشابه هستند و آثار نمایشی موسیقیایی ، رقص ها ، و پانتومیم ها ، لیتوگرافی ، تصاویر ، نقشه های جغرافیایی ، نقش ها و کروکی ها ، آثار تجسمی مرتبط با جغرافی ، توپوگرافی ،معماری ، تنظیم موسیقی و انواع تبدیل های اثر ادبی و هنری ، علوم ، سخنرانی های خاص به وضوح اشاره نکرده است .
موافقت نامه تریپس در ماده ۱ به حمایت گسترده تر از آنچه در موافقت نامه آمده پرداخته که بنظر می رسد در لایحه جامع این بند مورد توجه تدوین کنندگان واقع شده است و به موارد ذیل پرداخته که فراتر از حمایت های ذکر شده در کنوانسیون برن و موافقت نامه تریپس می باشد :
۱ - در بند ۱ به تعزیه نامه اشاره شده که از آثار ادبی مکتوب بشمار می رود ؛
۲ – در بند ۵ به پرده خوانی ، خیمه شب بازی ، تردستی ، معرکه گیری و نمایش های سیرکی اشاره شده است ؛
۳ – در بند ۸ به هنر زیبای ایرانی تذهیب و منبت کاری پرداخته شده است که بیانگر حمایت های موشکافانه و دقیق این لایحه می باشد ؛
۴ – در بند ۹ به یکی از هنرهای بومی و اصیل سرزمین ایران یعنی قالی و گلیم و نقشه های آنها و هنرنمایی های آن و نیاز جدی به حمایت اشاره گردیده است ؛
موافقت نامه در بند ۲ ماده ۹ حمایت را شامل حق نسخه برداری و نمودهای عینی دانسته و چیزهایی مانند ایده ها ، رویه ها و روش های اجرایی یا مفاهیم ریاضی را شامل حمایت های خود نمی داند . ماده ۴ لایحه جامع در بیان عدم منافات آثاری که در قوانین سابق مشمول حمایت بوده و آثاری که در لایحه فوق مشمول حمایت واقع خواهند شد ، پرداخته است . حمایت از هر یک از آثار مذکور در ماده فوق ، با حمایت از آثاری که از قبل موجود بوده اند یا نمودهای فرهنگ عامه که در این گونه مجموعه ها گردآوری شده یا مورد استفاده قرار گرفته اند ، هیچگونه منافاتی ندارد . در ماده ۶ آثار را تنها به لحاض آفرینش مونها مورد حمایت قرار داده و شکل وشیوه ارائه آن را مورد توجه قرار نمی دهد .« آثار تنها به لحاظ آفرینش آنها و بدون در نظر گرفتن شیوه یا شکل ارائه مورد حمایت قرار می گیرند .
تفاوت دیگر میان حقوق ایران و تریپس و قاعدتا تاثیر پذیری تریپس بر آن روی خواهد داد ، در ماده ۲ قانون حمایت حقوق مولفان ، آثار مورد حمایت را بصورت حصری بیان نموده است ؛ اما در تریپس با قید عبارت “نظیر” مصادیق را از حصر خارج نموده و خصوصیت تمثیلی پذیرفته اند ؛ که در این صورت شامل موارد مشابه نیز مورد نظر قانونگذار خواهد بود .
در قوانین ایران از آثار شفاهی مانند سخنرانی ها ، خطابه ها و … حمایت نی شود که در صورت الحاق ، در این گونه موارد نیز تاثیر پذیر خواهد شد .
بنابر این اتباع سایر اعضای کشورهای عضو موظف به رعایت و پای بندی به اصول موافقت نامه بوده و آثار اتباع ایرانی در خارج از مرزهای کشور ، مورد حمایت جدی قرار خواهد گرفت .
هیچ یک از اعضای کشورها و قوانین آنها تا مادامی که عضو موافقت نامه تریپس می باشند حق نقض حقوق پدیدآورندگان ایرانی را نخواهند داشت ؛ ضمن اینکه با توجه به حضور فراوان اندیشمندان ایرانی در خارج از مرزها ، حقوق مادی فراوانی را برای ایران بدنبال خواهد داشت . آثاری از قبیل اثر هنری کاربردی ، هم چنین آثار اقتباسی از قبیل ترجمه ، اقتباس ، تنظیم ، تلخیص و هرگونه تغییر شکل ، اصلاح آثار و مجموعه آثار ، مجموعه داده ها و پایگاه های داده اعم از اینکه قابل خواندن با رایانه و ماشین باشند یا به هر نحو دیگر ، مجموعه آثار فرهنگ عامه مشروط به اینکه از لحاظ جمع آوری آنها با ترتیب محتویات اصیل و بدیع باشند ، به صراحت مورد حمایت واقع گردیده اند که می تواند با بند ۱ ماده ۱۰ و بند ۳ ماده ۲ و بند ۵ ماده ۲ مطابقت داشته و آنها را اجرائی نماید.
در جدول زیر اجزاء آثار مورد حمایت در قوانین ایران با کنوانسیون برن و موافقت نامه تریپس مورد مقایسه قرار گرفته است .