استفاده از گیاهان دارویی از دیرباز در درمان عفونت­های میکروبی مرسوم بوده است. گیاهان دارویی به علت داشتن برخی ترکیبات شیمیایی موسوم به ماده موثره مورد توجه پزشکان و کادر درمانی قرار گرفته­اند. در میان گیاهان دارویی آویشن که گیاهی چند ساله و متعلق به تیره نعناییان می­باشد یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی است که از قرن شانزدهم تا کنون به عنوان یک گیاه دارویی با ارزش مصرف شده و در تمام فارماکوپه­های معتبر ثبت شده است(۸۴).
آویشن شیرازی با نام علمیZataria multiflora گونه ­ای متعلق به جنس زاتاریا می­باشد دارای خواص ضدعفونی کننده است. عصاره الکلی آویشن نیز دارای اثرات ضدمیکروبی، ضد اسپاسموتیک، ضد سرفه و خلط آور است و علاوه بر این در تسکین سرفه­های ناشی از آسم، سیاه سرفه و انواع برونشیت­ها والتهابات مجاری تنفسی فوقانی، به خصوص در اطفال، مصرف می­ شود و فاقد عوارض جانبی می­باشد. داروهای متعددی از مواد موثره آن به صورت شربت، قطره و پماد عرضه می­ شود، ازجمله می­توان به شربت و قطره تیمکس و شربت تیمیان که ضدسرفه و خلط آورند و در ایران تهیه و مصرف می­شوند، اشاره کرد. از مهمترین ترکیبات موثره آویشن میتوان به تیمول، کارواکرول و پاراسیمول اشاره نمود .این گیاه علاوه بر این حاوی تانن، فلاونویید، ساپونین و مواد تلخ می­باشد. از این بین تیمول ترکیبی فنولی و شاخص­ترین ترکیب شیمیایی فعال آویشن است که در بخش­های مختلف این گیاه ازجمله برگ، گل و ریشه به میزان متفاوت وجود دارد(۴۸، ۱۰۹).
نقره به واسطه خواص ضد باکتریایی سالیان سال است که شناخته شده و ترکیبات نقره از دیرباز به خاطر خاصیت ضد میکروبی که دارند استفاده می­شوند. یکی از مهمترین موارد استفاده نقره، درمان موضعی سوختگی­ها توسط ترکیبات نقره مانند سیلوردیازین نقره می­باشند. امروزه فراورده­هایی به تازگی گسترش یافته­اند مانند Acticoat و Silverlon که ترکیبات خاص از نانوکریستال­های نقره هستند و در درمان زخم­های ناشی از سوختگی­ها مورد استفاده قرار می­گیرند(۱۱۰).
استفاده از یون­های فلزی نقره به علت داشتن خاصیت ضد قارچی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد التهابی مورد توجه قرار گرفته است. یونهای نقره بر علیه گروه وسیعی از میکروارگانیسم­ها موثر هستند(۶۷).
این ذرات کوچک توانایی ایجاد واکنش با باند­های دی سولفیدی پروتئین موجود در باکتری­ ها، ویروس­ها و قارچ­ها را دارند. آن­ها قادرند ساختار سه بعدی پروتئین­های حاوی باند دی­سولفید را تغییر دهند و عملکرد میکروارگانیسم را متوقف کنند. نانوذرات، ذرات کوچکی هستند که قطری کمتر از ۱۰۰۰ نانومتر دارند. نانوذرات خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاصی دارند و به واسطه این خصوصیات، جذاب شده و از نظر پزشکی و اقتصادی مورد توجه زیادی قرار گرفته­اند. نانوذرات در نتیجه اندازه کوچکشان روی سلول­های زنده عمل می­ کنند و در فعالیت­های مطلوب بیولوژیک دخیل می­شوند. البته به همین خاطر می­توانند دارای اثرات نامطلوب نیز باشند(۸۰).
در میان نانوذرات مختلف، نانوذرات نقره به علت داشتن خواصی از جمله رسانا بودن، پایداری شیمیایی، فعالیت کاتالتیکی و ضد باکتریایی مورد توجه قرار گرفته است. میکروارگانیسم­ها نقش مهمی در جذب فلزات سمی بر عهده دارند. به نظر می­رسد نانوذرات نقره نقش مهاری و باکتری­کشی دارند. استفاده توام از آنتی­بیوتیک و نانوذرات نقره این مسئله را اثبات می­ کند(۱۲۳).
در این تحقیق قصد داریم علاوه بر اینکه اثر باکتری­کشی هر کدام از اجزاء نانو ذرات نقره، عصاره و اسانس گیاه آویشن شیرازی را بر روی باکتری فوق­الذکر به طور جداگانه بررسی کنیم، به طور همزمان اثر باکتری­کشی ترکیب اسانس و عصاره گیاه آویشن شیرازی با نانوذره نقره را بررسی کنیم.
۱-۲- اهداف
بررسی اثر باکتری کشی عصاره گیاه آویشن شیرازی بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی اسانس گیاه آویشن شیرازی بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی نانوذره نقره بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی ترکیب نانوذره نقره و عصاره گیاه آویشن شیرازی بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی ترکیب نانوذره نقره و اسانس گیاه آویشن بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
فصل دوم
مروری بر متون گذشته
۲-۱- کلیات گیاه شناسی
۲-۱-۱- گیاهان دارویی
بشر از روزی که خود را شناخت، درعرصه پرتکاپو و پرتلاش زندگی، درد، رنج وبیماری را تجربه کرده وگیاه نخستین وسیله­ای بود که آدمی برای زدودن آلام و رفع بیماری به کاربرده است. براثر تجربه و خطای مشهود که بهترین معلم وراهنمای آدمی جهت بهره گیری و استفاده از گیاهان و شناخت دقیق اثرات درمانی آنها بود، آدمی توفیق یافت به خواص گیاهان داروئی بسیاری پی برده ودر این زمینه گیاهان مفید و اعجاز آفرین دارویی را از انواع سمی و مضر آنها تمییز و تشخیص دهد(۶).

در کتب مذهبی مانند اوستا به گیاهان داروئی از جمله به خاصیت و کاربرد انار و شاهدانه در مداوای بیماری­ها اشاره شده است، بقراط پدر علم طب و شاگرد وی ارسطو به استفاده از گیاهان برای درمان بیماری­ها می­پرداختند. یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست مکتب درمان با گیاه را بنیانگذاری کرد. از قرن هشتم تا دهم میلادی نیز دانشمندان ایرانی چون محمدبن زکریای رازی، ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و کتاب های معروفی مثل قانون و الحاوی را به رشته تحریر در آوردند(۴).
گیاهان دارویی از منابع بالقوه عظیم الهی هستند که با برنامه ریزی صحیح می­توانند در موارد درمانی و دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی جایگاه ویژه­ای داشته باشند. با پیشرفت علم شیمی تجزیه و امکان تجزیه کمی مواد در قرون ١٨ و ١٩ مطالعات فراوانی در زمینه شناخت مواد متشکله گیاهان داروئی انجام شد و محققان شروع به شناسائی مواد مؤثره گیاهان کردند و کم کم دانشمندان به فکر جداسازی مواد مؤثره گیاهی از عصاره­های گیاهی جهت استفاده در مصارف درمانی افتادند. با توسعه علم شیمی، دانشمندان برای رسیدن به اهداف پیش بینی شده درصدد برآمدند بجای مواد جدا وخالص شده از گیاه آنها را به شیوه ­های مصنوعی یعنی سنتزی تهیه نمایند. داروهای شیمیائی به علت مقرون به صرفه بودن و تأثیر مشخص بر بیماری­ها مطمئن تر تشخیص داده شدند. به علت اهمیت حیاتی و با توجه به بعد عظیم اقتصادی و سیاسی آن مسأله تولید و عرضه داروهای اساسی در اختیار چند کارتل بین المللی قرار گرفت. متأسفانه مسأله معنویت و ابعاد انسانی آن به شدت تحت الشعاع بعد اقتصادی آن قرار گرفت. این روند روز به روز گسترش یافت تا اینکه در دهه ١٩۶٠ میلادی با ایجاد چند فاجعه عظیم و چشمگیر درمورد اثرات سوء داروهای شیمیایی به یکباره جهانیان متوجه اثرات جانبی و سوء و زیانبخش بسیاری از داروهای شیمیائی شدند به طوریکه سازمان احتیاط دارو که مقر آن در سوئد قرار دارد ظرف یکسال حدود ٣٠٠٠ گزارش در مورد حوادث ناگوار از مصرف داروهای شیمیائی دریافت نمود. عوارض جانبی داروهای شیمیائی بدلیل ترکیبات ناخالص و بینابینی است که هنگام سنتز آنها ایجاد می­ شود. امروزه مشخص شده است که مواد مکمل گیاهان در کنار خواص داروئی آنها از بروز اثرات جانبی و سوء جلوگیری می­ کند و بدن نسبت به مواد طبیعی در داروهای گیاهی حساسیت نشان نمی­دهد. از اواسط قرن بیستم داروهای گیاهی در بسیاری از موارد جایگزین داروهای شیمیائی شدند به طوریکه قرن حاضر را رنسانس گیاهان داروئی نام نهادند(۴).
استفاده از گیاهان داروئی و اعتقا د به شفابخشی آنها در فرهنگ ایران ریشه­ای عمیق دارد که ما را در جهت شناسایی و مصرف علمی آنها سوق می­دهد. از طرفی با افزایش جمعیت و نیاز مبرم صنایع دارویی به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولید دارو، توجه و تحقیق پیرامون این دسته از گیاهان ضروری است و بالاخره ارزش اقتصادی و ارزآوری آنها نیز مورد توجه است(۳).
۲-۱-۲-علت انتخاب علت انتخاب آویشن شیرازی جهت انجام تحقیق
به علت علاقه وافر مردم و مصرف روزافزون داروهای گیاهی و اهمیتی که این بخش از منابع طبیعی ایران از نظر اقتصادی و درمانی دارا می باشد، ضرورت تحقیقات در زمینه اثرات درمانی گیاهان دارویی محرز می­گردد. امروزه تحقیق و بررسی پیرامون گیاهان دارویی در سراسر دنیا انجام می­ شود. گیاه آویشن شیرازی بومی نواحی مرکزی و جنوب ایران است و در طب سنتی مصارف زیادی دارد. چندین سال است که از گیاه آویشن به عنوان یک ضد میکروب به کار می­برند. از بخور آن برای رفع سرماخوردگی استفاده می­ شود و اثرات ضد میکروبی و قارچی آن نیز به اثبات رسیده است. دسترسی به این گیاه آسان است و در بازار دارویی ایران به قیمت مناسبی وجود دارد. در ضمن کشت آن ساده می­باشد و به صورت خودرو نیز می­روید. همچنین طعم و بوی مطبوعی دارد و استفاده آن از راه جلدی و خوراکی زننده نمی ­باشد و تاکنون اثرات جانبی مهمی نیز از آن گزارش نشده است(۱۱).
۲-۱-۳-تاریخچه گیاه آویشن شیرازی
آویشن به عنوان یک گیاه دارویی از زمان های بسیار قدیم مورد استفاده بوده است. خواص ضد باکتریائی، ضد قارچی و ضد انگلی اسانس آویشن موجب شده است که این گیاه از قرن ١۶ رسماً به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شود و در تمام فارماکوپه­های معتبر از این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی مهم یاد شود(۱۱).
نیومن^[۹] در سال ١٧٢۵ ماده مؤثره این گیاه را کشف کرد و آن را کافور آویشن نامید و دانشمند دیگری بنام سالماند^[۱۰] در سال ١٨۵٣ این ماده را تیمولا نام گذاشت. پس از شناخت مواد مؤثره آن تحقیقات زیادی بر روی اثرات درمانی آن در درمان بیماری­های مختلف انجام شد(۱۱).
آویشن از گیاهان مهم تجاری بوده که در برخی کشورها نظیر مجارستان ارزش اقتصادی بالائی دارد به طوریکه از این کشور هر ساله به طور متوسط ٢٠ تن آویشن به ارزش ۶٠ هزار دلار به کشورهای غربی صادر می شود(۱۵).
۲-۱-۴- مشخصات گیاه آویشن شیرازی (Zataria multiflora)
آویشن یا آویشم به گروهی از گیاهان از تیره نعناع^[۱۱]راسته لامیالها^[۱۲] اطلاق می شود که به ٣ جنس تعلق دارند:
الف: جنس زاتاریا^[۱۳]: گونه ای از این جنس در جنوب ایران وجود دارد که به نام آویشن شیرازی، یا آویشن برگ پهن معروف است و گیاهی خشبی با برگهای کوچک تقریباً گرد و ساقه ای تقریباً سفید رنگ است.
ب- جنس زیزیفورا^[۱۴]: آویشن باریک برگ گونه ­ای از این جنس است و از نظر شکل ظاهری به جنس تیموس^[۱۵] شبیه است.
ج- جنس تیموس: گونه­ ها یا جنس به علت هیبریداسیون بین گونه ­ای بسیار متنوعند در فلور ایرانیکا ١٧گونه از این جنس گزارش شده است که ١۴ گونه متعلق به کشور ایران است.
جنس زاتاریا دارای یک گونه به نام مولتی فلورا^[۱۶] است که نام اصلی آن در زبان فارسی آویشن شیرازی می­باشد و اسامی دیگر آن عبارتند از: آذربه، آزکنده، آس بویه، آشمه کهی، اوجی، اوجی، اوشن، اویشم (اصفهانی)، اویشه (شیرازی)، آیشم، آیشوم، ساتار، ساتر، ستار فارس (هندی)، سینسبر، صعتر رسمی (عربی)، کوشانه شیرازی، کلکله (ترکی)، کهلیلک اوتی، هزوا (کردی) و هزوه (کردی)(۱, ۲, ۲۱). در خانواده مربوط به آویشن گیاهان مهم دارویی دیگری مانند نعناع و رزماری هم قرار دارند. در تیره نعناع حدود ۲۰۰ جنس و ۳۳۰۰ گونه قرار دارند. جنس­های مهم این تیره در جدول آمده است(۵۲). در ایران ۴۹ جنس و چند صد گونه از این تیره یافت می­ شود. سه جنس زاتاریا، زیزیفور و تیموس از نظر خواص دارویی شباهت­های زیادی به هم دارند(۱۷).
جدول ۲-۱- جنس­های مهم تیره نعناع