ب-تعاریف بهره وری ازنظر صاحب‌نظران

در قرن حاضر اندیشمندان مختلف تعاریف زیادی از دید گاه خاص خود ‌در مورد بهره وری ارائه نموده و یا با پذیرش دیدگاه خاصی نسبت به تعریف بهره وری اقدام نموده اند و تعریف پذیرفته شده ای که مورد توافق همگان باشد وجود ندارد. از نظر مانل (خاکی، ۱۳۷۶،۲۳) «بهره وری به مفهوم نسبت بین بازده تولید به واحد منا بع مصرف شده که با یک نسبت مشابه دوره پایه مقایسه می‌شود به کار می‌رود. به عبارت دیگر بهره وری برابر است با خارج قسمت خروجی (میزان تولید) بر یکی از (کل) عوامل تولید». دیویس ( ابطحی و کاظمی، ۱۳۷۵،۵) «تغییر به دست آمده در شکل محصول در ازاء منابع مصرف شده» را بهره وری می‌داند. به اعتقاد فابریکانت (ابطحی و کاظمی،۱۳۷۵،۵) بهره وری «یک نسبت همیشگی بین خروجی به ورودی» محسوب می شود. در حالی که سوماتث (ابطحی و کاظمی،۱۳۷۵،۵) «بهره وری را نسبت بین خروجی محسوس و ورودی محسوس» می داند. ایسترفیلد (ابطحی و کاظمی،۱۳۷۵،۶) «بهره وری را نسبت بازده سیستم تولیدی به مقداری که از یک یا چند عامل تولید به کار گرفته شده است» محسوب می شود.

به اعتقاد کرسی و وکیلی (۱۳۷۱،۲۱) بهره وری عبارت است از »نسبت تولید به ثمر رسیده به نهاده به کار رفته، که منظور از به ثمر رسیدن، تحقق اهدافی است که برای آن تولید مد نظر است».سیگل (خاکی،۱۳۷۶،۲۳) «بهره وری را نسبت میان ستاده و نهاده مرتبط به عملیات تولیدی مشخص و معین می‌خواند.» اشتانیر (خاکی،۱۳۷۶،۲۴) از «بهره وری به عنوان معیار عملکرد یا قدرت و امکانات موجود برای تولید کالا یا خدمت معین» سخن می‌راند. به اعتقاد ام پوتی (ترجمه فارسی،۱۳۷۱،۲۲) «بهره وری عبارت است از اینکه منابع مختلف (داده‌ ها) به چه خوبی با یکدیگر ترکیب گردیده و برای دستیابی به هدف‌ها یا نتایج پیش‌بینی شده (ستانده ها) مورد استفاده قرار گرفته اند». بهره وری، کلید سودآوری است و به مفهوم انجام کار بهتر و دقیق تر می باشد». حقی (۱۳۷۲)معتقد است که بهره وری یعنی اینکه: ۱- هدف ها به چه میزانی تحصیل شده اند. ۲-چگونه منابع به طور مؤثر برای تولید به کار گرفته، شده است. ۳- نتیجه به دست آمده در مقایسه با آنچه امکان تحصیل آن وجود دارد چگونه است. ۴- عملکرد بهره وری طی زمان (در مقایسه با قبل) چگونه است. به نظر غفاری (۱۳۷۳) کارایی و اثربخشی عناصر اصلی بهره‌وری هستند. کارائی ناظر است بر اینکه داده های مختلف چگونه با هم ترکیب می‌شوند یا کار چگونه پیش می‌رود به روایت دیگر کارائی استعداد به دست آوردن محصول یا ستاده بیشتر از حداقل داده‌هاست، اثر بخشی ناظر است بر اینکه آیا نتایج به دست آمده (ستاده ها) یا هد ف‌های مورد انتظار منطبق هستند یا خیر.

ج-تعاریف سازمان های بین‌المللی

آژانس بهره وری اروپا (حکیمی پور،۱۳۷۳) بهره وری را اینچنین تعریف می کند

۱- بهره‌وری، درجه استفاده مؤثر از هر یک از عوامل تولید است.

۲- بهره وری در درجه اول، یک دید گاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است بهبود بخشد، بهره وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می‌تواند کار ها و وظایفش را هر روز بهتر از روز پیش به انجام رساند، علاوه بر این، بهره وری مستلزم آن است که به طور پیوسته تلاش‌هایی به منظور به کارگیری نظریه ها و شیوه های جدید انجام گیرد. در واقع بهره وری ایمان راسخ به پیشرفت انسان هاست .

تعریف بهره وری از نظر «دفتر بین‌المللی کار » ( کحال زاده، ۱۳۷۲؛۸)عبارت است از «نسبت بازده به منابع مصرف شده، به عبارتی ساده تر عبارت است از نسبت مقدار کالا یا خدمت تولید شده به مقدار منابع به کار رفته در جریان تولید».

مرکز بهره وری ژاپن (خاکی، ۱۳۷۶؛۲۶) بهره وری را اینطور بیان می کند: «به حداکثر رساندن استفاده از منابع، تسهیلات و غیره به طریقه علمی و کاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و کوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود معیارهای زندگی، آن گونه که به سود کارگر، مدیریت و عموم مصرف کنندگان باشد».

«هیئت ملی بهره وری سنگاپور» (ترجمه فارسی، ۱۳۷۴؛۲۲) بهره وری را اینچنین تعریف می کند:

بهره وری عبارت است از «یک نگرش فکری که برای رسیدن به بهبود تلاش می کند و به آن دست می‌یابد و همچنین سیستم‌ها و مجموعه‌ای از فعالیت‌ها که آن نگرش را به عمل تبدیل می‌کند». این کار باید: الف- در خود ما و به وسیله خود ما، از طریق ارتقای مستمر دانش، مهارت ها، انضباط و تلاش‌های فردی و کار گروهی صورت پذیرد. ب- در کار ما و از طریق مدیریت و روش های کار بهتر، کاهش هزینه، به موقع عمل کردن، سیستم های بهتر ‌و تکنولوژی پیشرفته تر صورت پذیرد، تا فراورده ها و خدماتی با کیفیت بهتر، سهم بازار بیشتر و سطح زندگی بالاتر به دست آید. برای بهره ور بودن، باید باور داشت که امروز، بهتر از دیروز و فردا بهتر از امروز می توان عمل کرد.

«سازمان بهره وری ملی ایران ( خاکی،۱۳۷۶؛۲۶) بهره وری را این طور تعریف می کند: «بهره وری یک فرهنگ است، یک نگرش عقلانی به کار و زندگی است که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت ها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی است».

بهره وری نیروی انسانی مد نظر در این تحقیق عبارت است از نسبت میزان تولید یک محصول معین و یا ارزش پولی آن (که عملاً ارزش افزوده آن است) به میزان کاری که برای آن محصول به کار گرفته شده است (حاجی کریمی، ۱۳۷۲)

به عقیده پورسیف (۱۳۷۲) بهره وری نیروی انسانی تنها به جنبه ای از افزایش کمیت و یا بهبود کیفیت محصول (کالا یا خدمت) اطلاق می‌گردد که به واسطه ارتقای سطح کیفی و تلاش نیروی انسانی ایجاد شده باشند. مطابق این تعریف بین بهره وری و میزان به کاراندازی توانهای بالقوه و بالفعل افراد یک رابطه مستقیم به وجود می‌آید.

۲-۲-۴ برداشت های نادرست از مفهوم بهره وری

غالبأ ‌در مورد مفهوم بهره‌وری همچون سایر مفاهیم و واژه های علمی، برداشت ها و طرز تلقی‌های نادرستی می‌شود که عمدتأ ناشی از عدم احاطه کامل به مفهوم مورد بحث است . در این مبحث برخی از طرز تلقی های نادرستی که از مفهوم بهره وری وجود دارد شناسانده می‌شوند که به عقیده پروکوپنکو (ترجمه فارسی،۱۳۷۲) عبارتند از :

1. 1. بهره وری مختص به صنعت است. بهره وری منحصر به سیستم های تولید صنعتی نیست، امروزه این مفهوم در انواع سیستم های تولید کننده خدمات حتی در بخش دولتی نیز رایج گردیده است و جهت ارتقاء و بهبود بهره وری خدمات عمومی (دولتی) نظریه ها و مدل های مختلفی ارائه گردیده است.

1. بهره وری یعنی سود آوری بیشتر. از اشتباهات رایج در مفهوم بهره وری، یکی دانستن این مفهوم با سود آوری است. «سود آوری» با بهره وری رابطه مستقیمی ندارد، به سخن دیگر با بالا رفتن سود، ممکن است بهره‌وری بالا نرود.مثلاً می‌توان با بهره گرفتن از مکانیزم قیمت ها، سودآور بود. لکن این سودآوری ممکن است به بهای افت بهره وری حاصل شده باشد (تولید کم و لیکن گران).

۳- بهره وری یعنی کاهش هزینه ها، عده ای بر این عقیده اند که « تقلیل هزینه ها» به ارتقاء و افزایش بهره وری کمک می کند، حال آنکه اگر این عمل به کاهش تولید انجامیده باشد، در بلند مدت، افت بهره وری را به دنبال خواهد داشت.