خواستگاه دانشی که بعدها به آن عنوان « ژئوپلیتیک » داده شد در مراکز استعماری امپراطوری‎های رقیب در آخر قرن نوزده میلادی متولد شده است. در آنها دانشگاه‎ها، اجتماعات جغرافیایی و مراکز آموزشی قدرت‎های بزرگ‎ایجاد شد. از سال ۱۸۷۰ به بعد قدرت‎های بزرگ اروپا با یک برنامه بی سابقه به توسعه طلبی امپریالیستی و توسعه طلبی قلمروی در روی آن مناطق میادرت کردند (O tuathail , 1996 : 21). ژئوپلیتیک بعنوان شکلی از دانایی و قدرت در دورۀ امپریالیستی بین سال‎های ۱۹۴۵ – ۱۸۷۰ زمانی متولد می‎شود که امپراطوری‎های رقیب در طول جنگ‎های متعددی که با یکدیگر داشتند خطوط قدرت را مرتب کرده و آن را تغییر داده و در آن تجدید نظر کردند. خطوط قدرت مورد نظر، تشکیل دهنده مرزهای نقشۀ سیاسی جهان بودند در‎این دوره از رقابت‎های امپریالیستی که موفقیت‎های تکنولوژیکی بزرگ، انقلاب جهانی و دگر گونیهای فرهنگی صورت گرفت، ژئوپلیتیک امپریالیستی نیز شکل گرفت (احمدی پور، بدیعی، ۱۳۸۱ : ۲).
شاید مشهورترین جغرافی دانان عصر امپریالیستی، مکیندر بود. مقاله معروف او « محور جغرافیایی تاریخ » روابط و پیوستگی‎های بین علایق ملی و جغرافیای زمین را شامل می‎شد.‎این مقاله اولین تفسیر انجمن سلطنتی جغرافیای انگلیس در لندن در سال ۱۹۰۴ بود. برای همین آن مقاله از جهت محتوا خیلی مهم است. مکیندر‎این مقاله را موقعی می‎نویسد که گروه‎های مختلف قدرت‎های امپریالیستی ظهور کرده اند ( Rennie Short , 1994 : 18، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹). شاید مهمترین دانش آموخته جغرافیای سیاسی بعد از راتزل، رودلف کی الن، دانشمند سوئدی علوم سیاسی استاد دانشگاه گاتبرگ بود، کی ِالن بسیارتحت تأثیر اندیشه‎های سیاسی – جغرافیایی راتزل در مطالعه سیاست‎های جهانی و ماهیت دولت قرار گرفته بود. کی الن‎ایده‎های راتزل را دربارۀ حکومت به عنوان یک پدیدۀ موجود زنده (ارگانیسم) بسط داد (Dikshit , 1995: 11، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹).

در سال‎های اولیه قرن بیستم کی الن و دیگر اندیشمندان امپریالیست، ژئوپلیتیک را به عنوان بخشی از دانش امپریالیستی غربی فهمیدند که از ارتباط با زمین فیزیکی (جغرافیا) و سیاست بحث می‎کرد. بعد با هدف سیاست خارجی آلمان نازی یعنی لبنسرام (تعقیب فضای حیاتی آلمان) همراه شد. و برای همین از نظر اکثر نویسندگان و تحلیل گران بعد از جنگ جهانی دوم محو شد و در طی سال‎های بعد از جنگ سرد، ژئوپلیتیک برای توصیف کشمکش و درگیری جهانی بین شوروی و‎ایالات متحده آمریکا بر سر کنترل کشورها و منابع استراتژیک جهان استفاده شد ( O thathail , Dalby & Routledge ; 1968 : 1، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹). در خلال دهۀ ۱۹۲۰، کانون مطالعات ژئوپلیتیک در آلمان متمرکز شد و در آنجا بود که‎این رشتۀ علمی‎زمانی که به عنوان یک مکتب جدید توسط کارل فون‎هاوس هوفر ( ۱۹۴۶ – ۱۸۶۹ ) شکل گرفت، تصویر بسیار مخدوش خود را کسب نمود. « پارکر » در‎این رابطه چنین توضیح می‎دهد : « پس از شکست آلمان در جنگ جهانی اوّل، گروهی از جغرافی دانان آلمانی،‎ایده‎های راتزل را پذیرفته و تا آنجا پیش رفتند که از‎این‎ایده‎ها، بعنوان مبنای یک طرح هوشمند، نه تنها برای بهبود آلمان، بلکه برای بازگشت آلمان به جایگاه یک قدرت بزرگ، استفاده کردند. استدلال بنیادین آنها‎این بود که گرچه جغرافیای سیاسی به شرایط فضایی کشور می‎پردازد امّا ژئوپلیتیک به نیازهای فضایی می‎پردازد. تمام استراتژی حزب نازی برای سلطۀ آلمان بر اروپا، تحت تأثیر نظریه‎هایی بود که‎این محققان ژئوپلیتیک فرمول بندی کرده بودند( مویر، ۱۳۷۹ : ۳۶۷ – ۳۶۶، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹).
ژئوپلیتیک به دلیل شکل گیری آن بدست کارشناسان خود در اروپا، موجود خام دوران خود بود و در مادیگرایی جغرافیایی کهنۀ قرون گذشته ریشه داشت. ضعف چنین روشهایی را جغرافی دانان کمونیست آلمانی، کارل ویتفوگل درسال ۱۹۲۹تشخیص داد واوتواتیل توضیح داده است که ویتفوگل چگونه پی برد که ژئوپلیتیک «فرض می‎گیرد که عوامل جغرافیایی بسته به خصوصیتشان (آب و هوا، خاک، موقعیّت، ناهمواری زمین و حتی نژاد) حیات سیاسی را مستقیماً تحت تأثیر قرار می‎دهند.» و حال آنکه در واقع، چنین عوامل جغرافیایی بطور مستقیم تأثیرنگذاشته، بلکه از طریق انسان نقش میانجی را به عهده دارند (مویر، ۱۳۷۹ : ۳۶۷ – ۳۶۶، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹).

۲-۱–۱–۶–۱-رویکرد ژئوپلیتیک در دورۀ افول

ارتباط علم ژئوپلیتیک با نظامی‎گری باعث شد که خصوصاً به علت پیامدهای جنگ جهانی دوم به اصطلاح ژئوپلیتیک برای یک تا دو دهه حتی درمطالعات سیاسی درروابط بین الملل مورد استفاده قرار نگیرد. نتیجۀ چنین وضعیتی بعد ازجنگ جهانی دوم جدایی جغرافیای سیاسی از میراث مشخص بنیانگذارانی چون راتزل، مکیندر و بومن بود ( Talylor , 1990 : 45، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹). نازی‎ها سیاست‎های توسعه طلبانه و خشن خود را از طریق تئوری‎های تحریف شدۀ ژئوپلیتیکی توجیه می‎کردند و همین امر برای مدت چند دهه بر دانش جغرافیای سیاسی سایه افکند ( وود و دیمکو، ۱۳۷۳ : ۴ ). در سال ۱۹۶۴ پیر ژرژ جغرافیدان فرانسوی در کتاب خود تحت عنوان «جغرافیای فعال» واژۀ ژئوپلیتیک را بدترین کاریکاتور جغرافیای کاربردی در نیمه اول قرن بیستم خواند و تحلیل ژئوپلیتیکی را مردود دانست ( میر حیدر، ۱۳۸۳ : ۱۵ ).
وقتی کریتف در سال ۱۹۶۰ کتاب خود را در مورد تاریخچۀ ژئوپلیتیک نگاشت، اعتقاد داشت که‎این دانش باید به عنوان یک ارزش در مقابل جریانات سیاسی باقی بماند، اما پاسخ به دیدگاه‎های او بسیار تند بود. الکساندر در سال ۱۹۶۱ در پاسخ وی ابراز نمود که جغرافیای سیاسی می‎تواند به عنوان یک ارزش همین وظیفه را به عهده گیرد و ژئوپلیتیک بجز ارزش تاریخچه‎ای نباید مورد استفاده باشد. در واقع پس از جنگ، جغرافیای سیاسی بجای ژئوپلیتیک در کانون توجهات جامعه علمی‎علاقمند به‎این رشته از دانش جغرافیا قرار گرفت ( کریمی‎پور، ۱۳۷۱ : ۱۸ ).
زوال و شکوفایی ژئوپلیتیک از جنگ جهانی دوم قابل ملاحظه و چشمگیر است. برای اکثر مواقع تقریباً ژئوپلیتیک به عنوان یک مبحث دانشگاهی و علمی‎کنار گذاشته شد نتیجه‎این زوال بریده شدن جغرافیای سیاسی از میراث ممتاز بنیانگذاران آن نظیر فردریک راتزل در آلمان، سر‎هالفورد مکیندر در بریتانیا و‎ایزایا باومن در‎ایالات متحده آمریکا، بود.‎اینکه جغرافیدانان سیاسی تصمیم گرفته اند که چنین کار غیر معمولی انجام دهند تأثیر بسیار عمیق ژئوپلیتیک آلمان در دهه ۱۹۳۰ بر جغرافیای سیاسی به صورت جزئی و جغرافیا به صورت کلی، را نشان می‎دهد. ژئوپلیتیک در مقابل جغرافیای سیاسی که علمی‎قابل تحسین و احترام است به یک دانش منفور تبدیل شد(Taylor , 1989، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹).

۲-۱– ۱– ۶–۲- ژئوپلیتیک سنتی

سرهالفورد مکیندر (۱۸۶۱ تا ۱۹۴۷) را باید احتمالاً معروف ترین بیانگذار ژئوپلیتیک سنتی به حساب آورد. او عمدتاً مریون مقاله‎ای است که با عنوان «محور جغرافیایی تاریخ» در سال در مجله ۱۹۰۴ جغرافیایی منتشر شد.
مکیندر‎این نوشته را در یک محور یا مبنای جهان سخن به میان می‎آورد و آن را «قلب سرزمین» جهان می‎نامد او بستر‎این محور را بخش قاره‎ای «اوراسیا» می‎داند. با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم، جهان به صورتی که نظریه پردازان و مبلغان ژئوپلیتیک ترسیم کرده بودند، چهره‎ای جدید ازخود نشان می‎دهد. عقاید و گرایش‎های پیش تاریخ که براساس قواعد فرازمانی تحولات سیاسی را تبیین می‎کردند، با رخ نمودن واقعیت جدید بین المللی متزلزل می‎شوند». متغیرهای ژئوپلیتیکی سنتی تحت تأثیر دگرگونی‎های سیاسی بعد از جنگ اعتبار و صحت خود را بویژه درسه زمینه زیر از دست دادند.
۱-نخست آن که نظریه مبتنی بر وجود یک جبر جغرافیایی تحت تأثیر شرایط جدید و بویژه رشد فناوری رنگ باخت.
۲-آنگاه فضای ارضی و وسعت نیز اهمیت خود را در صحنه رقابت جهانی از دست داد. با ظهور دوران سلاح‎های قاره پیما دیگر هیچ سرزمینی در امنیت قرار ندارد و در «قلب زمین» یا سرزمین محور نیز از صحنه محو شده است.
۳-مرزها به مانند موجود ات زنده تلقی می‎شوند و گمان می‎رفت که از طریق تصرف‎های سرزمینی یا صلح آمیز تحول می‎یابند. اما از‎این پس واقعیت به گونه‎ای دیگر است. استقلال مستعمرات، استقرار یک نظام سیاسی بین المللی تبلور یافته در سازمان ملل متحد توسعه وسایل ارتباطی و اطلاعاتی و آزادیخواهی جوامع مدنی نوعی ثبات حقوقی و نهادینه شده بین المللی و غیر قابل اعتراض بودن مرزهای را در پی داشته اند (لورو وتوال، ۱۳۸۱، ص ۲۹).

۲-۱-۱-۷ -رویکرد ژئوپلیتیک در دوران نوین (ژئوپلیتیک پست مدرن)

گذر از دوران سیاسی به دوران سیاسی دیگر، گذری است که تعاریف ویژه‎ای را می‎طلبد. از دیدگاه جغرافیای سیاسی، اگر دوران نقش آفرینی کشورها در نظام جهانی در چار چوب ملت و حکومت ملتی داشتن، توأم با شکل کلی ژئوپلیتیک جهانی که میان دو قطب‎ایدئولوژیک تقسیم شد. بارزه‎های «دوران مدرن» شمرده شوند، جهان ژئوپلیتیک درسر آغاز قرن بیست و یکم، بی تردید، وارد دوران تازه‎ای با ویژگی‎های ژئوپلیتیک تازه می‎شود که شاید نوید دهندۀ فرا آمدن دوران « پست مدرن » باشد. آغاز دگر گونی در نظام جهانی قرن بیستم توأم با نشانه‎های از پایان گرفتن دوران مدرن است (مجتهد زاده، ۱۳۸۱، ۲۴۶ ).
فرایند‎های جهانی شدن، منطقه گرایی و تجزیۀ ژئوپلیتیکی به صورت چالش‎های نوین برای ژئوپلیتیک ظاهر شده اند. برتری حکومت ملی (در پیوستگی با سیستم بین المللی) به چالش کشیده شده و نقش و کارکرد دولت‎ها به عنوان نهادها و الگوهای دولتی به دنبال یک سلسله توسعه‎ها متحول شده است. رشد سازمان‎ها، آژانس‎ها، و شرکت‎های چند ملیتی توانایی دولت برای تنظیم و تصویب قوانین به چالش کشانده است. نخبگان دولتی و مدیران اقتصادی مجبور به اجرای برنامه‎هایی شده اند که با نیازهای بازارهای پولی بین‎المللی، تعهدات بین المللی و جریان سرمایه سازگار باشد ( دادس، ۱۳۸۴ : ۵۸، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹).
مباحث ژئوپلیتیک در دوران نوین در پرتو سه چالش اصلی تغییر شکل می‎دهد : نخست «جهانی شدن‎های اقتصادی»، دوم «انقلاب اطلاع رسانی»، و سوم «خطرات امنیتی جامعه جهانی». اثر گذاری‎این عوامل در نقش آفرینی سیاسی انسان در محیط جهانیِ شکل گیرنده در بستر مدرنیتۀ پیشرفته، شرایطی را فراهم آورده که مطالعه آن می‎تواند «ژئوپلیتیک پست مدرن» نام گیرد.‎این شرایط نقش گروهی انسان‎ها در محیط سیاسی را از محدودۀ « ملت » بودن فراتر می‎برد و توجه اصلی را به شکل گیری‎های سیاسی در محیط فراملتی راهبری می‎کند، اگرچه « ملت بودن » و« حکومت ملتی » همچنان، به عنوان یگان‎های سیاسی پر اهمیت ونقش آفرین در ژئوپلیتیک جهانی اثرگذارخواهند بود ( مجتهد زاده، ۱۳۸۱، ۲۴۶ ).

۲-۱–۲- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی

بنیادهای زیستی عوامل و متغیرهایی هستند که وجود آنها در شکل گیری، گسترش، تکامل و بقایای حیات اجتماعی انسانی تأثیر دارند، نیازهای حیات اقتصادی انسان‎ها را تأمین می‎کند، و الگوی پراکندگی و استقرار گروه‎های انسانی، نوع معیشت، رفتارهای اقتصادی – اجتماعی و حتی فرهنگی انسان از آنها متأثر است،‎این عوامل عبارتند از : فضا، وسعت سرزمین اقلیم و ساخت آب و هوایی، منابع آب، منابع خاک، گونه‎های گیاهی و حیوانی ( حافظ نیا ؛ ۱۹۹۰، ۷۵ به نقل از سهامی‎۱۳۹۰).
در واقع از عصر نوسنگی به بعد جامعه‎های بشری دست به کار دگر سان کردن و سامان دادن به طبیعت بوده اند و گواه آن تبدیل ۱۹ میلیون کیلومتر مربع به زمین کشاورزی، ۲۵ میلیون کیلومتر مربع به چراگاه و ۴۰ میلیون کیلومتر مربع به احداث زیر ساخت‎ها و حوزه‎های شهری است. افزایش تراکم‎های انسانی از طریق افزایش جمعیت جهان و کالایی کردن گستره‎های طبیعی برای بهره برداری از آنها با واسطه دامپروری و کشاورزی و استفاده از چوب‎های جنگل‎ها در نهایت به شتاب گرفتن هر چه بیشتر جنگل زدایی می‎انجامد بطوریکه در دهۀ ۱۹۸۰حدود ۱۵۰ میلیون هکتارجنگل از میان رفت ( دولفوس؛ به نقل از سهامی، ۱۳۹۰، ۴۹ ).
افزایش گاز کربنیک در آخر به آتش کشیدن باقیمانده محصولات کشاورزی و آلودگی بیوسفر را باید در نظر داشت. محدودیت بهره وری از محیط به شتاب تأثیر خود را نشان می‎دهد و در آنجا که ضایعات و مواد زاید حاصل از فعالیت‎های انسانی در محل به حال خود رها می‎شوند. آلودگی‎ها سخت مخاطره آمیز می‎نمایند. انقلاب در حمل و نقل سرانجام گروه‎های انسانی را از اجبارهایی که پیش از‎این فعالیت‎هایشان را محدود می‎ساخت رهایی بخشید. فراورده‎هایی که برای ادامه حیات گروه‎های انسانی ضروری بود از سرزمین‎های دور دست فراهم شد و آب‎های به مصرف رسیده به بیرون از مناطق مسکونی هدایت می‎شد. چنین بود که مراکز جمعیتی از اشکال سنتی آلودگی خلاصی یافتند، با‎این حال گونه‎های دیگری از محدودیت‎ها بزودی پدیدار شدند ( کلا وال، ۱۳۸۵، ۶۷ ).
اگر بخواهیم امنیت را در بخش‎های نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سرانجام زیست محیطی مطالعه کنیم، خواهیم دانست که‎این بخش‎ها ارتباط تنگا تنگی دارند و از طریق ارتباطات قوی به یکدیگر متصل هستند. در حقیقت تمام جنبه‎های بشر به بخش زیست متکی است. اخیراً عوامل رشد سریع جمعیت، کاهش منابع طبیعی و گسترش غیر قابل کنترل آلودگی‎های صنعتی و معدنی وارد صحنه اصلی تفکر روابط بین الملل، پژوهشگران و حتی توده‎های مردم شده است، در پایان دهۀ ۱۹۸۰ محیط زیست به عنوان یک موضوع مهم امنیتی آغاز و به مرور به یک مسئله برجسته ژئوپلیتیکی تبدیل شده، بطور کلی نگرش‎های مختلف زیست محیطی بیشتر از چهار عامل تبیین شده است، از جمله کاهش منابع زیست محیطی به عنوان یک علت ناپایداری سیاسی و مبارزاتی، انحطاط زیست محیط که ماحصل یک جنگ است، انحطات زیست محیط به عنوان تهدیدی برای سلامتی و بقای نسل بشر، تلاش‎هایی که میزان انحطات زیست محیطی را با کاربرد قدرت بتوان نشان داد، بطور کلی هدف آموزش در‎این عرصه مسائل بزرگ جهان معاصر واز آن میان نا برابری در امر توسعه و مخاطرات بو شناختی است ( شبلینگ، ۱۳۸۵، ۲۳۹ ).

۲-۱–۳ – رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی

ظهور ژئوپلیتیک در نیمه اول قرن بیستم حاصل تداوم تحولات سیاسی گوناگون بوده است. پس از شکست آلمان در جنگ جهانی اول و تحمیل قرار داد، صلح ورسای، جمهوری وایمار محیط مناسبی جهت رشد و بالندگی نظریه‎های ژئوپلیتیکی شد به عقیده ی کارل ویتفوگل«همانند رشد قارچ‎ها پس از یک بارندگی تابستانی». او یک کمونیست آلمانی بود که در سال ۱۹۲۹ اولین اعتقاد اساسی نسبت به کاربرد نام ژئوپلیتیک را انتشار داد. پس اثر انتقادی ویتفوگل آثار بسیاری با جهت گیری انتقادی در خصوص ژئوپلیتیک نوشته شد که هدف آنها غیر مشروع جلوه دادن ژئوپلیتیک به عنوان یک رشته ی علمی‎بود. در سرتاسر قرن بیستم، هدف منتقدین ویتفوگل به عنوان یک مارکسیسم ارتدوکس تا منتقدین معاصر مکتب فراساختارگرایی، پایه ریزی پایگاه مستحکم و ایجاد یک رشته ی علمی‎از دانش در مخالفت با ژئوپلیتیک بوده است. به چند دلیل مطالعه ی تلاش‎های منتقدین مورد علاقه ی بسیاری از صاحب نظران است. اول، این انتقاد‎ها افق‎های نظری و علمی‎تازه ای در برابر پژوهشگران می‎گشایند. مطالعه ی انتقادی ژئوپلیتیک موقعیت مناسبی برای مطالعه ی حقایق موجود در اطراف ژئوپلیتیک و درباره ی جغرافیا و سیاست فراهم می‎کند. همچنین مطالعه ی انتقادی، چگونگی، شکل گیری و کارکرد ژئوپلیتیک را بهتر روشن می‎کند. دوم، هدف مطالعات انتقادی پشت سر نهادن رشته‎های علمی‎مربوط به مطالعه ی قدرت نیست.
درباره ی چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظرات مختلفی توسط جغرافیدانان ارائه شده است. برخی ژئوپلیتیک انتقادی را یکی از شاخه‎های نظریه ی نقد اجتماعی در مطالعه ی روابط بین الملل می‎دانند که در اواخر دهه ی ۱۹۸۰ در برخورد با رویکرد پوزیتیویستی به وجود آمد. برخی دیگر ژئوپلیتیک انتقادی را مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار شده است. از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و به تحقیق عینی بپردازد. برخی دیگر به پیوند میان ژئوپلیتیک انتقادی و جغرافیای رفتاری اشاره کرده و معتقدند که محققین این رشته تمایل دارنددریابند که به جای تمرکز بر شناسایی تأثیر عوامل جغرافیایی بر شکل‎گیری سیاست خارجی سیاستمداران چگونه تصاویر ذهنی خود را از جهان ترسیم می‎کنند و چگونه این بینش بر تفاسیر آنها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارد. بالاخره، برخی معتقدند که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.
از سوی دیگر محققان متأخر این رویکرد مثل اوتوا و اگنیو که تحت تأثیر افکار میشل فوکو و بوردیا قرار دارند مبنای فلسفی ژئوپلیتیک مکیندری را که در واقع گرایی قدرت و جبر محیطی بوده مورد انتقاد قرار داده و به فرا واقع گرایی معتقدند.
در فرا واقع گرایی واقعیت مرجعیت خود را از دست می‎دهد و برداشت از واقعیت به جای آن می‎نشیند. در این رویکرد سیاست یک دولت قدرتمند نسبت به یک دولت ضعیفتر در برگیرنده ی یک مجموعه از گفتمان‎هاست. سیاست خارجی به صورت فیلمنامه و سناریو تنظیم می‎شود. داستان‎ها هر چند خیالی ولی همزمان واقعی هستند.
بر اساس این فرضیه اوتوا می‎گوید سناریوهای رفتاری و استعاراتی که آنها را تنظیم می‎کنند باید در چهارچوب اقتصاد جهانی قرار داده شوند نه فقط به این دلیل که طبقه بندی‎های اقتصاد سیاسی لزوماً دسترسی بهتری را به تصویرهای صحیح تر از واقعیت فراهم می‎کنند؛ بلکه، به این علت که سناریوهای رفتاری ژئوپلیتیک کشورداری سنتی هرگز نمی‎توانند چنین کنند (میرحیدر، ۱۳۸۶، ۴۳-۴۱).
ایولاکوست صاحبنظر فرانسوی نیز به عنوان یک جغرافیدان رادیکال و منتقد نظریه‎های کلاسیک جغرافیایی، ژئوپلیتیک را تنها نوع خاصی از استدلال جغرافیایی می‎داند. از نظر لاکوست، ژئوپلیتیک در پی توجیه نابرابری‎های اقتصادی ـ سیاسی جهان بوده است. تقسیم جهان به جهان اول، دوم و سوم در راستای توجیه وضع موجود و حفظ سلطه ی کشورهای پیش قراول ژئوپلیتیک بوده است. لاکوست معتقد بود از نظر غربی‎ها شرق به مفهوم کمونیسم، توتالیتاریسم و برده برداری و جهان غرب به مفهوم آزادی، دموکراسی و فردگرایی بوده است. جهان سوم نیز محل منازعه ی جهان سرمایه داری و کمونیسم بود. با بهره گرفتن از مفهوم ناحیه در تحلیل‎های جغرافیایی خود، در حقیقت پیروی مکتب ناحیه ای ویدال دولابلاش است. با توجه به مطالب فوق، تفاوت عمده میان ژئوپلیتیک سنتی و ژئوپلیتیک انتقادی در این است که ژئوپلیتیک انتقادی میدان عمل جغرافیای سیاسی خود را جهت بازبینی مفاهیم و روش شناسی افزایش داده است. ژئوپلیتیک انتقادی راه خود را از ژئوپلیتیک سنتی جدا می‎کند و از چندین جنبه، دیدگاه‎های کاملاً متفاوتی دارد؛ زیرا، محققین این رشته تمایل دارند دریابند که به جای تمرکز بر شناسایی تأثیر عوامل جغرافیایی بر شکل گیری سیاست خارجی، سیاستمداران چگونه تصاویر ذهنی خود از جهان را ترسیم می‎کنند و چگونه این بینش‎ها بر تفاسیر آنها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارد؟ (به این ترتیب، حتی اگر بیان هم نشده باشد، آشکار است که پیوند محکمی‎میان ژئوپلیتیک انتقادی و ابعاد مختلف جغرافیای رفتاری ـ که توجه زیادی را در دهه ی ۱۹۷۰ به خود جلب کرد ـ وجود دارد). ژئوپلیتیک انتقادی، بخشی از یک حرکت وسیعتری است که شامل روابط بین الملل و در واقع تمام علوم اجتماعی است (مویر، ۱۳۷۹، ۳۹۰، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹).
ظهور ژئوپلیتیک انتقادی ریشه در ناتوانی جغرافیای سیاسی سنتی جهت سیاست زدایی از جغرافیای انسانی طی دهه‎های پنجاه و شصت قرن بیستم داشت. برای نمونه، مطالعه ی مرزها به جای ارزیابی موشکافانه ی اهمیت آنها در چهارچوب نظام بین الملل، بیشتر روی بررسی کارکرد و شکل ظاهری مرزها و سرحدات متمرکز شد و مرزها در گفتمان حاکمیت، در میان سایر موارد، ابزاری جهت جدایی فرهنگی فیزیکی دولت حاکم از سایرین تلقی گردید (دادس، ۱۳۸۳، ۶۹-۶۸، به نقل از زین العابدین، ۱۳۸۹). جدول شماره ی ۱-۴ تفاوت‎های ژئوپلیتیک سنتی و ژئوپلیتیک انتقادی را نشان می‎دهد.
جدول ۲-۱- تفاوت‎های ژئوپلیتیک سنتی و ژئوپلیتیک انتقادی

بارندگی یا بارش (Precipitation) شامل کلیه نزولات جوی مانند باران و برف و تگرگ می باشد که برحسب اقالیم مختلف، باران و یا برف قسمت عمده ای از آن را تشکیل می دهند. بارندگی، ورودی سیکل هیدرولوژی در یک ناحیه بوده بنابراین از مهم ترین عواملی است که باید مورد مطالعه دقیق قرار گیرد.

ریزش نزولات آسمانی به قطر ۰. ۵ میلی‌متر را باران می‌گویند و قطر حداکثر قطرات۶. ۴ میلی‌متر می‌باشد. (حیدری، ۱۳۸۸)
میزان بارندگی متوسط سالانه در روی کره زمین ۸۶۰ میلی متر بر آورد شده که دارای تغییرات فراوانی در نقاط مختلف است و از صفر در بعضی از کویرها مانند کویر سودان تا بیش از دوازده متر در ارتفاعات هیمالیا و در منطقه چراپونچی و یا جزایر هاوایی نوسان دارد. در هر یک از این نقاط، نیز پراکنش زمانی خاصی دارد، به عنوان مثال در حالی که بارندگی در مناطق مرطوب دارای پراکنش نسبتاً منظم بوده و تقریباً در تمام طول سال می بارد بارندگی در مناطق خشک و نیمه خشک پراکنش بسیار نامنظمی داشته و ممکن است در یک بارندگی بیش از ۵۰ درصد بارندگی سالانه به زمین برسد. ۷۸ % از بارش دنیا در اقیانوس ها و ۲۲ % روی خشکی ها اتفاق می افتد.
در ایران نیز چنین تغییراتی کاملاً مشهود است و فقط دامنه نوسان آن فرق می کند. حداقل بارندگی سالانه در کویر لوت چند میلی متر و یا حتی در بعضی سال ها صفر بوده و حداکثر آن در بندرانزلی و بیش از ۱۵۰۰ میلی متر می باشد. از نظر پراکنش زمانی نیز بیشترین مقدار بارندگی در فصل سرد سال بوده که در ارتفاعات البرز و زاگرس به صورت برف نازل می شود. به طور عمده بارندگی ها مربوط به جبهه های سرد سال بوده که در ارتفاعات البرز و زاگرس به صورت برف نازل می شود. به طور عمده بارندگی ها مربوط به جبهه های سرد سیبری و جبهه های موسمی در جنوب می باشند. بیشترین مقدار بارندگی در شیب شمالی البرز بوده که تحت تاثیر جبهه مدیترانه ای واقع می شود، ناحیه مرکزی و جنوبی که فاقد ارتفاعات کافی بوده و در پناه رشته کوه های البرز و زاگرس قرار می گیرند دارای بارندگی کمی بوده و مناطق خشک و بیابانی را به وجود می آورند. متوسط بارندگی در ایران تقریباً ۲۴۰ میلی متر در سال می باشد و همان طوری که ذکر شد پراکنش نامنظمی دارد. حدود بیش از ۵۰ درصد بارندگی در ۲۵ درصد سطح کشور و ۲۷ درصد بارندگی در ۴ درصد سطح کشور می بارد و جمعاً حجمی در حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب در سال دارد. ۲۸ درصد از کشور دارای بارندگی سالانه ای کمتر از ۱۰۰ میلی متر بوده و ۴۷ درصد از مساحت کشور نیز دارای بارندگی بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلی متر می باشد. مساحتی که دارای بارندگی بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی متر می باشد ۱۶ درصد را شامل شده و فقط ۸ درصد از مساحت کشور دارای بارندگی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی متر بوده و سطحی کمتر از یک درصد دارای بارندگی سالانه بیش از ۱۰۰۰ میلی متر است.
۲-۶-۲-۱. طرز پدید آمدن بارندگی
میزان حداکثر رطوبتی که می تواند در یک حجم معین از هوا وجود داشته باشد، بستگی به درجه حرارت آن داشته و با آن نسبت مستقیم دارد. هوای مرطوب در اثر صعود کاهش فشار یافته و در اثر انبساط سرد می‎شود و در نتیجه دمای هوا ابتدا به نقطه شبنم (Dew Point) رسیده و پس از آن قسمتی از رطوبت هوا دیگر نمی تواند به صورت بخار آب باقی بماند، در این حالت بخار آب در اطراف ذرات ریز موجود در اتمسفر که به نام هسته های تقطیر نامیده می شوند به شکل قطرات ریز آب در می آیند که در این حالت قطری کمتر از ۵۰ میکرون دارند و سرعت متوسط سقوط آنها بسیار کم است. این پدیده دیفوزیون نامیده می شود. از به هم پیوستن این ذرات ریز، قطرات باران به وجود می آید که معمولاً قطری بیش از ۵/۰ میلی متر دارند و یا انواع دیگر نزولات، مانند برف و تگرگ تشکیل می گردد. هسته های تقطیر به طور عمده شامل بلورهای ریز یخ و ذرات بسیار کوچک نمک و اکسیدهای ازت و ذرات ریز رسی است. در نواحی ساحلی ، ذرات نمک هسته‎های تقطیر را تشکیل داده و بنابراین ممکن است بارندگی باعث شور شدن اراضی گردد، مانند آنچه که در غرب استرالیا می توان دید. ذرات ریز نمک اثر بسیار زیادی در تمرکز مولکول های آب داشته به طوری که حتی در رطوبت های حدود ۷۵ درصد نیز عمل تمرکز صورت می گیرد. در ایجاد باران های مصنوعی و باروری ابرها، از یخ خشک یا دی اکسید کربن جامد و یدورنقره استفاده می شود که بر خلاف کریستال های یخی که از آب خالص در منهای ۶۰ درجه سانتی گراد تشکیل می شوند می توانند این بلورهای یخ را در درجه حرارت های بالاتر بوجود آورند. بطوریکه برای دی اکسید کربن در زیر صفر درجه سانتی گراد و برای یدورنقره در منهای ۴ درجه سانتی گراد بلورها تشکیل می شوند. در جمهوری آذربایجان، با شلیک گلوله های توپ محتوی یدورنقره به طرف ابرهای تیره ای که احتمال ریزش تگرگ دارند تمرکز مولکول های آب را تسریع کرده، و تگرگ را تبدیل به باران نموده و از وارد آمدن خسارات احتمالی به محصولات کشاورزی جلوگیری می کنند. (مهدوی، ۱۳۸۹، ۱۴۴-۱۴۱)
بارش در حالت های مختلف وجود دارد. بارندگی را به عنوان هر رطوبتی که متراکم شده و به سطح زمین ریزش می کند تعریف می کنند. بارش زمانی اتفاق می افتد که هوای مرطوب و عامل صعود، هر دو با هم در منطقه ای وجود داشته باشند ؛ به عبارت دیگر، هوای مرطوب باید تا ارتفاع معینی بالا رود تا بر اثر سرد شدن آدیاباتیک، به نقطه اشباع برسد و در مرحله بعد، ابر بارش را پدید آورد. نبود هر یک از این دو عامل مانع وقوع بارش می شود. (کاویانی، علیجانی، ۱۳۸۰، ۲۳۹)
۲-۶-۲-۲- بالاترین مقادیر بارش در دنیا
بیشترین مقدار بارندگی ۲۴ ساعته در دنیا در تاریخ ۷ژانویه ۱۹۶۶ در جزایر رئونیون با بارشی معادل ۱۸۵۲ میلیمتر در روز رخ داد. رکورد هفتگی و ماهانه بیشترین مقدار بارندگی در دست چراپونچی در ارتفاعات هیمالیاست. در فاصله زمانی ۱۲ تا ۱۹ مارس ۱۹۵۲ مقدار بارش در چراپونچی به ۵۰۰۳ میلیمتر گزارش گردید. در ماه ژولای ۱۸۶۱ ارتفاع بارش در چراپونچی به ۹۳۰۰ میلیمتر رسید. این میزان بارش ماهانه تقریباً ۴۰ برابر بارش سالانه ایران است.
میانگین بارندگی در سطح کره زمین ۷۰۰ تا ۹۰۰ میلیمتر اعلام شده، اما تغییرات بارندگی در جهان به گونه‌ای است که در برخی بیابانها چندین سال هیچ بارشی رخ نمی‌دهد، به نحوی که مردمان آن کلمه‌ای معادل باران در زبان خود وضع نکرده‌اند و در برخی مناطق چون چراپونچی در خلیج بنگال حدود ۲۶۴۰۰ میلیمتر می‌باشد.
۲-۶-۲-۳- تغییرات بارندگی در ایران
متوسط بارندگی در ایران ۲۴۰ میلیمتر گزارش شده، اما این بارش توزیع بسیار نامنظمی از نظر زمانی و مکانی دارد: بیش از نیمی از بارش در ۲۵ درصد از مساحت کشور رخ می دهد. در ۲۸ درصد کشور بارندگی  کمتر از ۱۰۰۰ میلیمتر، ۴۷ درصد از مساحت بارندگی بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر و ۱۶درصد مساحت کشور بارندگی بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ ملیمتر دارند. فقط ۸ درصد کشور دارای بارندگی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیمتر (در دامنه متوسط جهانی) قرار دارد. سطحی معادلی یک درصد کشور نیز بارندگی بیش از ۱۰۰۰ میلیمتر دارد. در یک جمع بندی کلی دیگر آمده است که ۷۵ درصد کشور بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلیمتر دارد. در هر حال دامنه تغییرات بارندگی در ایران از صفر (برخی سالها) در کویر لوت تا ۱۵۰۰ میلیمتر در بندر انزلی تغییر می کند. عمدتاً بارشها در اواخر پائیز، فصل زمستان و اوایل بهار انجام می شود.
تگرگ عموماً از بارندگی‌های کنوکسیون و ابرهای کومولونیمبوس ایجاد می‌شود. در برخی از کشورها با شلیک گلوله‌های توپ حاوی یدور نقره یا سایر هسته‌های مصنوعی تراکمی به ابرهای فوق تمرکز مولکولهای آب را سرعت می‌بخشند تا از خسارات احتمالی ناشی از ریزش تگرگ جلوگیری کنند. یدور نقره باعث می‌شود که کریستالهائی که در منفی ۶۰ درجه تشکیل می‌شوند در منفی ۴درجه سانتیگراد ایجاد بلور کنند.
باران را برحسب شدت به انواع ملایم (با شدت کمتر از ۲. ۵ میلیمتر در ساعت)، باران متوسط (۲. ۵ تا ۷. ۵ میلیمتر در ساعت) و باران شدید (بیش از ۷. ۵ میلیمتر بر ساعت) تقسیم بندی می کنند. (حیدری، ۱۳۸۸)
۲-۶-۲-۴- اشکال مختلف بارش
باران – نم باران – یخچه – تگرگ – برف – مه و شبنم می باشد.
۲-۶-۲-۵- انواع بارش
از نظر کانون تشکیل، بارش را به چند دسته اصلی تقسیم می کنند :
الف) – بارشهایی که حاصل مستقیم ابرهای مختلف اند و به آنها بارشهای ابری می گویند.
ب) – بارشهایی که از تراکم یا تصعید در سطح عوارض مختلف زمین به وجود می آیند و به بارشهای غیر ابری موسومند.
ج) – بارشهایی که ابتدا از ابرها سرچشمه گرفته اند، اما در سطح زمین تغییر شکل داده، به صورت یخ کدر یا یخ شفاف در آمده اند، این پدیده ها را بارش ثانوی می گویند.
بارشهای ابری خود شامل بارشهای مایع (شامل : باران، ریز باران و رگبار) و بارشهای جامد (شامل : برف، دانه یخ، سنجاقهای یخی، برفدانه ریز، تگرگ نرم، تگرگ ریز و تگرگ. )
بارش های غیر ابری شامل : مه تر، شبنم، ژاله، یخ پوشه، یخ قندیلی است
بارش های ثانوی شامل : مانده برف، یخ شیشه
۲-۶-۲-۶- اندازه گیری بارندگی
در اندازه گیری بارندگی، ارتفاع آب حاصل از انواع مختلف بارندگی به میلی متر یا اینچ در یک سطح افقی اندازه گیری می شود که می تواند در سطوح مختلف ضرب شده و حجم آب باریده شده معلوم گردد. از آنجایی که اندازه گیری بارندگی در سطحی بسیار کوچک صورت گرفته و سپس برای سطوح وسیعی تعمیم داده می شود لذا باید در انتخاب محل مناسب اندازه گیری ها نهایت دقت را اعمال کرده و از وسایلی استفاده نمود که کاملاً دقیق و استاندارد باشند و تعداد ایستگاه ها نیز کافی باشند. دستگاه های اندازه گیری به صورت ساده و یا ثبات بوده که بر حسب نیاز و امکانات مالی و پرسنلی از آنها استفاده می شود. امروز حتی از رادار و ماهواره نیز در این زمینه کمک گرفته می شود. (مهدوی، ۱۳۸۹، ۱۵۱)
۲-۶-۲-۶-۱. انواع وسایل و امکانات اندازه گیری باران :
باران سنج ها :
۱ – باران سنج های ساده ۲ – باران سنج های ۱۸ اینچی ۳ – باران سنج های تجمعی یا توتالیزاتور
باران نگارها یا باران سنج های ثبات :
۱ – باران نگار سیفونی ۲ – باران نگار ترازویی
اندازه گیری با بهره گرفتن از رادار
استفاده از ماهواره ها
۲-۶-۲-۶-۲. بررسی مشخصات بارندگی و روابط بین آنها :
مطالعه بارندگی ها نشان می دهد که می توان مشخصات مختلفی را برای آنها ذکر نمود :
مقدار بارندگی :
این مقدار می تواند ارتفاع آب حاصل از یک بارندگی و یا ارتفاع بارندگی روزانه، ماهانه و یا سالانه باشد. بعلاوه هر یک از آنها، یک متغیر تصادفی بوده و دارای فرکانس وقوع مشخصی می باشند که براساس قوانین آماری می توانند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.
شدت بارندگی :
مقدار متوسط شدت بارندگی از نسبت بین ارتفاع بارندگی به مدت زمان مورد نظر به دست می آید و یکی از عوامل مهم در بررسی سیلاب ها می باشد. در این مورد نیز، احتمال وقوع هر یک از شدت های مورد بررسی می تواند با بهره گرفتن از قوانین آماری تعیین گردد.
مدت بارندگی :
در مورد رگبارها و بارندگی های با مدت زمان چند دقیقه بوده ولی در بارندگی های جبهه ای و کوهستانی چند ساعت تا یکی دو شبانه روز می باشد. بررسی آماری آن می تواند از روی کاغذ باران نگارها صورت گیرد، ولی مطالعه آن اهمیت کمتری نسبت به مقدار و شدت بارندگی دارد.
فواصل بین دو بارندگی :
این عامل روی خشک بودن و یا مرطوب بودن و یا مرطوب باقی ماندن خاک ها اثر داشته و در نتیجه میزان رواناب های سطحی را تغییر میدهد. این عامل نیز در مطالعه رواناب ها به صورت عامل رطوبتی خاک از طریق جمع ارتفاع بارندگی در مدت ۵ روز مورد بررسی قرار می گیرد.
سطح بارش :
این سطح در مورد باران های شدید معمولاً محدود بوده و در باران های با شدت کم، وسعت بیشتری دارد.
(مهدوی، ۱۳۸۹، ۱۷۵)
فصل سوم : مواد و روش ها
۳-۱. مقدمه
۳-۲. محدوده تحقیق
۳-۳. داده های تحقیق
۳-۴. دوره آماری مورد مطالعه
۳-۵. بازسازی داده ها
۳-۶. روش کار
۳-۷. روش ها و تکنیک های مورد استفاده در تحقیق
۳-۸. روش های پارامتری و ناپارامتری
۳-۹. محاسن و معایب روش های ناپارامتری
۳-۱۰. آ زمون گرافیکی من کندال
۳-۱. مقدمه

با در نظر گرفتن این ورودی ها و خروجی ها، مدل اولیه CCR برای واحد صفر (واحد تحت بررسی) به صورت مدل (۳-۲) است:

مدل (۳-۲). مدل نسبت CCR
همچنین مدل (۳-۲) با تساوی   به مدل مضربی CCR ورودی محور (مدل ۳-۳) تبدیل می‎شود:

مدل (۳-۳). مدل مضربی CCR ورودی محور
۳-۶-۲ مدل BCC
این مدل توسط بنکر، کوپر و چارنز در سال ۱۹۸۴ ارائه شد که نام آن از حروف اول اسامی آنها گرفته شده است. تفاوت این مدل با مدل CCR در فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس است. در بازده ثابت نسبت به مقیاس، افزایش در ورودی منجر به افزایش خروجی به همان نسبت میشود. اما در بازده متغیر، افزایش خروجی بیشتر یا کمتر از نسبت افزایش در ورودی است. برای ساخت مدل های ورودی محور و خروجی محور در مدل اصلی BCC از همان مبانی ساخت مدلهای CCR استفاده میشود. در مدل های ورودی محور، با کاهش ورودیها، میزان کارایی افزایش مییابد. ولی در مدلهای خروجی محور، با افزایش خروجی ها، میزان کارایی افزایش مییابد. مدل مضربی BCC با گرایش ورودی محور براساس مدل (۳-۴) می باشد:

W آزاد در علامت
مدل (۳-۴). مدلBCC با گرایش ورودی محور
i: تعداد ورودی ها
r: تعداد خروجی ها
j : تعداد واحدهای تصمیم گیرنده
: میزان خروجی rام برای واحد jام
: میزان ورودی iام برای واحدjام
: وزن داده شده به خروجی rام (قیمت خروجی rام)
: وزن داده شده به ورودی iام (قیمت ورودی iام)
: مقدار کارایی بهینه برای واحد مورد بررسی
: میزان خروجی rام برای واحد مورد بررسی
: میزان ورودی iام برای واحد مورد بررسی
پارامترهای این مدل شامل  ،  ،  و  و متغیرهای تصمیم نیز شامل  ،  وW می باشد.
همانطور که دیده می شود تفاوت مدل BCC با مدل CCR در مقدار W در بروندادها است. مدل BCC با گرایش خروجی محور به صورت مدل (۳-۵) است:

W آزاد در علامت
مدل (۳-۵). مدلBCC با گرایش خروجی محور
۳-۶-۳ تفاوت مدل CCR با مدل BCC
مدلهای CCR مدلهای بازدهی ثابت به مقیاس هستند. اما در عمل فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس در بسیاری از سازمانها و موسسات خدماتی و تولیدی قابل اتکا نیست، از اینجا بود که ضرورت تبیین مدلی با فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس برای دریافت واقعبینانهتری از مسائل احساس شد.
بنکر، چارنز و کوپر با اضافه کردن قید تحدب به مجموعه قیود مدل CCR، بازدهی متغیر نسبت به مقیاس را وارد مدل کردند. مدل BCC همانند مدل CCR است، لیکن در شکل پوششی آن محدودیت  به سایر محدودیتهای مدل CCR اضافه شده است و در نتیجه در شکل مضربی آن نیز متغیرهای متناظر با آن محدودیت به مدل اضافه میشود. بنابراین تفاوت مدل BCC با مدل CCR تنها در شرط  می‎باشد. این شرط با توجه به محدودیت  یک وضعیت تحدب را برای ترکیب DMU ها ایجاد می‎کند و باعث میشود که منحنی مرز کارا برای واحدهای تحت بررسی تقریباً شکلی همانند تابع تولید در اقتصاد خرد پیدا کند (دانشور و همکاران، ۱۳۸۵).
۳-۷ روششناسی تحقیق
تحقیق حاضر براساس ماهیت و روش یک تحقیق توصیفی، تحلیلی است که با مطالعه ویژگیها و روابط میان عناصر مختلف کانال های بازاریابی بیمه شروع میشود. همچنین براساس هدف یک تحقیق کاربردی است زیرا میتوان مدل پیشنهادی را درصنعت مورد نظر و نیز صنایع دیگر اجرایی نمود.
۳-۷-۱ فرایند اجرای تحقیق
گام اول: در این مرحله ابتدا دو نوع کانال توزیع خدمات بیمهای تحت عنوان کانال مستقیم (نمایندگان فروش) و کانال غیرمستقیم (بانک بیمه)، به منظور پاسخگویی به سوال اصلی تحقیق انتخاب میگردد. به‎طوری که هدف تحقیق مقایسه کارایی کانال توزیع خدمات بیمه توسط شرکت بیمه ایران و بانک بیمه پارسیان میباشد.
از اینرو در گام اول تحقیق، پس از مطالعه تاریخچه مربوط به هر یک از دو کانال توزیع مذکور (که در ادامه به تفضیل ارائه خواهد شد)، به منظور تعیین میزان کارایی در هر یک از این دو کانال، فرایند تحقیق آغاز می گردد.
گام دوم: پس از مشخص نمودن جامعه و نمونه آماری در مرحله دوم، تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) به منظور مقایسه کارایی مورد استفاده قرار می گیرد. به این صورت که کارایی توزیع خدمات بیمه‎ای توسط شرکت بیمه ایران و بانک بیمه پارسیان به تفکیک با بهره گرفتن از تکنیک (DEA) مورد بررسی قرار می گیرد.
(لازم به ذکر است که ورودیها و خروجی های تعیین شده جهت ارزیابی کارایی در هر یک از کانالهای مذکور براساس ادبیات تحقیق موضوع و همچنین در دسترس بودن اطلاعات و میزان همکاری جامعه آماری مورد تحقیق در دادن اطلاعات ضروری تعیین گردیده است).
گام سوم: در مرحله آخر تحقیق نتایج به دست آمده از نحوه عملکرد هر یک از کانالهای توزیع با یکدیگر مورد مقایسه قرار گرفته و نتیجه گیری نهایی ارائه میشود.
شکل (۳-۱) فرایند کلی تحقیق را نشان می دهد.
۳-۸ تاریخچه بانک بیمه پارسیان
شرکت بیمه پارسیان، شرکتی است که در عرصه ملی، متخصص پذیرش پروژه های بیمهای بزرگ بوده و دارای اعتبار منطقهای و قابلیت حضور جهانی میباشد.
این شرکت با برخورداری از سازمانی یادگیرنده، فنآوری پیشرفته و کارکنانی خلاق و متعهد، با ارائه بهترین خدمات و متناسبترین قیمتها، موجب رضایت مشتریان خود میگردد. این شرکت با بهره گرفتن از این توانمندیها، بیمهگر برگزیده کشور و بزرگترین شرکت بیمه به لحاظ حق بیمه جذب شده در سطح کشور بوده و دارای بالاترین میزان سودآوری در میان شرکتهای بیمه، برای سهامداران خود میباشد.
فعالیت بیمه پارسیان به  استناد قانون تاسیس موسسات بیمه غیر دولتی و قانون تاسیس بیمه مرکزی  ایران به موجب پروانه شماره ۵۲۰۰ مورخ ۲۸/۲/۱۳۸۲و اخذ مجوز فعالیت در انجام کلیه امور بیمه های بازرگانی اعم از بیمه های  اموال، مسئولیت و اشخاص میباشد. درحال حاضر بیمه پارسیان از نظر سرمایه (یک هزارو یکصد میلیارد ریال) و سهم  بازاربیمههای خصوصی، بزرگترین بیمه خصوصی ایران محسوب می گردد.
عمدهترین سهامداران شرکت بیمه پارسیان عبارتند از:
بانک پارسیان
شرکت گسترش سرمایه گذاری ایران خودرو
شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی صنعت نفت
رسالت  بیمه پارسیان، ایجاد سازمانی جهانی تراز، رقابت پذیر، متعهد نسبت به جامعه و پیشگام درارائه خدمات متمایز به اشخاص حقیقی وحقوقی  برای پوشش ریسکها و جبران خسارتها و همچنین ارائه خدمات مشاوره در زمینه مدیریت ریسک و ایمنی (شناخت، ارزیابی، تجزیه، تحلیل و تفکیک ریسک) جهت اخذ صحیحترین  بیمهنامهها جهت تامین و گسترش حداکثر پوشش بیمهای همراه با کاهش هزینه های بیمهگذار میباشد.
ساختار بیمه پارسیان تاکید خاصی بر مطالعات و برنامه ریزی راهبردی و ابزارسازی بیمهای و همچنین ایجاد و گسترش فنآوری اطلاعات داشته و تلاش میکند با بهره گرفتن از تازهترین نرم افزارهای بیمهای و آخرین  فنآوری رایانه ای موجود، کلیه پوششهای بیمهای مورد انتظار را با دقت و کیفیت و سرعت عرضه نماید.
پوشش اتکایی کلیه ریسکهای صنعتی بیمه پارسیان با هر میزان سرمایه به صورت ۱۰۰% با بهره گرفتن از بالاترین تراز درجه بندی و اعتبار شرکتهای بیمه اتکائی دنیا، بخش دیگری از ارائه خدمات بیمه پارسیان می باشد.
در کلیه شعب بانک پارسیان در مراکز استانی بانک بیمه (Bank Assurance) ارائه خدمات بیمه پارسیان درسراسرکشور با به کارگیری جدیدترین شیوه خدماتی و شهرهای بزرگ منجر به گسترش چشمگیر سهم بازار و توسعه خدمات در جهت تامین رضایت مشتریان بوده است. معرفی بیمه پارسیان  در طی سالهای متوالی ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۶بهعنوان صد شرکت برتر کشور و احراز رتبه اول در بین شرکتهای بیمهای خصوصی و رتبه سوم در بین کلیه شرکتهای بیمهای اعم از دولتی و خصوصی.
شایان ذکر است بیمه پارسیان براساس گزارش اخیر بیمه مرکزی ایران رتبه اول را در بین شرکتهای خصوصی از لحاظ حضور در بازار بیمه، توانایی مالی و گزارشگری مالی را به خود اختصاص داده است.
۳-۹ تاریخچه بیمه ایران
پانزدهم آبان‌ماه تاریخی است به یادماندنی درصنعت بیمه کشور. در سال ۱۳۱۴، در چنین‌روزی، شرکت سهامی بیمه ایران بهعنوان نخستین شرکت بیمه ایرانی و دولتی تأسیس شد و بهعنوان بنیانگذار صنعت بیمه درکشور آغاز به کارکرد. آغاز فعالیت بیمه ایران (۱۴آبان ۱۳۱۴) را به تعبیری میتوان ملی شدن صنعت بیمه تلقی کرد. بیمه ایران از آذرماه ۱۳۱۴ صدور بیمه نامه در رشته‌های مختلف را آغاز نمود و ظرف یک سال در شهرهای مشهد، شیراز‌، اصفهان، همدان، اهواز و بوشهر نمایندگی تأسیس کرد. همزمان تعدادی از دانشجویان رشته‌های اقتصادی و تجارت برای آموختن فنون بیمه به خارج از کشور اعزام شدند. شرکت بیمه ایران موفق شد در همان سال نخست فعالیتش، ۶۲% بازار بیمه کشور را در اختیار بگیرد و سهم مؤسسات خارجی را از ۱۰۰% به ۳۸% کاهش دهد. بیمه ایران همچنین درصد واگذاری اتکائی را از حدود ۹۰% به ۴۴% تقلیل داد و با کاهش نرخ حق بیمه در برخی از رشته‌‌ها به حدود۵۰%، درگسترش وتوسعه بیمه نقش مؤثری را ایفاءکرد بهطوریکه امروز نه تنها درسراسر کشور، بلکه درکشورهای اروپایی و آسیایی، به‎ویژه در خاورمیانه نامی پرآوازه و آشناست.
در اولین روزی که شرکت سهامی بیمه ایران شروع بکار کرد مرحوم داور وزیر مالیه وقت که در حقیقت باید تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران را تا اندازه زیادی مرهون علاقه و پشتکار او دانست خطاب به کارمندان بسیار معدود شرکت چنین گفت : ” من به شرکت بیمه جدید التاسیس به اندازه بانک ملی ایران علاقمندم و اهمیت این شرکت برای کشور با اندازه بانک ملی است. سعی کنید تشکیلات منظم و درستی داشته باشید و حتی از اول به تاسیس شعب در خارج کشور مثل بغداد و کراچی و بمبئی اقدام نمائید و کارمندان تحصیل کرده داشته باشید و آنها را برای فعالیت حاضر نمائید. البته اسم این شرکت بزودی درتمام دنیا معروف خواهد شد. ” بعدازاین نطق کوتاه وموثر مرحوم داور تقاضا کرد که برای اولین بار منزل خود او به وسیله شرکت سهامی بیمه ایران بیمه شود و بدین ترتیب اولین بیمه نامه آتش سوزی در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۱۴ بنام مرحوم داور صادر گردید. تاریخ مزبور در تاریخ اقتصادی کشور اهمیت خاصی دارد. چون موسسات بیمه هر کشوری از ارکان اولیه اقتصادی آن کشور بهشمار میرود و عمل بیمه در تمام دنیا ملاک درجه ترقی و تنزل اقتصادی است. قسمتی از خاطرات آقای عبدالحمید شمس سرپرست اداره خسارت در سال ۱۳۳۲ تحت عنوان ” شرکت بیمه ایران چگونه بوجود آمد “. از جمله سرمایه ابتدایی شرکت سهامی بیمه ایران اراضی باغ فردوس بوده است که به این شرکت واگذار شده بود تا از فروش اقساطی آن سرمایه اولیه تامین شود و مورد دیگر طلب های سازمان غله به دولت بوده است که به طریق فوق دریافت می شد ودر مجموع ۲۰. ۰۰۰. ۰۰۰ ریال سرمایه اولیه شرکت تامین شد.
بیمه ایران در کلیه رشته‌های بیمه زندگی و غیرزندگی فعالیت می‌کند و با عرضه بیمه‌های تجاری و خانواده شامل بیمه‌های اتومبیل‌، اشخاص (عمر – حادثه – درمان)، آتش‌سوزی، باربری، مهندسی و مسئولیت بیش از ۵۰% سهم بیمه‌های بازرگانی کشور را دراختیاردارد. دربخش حمایت‌های ملی نیز اکثریت پروژه های بزرگ ملی نظیر نفت و گاز و پتروشیمی، هواپیمایی، سدسازی، نیروگاهها و صنایع تحت پوشش بیمه ایران است که در مواقع لزوم خطرات بیمه‌شده خود را نزد بازارهای بین المللی بیمه اتکائی میکند. بیمه ایران با توجه به ظرفیت بالای ریسک‌پذیری خود، علاوه بر انجام بیمه های مستقیم، نسبت به پذیرش ریسک به صورت بیمه‌اتکایی قبولی از شرکت‌های بیمه داخلی و خارجی اقدام میکند.

CMV_t= ارزش جاری بازار در زمان t
BMV = ارزش بازار در تاریخ مبداء
Base Value = عدد مبنا
۲-۳-۳-۳- وزن‌‌دهی براساس تعداد سهام منتشره
همان‌گونه که از فرمول کلی شاخص وزنی قیمت مشخص است، وزن هر شرکت در این شاخص تعداد سهام منتشره آن است. به بیان دیگر فرمول شاخص مذکور را می‌توان برحسب رابطه (۲-۳) نیز نوشت:
(۲-۳)
P_it = قیمت شرکت iام در زمان t
q_it= تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان t
D_t = پایه شاخص در زمان t که در زمان مبداء برابر ∑p_ioq_io بوده است
P_io = قیمت شرکت iام در زمان مبداء
q_io= تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان مبداء
وزن‌دهی بر اساس میزان سهام منتشره باعث می‌شود تا شرکت‌های بزرگ تأثیر بیشتری در مقایسه با شرکت‌هایی با سرمایه کم، بر شاخص بگذارند و بدین‌ترتیب در مواردی این امکان وجود دارد که شرکت‌های کوچک عملاً شاخص وزنی را متأثر نکنند و تغییرات شاخص تنها نشان‌دهنده حرکت قیمتی شرکت‌های بزرگ شود. به منظور رفع این نقیصه، بسیاری از بورس‌ها اقدام به محاسبه شاخص وزنی برای شرکت‌هایی در دامنه سرمایه مشخص کرده‌اند. به عنوان مثال در بورس توکیو شرکت‌ها متناسب با میزان سرمایه خود به بزرگ^[۳۵]، متوسط^[۳۶] و کوچک^[۳۷] تفکیک شده و برای هر یک شاخص ویژه‌ای محاسبه می‌شود. به هر روی تفکیک شرکت‌ها براساس حجم سرمایه آن‌ها و محاسبه شاخص برای هر گروه، امکان ارزیابی حرکت قیمتی آن‌ها را به گونه بهتری فراهم می‌آورد.

ایراد دیگری که از سوی منتقدان به این شیوه محاسبه شاخص وارد شده و منجر به تغییر روش محاسبه شاخص در بسیاری از بورس‌های معتبر گردیده، مربوط به چگونگی وزن‌دهی در این شاخص است. در حقیقت آن‌چه بر قیمت هر سهم اثر می‌گذارد، نه میزان سهام منتشره، که سهام قابل مبادله است و در شرایطی که تفاوت قابل ملاحظه‌ای میان آن‌ها باشد یا به عبارتی میزان قابل‌توجهی از سهام شرکت‌ها توسط سهامداران آن‌ها بلوکه شود، شاخصی که براساس سهام منتشره وزن‌دهی شده باشد از کارایی لازم برخوردار نخواهد بود (سازمان بورس اوراق بهادار تهران، ۱۳۷۷).
۲-۳-۳-۴- وزن­دهی بر اساس سهام شناور آزاد
سهام منتشره شرکت‌ها از آن رو به عنوان وزن هر شرکت در شاخص وزنی قیمت به کار می‌رود که یکی از متغیرهای اصلی شکل‌دهنده قیمت به شمار می‌رود. در شرایطی که عده‌ای از سهامداران که می‌توان آن‌ها را سهامداران استراتژیک^[۳۸] نامید، به دلایل گوناگون از جمله عدم تمایل به از دست دادن جایگاه خود در شرکت یا تعقیب اهداف سیاسی یا اجتماعی، تمایلی به فروش سهام خود نداشته باشند، سهام منتشره شرکت با سهام قابل مبادله^[۳۹] یا نقد شونده^[۴۰] آن برابر نخواهد بود. توجه به این نکته که متغیر اثرگذار بر قیمت سهام شرکت، میزان سهام قابل مبادله و نه تعداد سهام منتشره است، موجبات بروز اصلاحاتی در نحوه وزن‌دهی شاخص در بسیاری از بورس‌های جهان را فراهم آورده. هم اکنون بورس‌های معتبری همچون نیویورک، پاریس، لندن، استانبول و توکیو و نیز مؤسسات مطرحی همچون استاندارد اند پورز^[۴۱] فایننشال تایمز و داو جونز برای محاسبه شاخص وزنی قیمت از سهام قابل مبادله که سهام شناور آزاد نام گرفته است، استفاده می‌کنند.
همان‌گونه که از مطالب ذکر شده مشخص است، سهام شناور آزاد، آن بخش از سهام منتشره را شامل می‌شود که در مالکیت سهامداران استراتژیک نباشد. بدین‌ترتیب لازمه تشخیص میزان سهام شناور آزاد تعریف و تعیین سهامداران مزبور است. شرکت استاندارد اند پورز سهام زیر را مشروط بر آن که با مالکیتی بیش از ۵ درصد کل سهام شرکت همراه باشد، شناور آزاد تلقی نمی‌کند و بدین‌ترتیب مالکان آن‌ها را استراتژیک می‌داند:
۱ – سهام متعلق به دولت و نهادهای دولتی
۲ – سهام متعلق به سهامداران کنترل کننده و استراتژیک
۳ – سهام متعلق به سهامدارانی که بیش از ۵ درصد سهام شرکت را در اختیار دارند (به استثنای شرکت‌های سرمایه‌گذاری^[۴۲]، بیمه، شرکت‌های مالی^[۴۳] و شرکت‌های سهام‌گزار،)
۴ – سهامی که به طور قانونی، بر معاملات آن محدودیت ایجاد شده است، مانند سهام خزانه.
آنچه از ۴ معیار فوق برمی‌آید، آن است که ملاک اصلی شناور شناخته شدن سهام، مالکیت زیر ۵ درصد مالکان آن است و حتی سهام متعلق به دولت و سهامداران کنترل کننده نیز در صورتی که با مالکیت کمتر از ۵ درصد همراه باشد شناور آزاد شناخته می‌شود.
از سوی دیگر شرکت بین‌المللی مورگان استانلی^[۴۴] نیز در موارد زیر سهام را غیرشناور دانسته است:
۱ – سهام متعلق به شرکت‌های دولتی،
۲ – سهامی که توسط خود شرکت‌ها نگهداری می‌شود، عمدتاً سهام خزانه،
۳ – سهام اعضای هیأت مدیره، مدیران، اعضای خانواده و افراد وابسته به آن‌ها،
۴ – سهام کارمندی.
شرکت مورگان استانلی نیز مانند شرکت استاندارد اند پورز سهام صندوق‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری را سهام شناور آزاد دانسته است. این امر با این پیش فرض صورت می‌گیرد که نهادهای مالی انگیزه‌ای برای نگهداری بلند مدت سهام در سبد دارایی خود ندارند و مترصد کسب سود از طریق خرید و فروش سهام و بهره‌مندی از نوسانات قیمت آن هستند.
با شناسایی سهامداران استراتژیک و میزان سهام متعلق به آنان، میزان سهام شناور آزاد مشخص خواهد شد. به بیان دیگر سهام شناور آزاد برابر کسر سهام سهامداران استراتژیک از کل سهام منتشره است. ضریب سهام شناور آزاد^[۴۵] نیز برابر نسبت سهام مزبور به کل سهام شرکت است، که معمولاً به صورت درصد بر حسب رابطه (۲-۴) بیان می‌شود:
(۲-۴)
MFF_i = ضریب سهام شناور آزاد شرکت iام
FFS_i = میزان سهام شناور آزاد شرکت iام
IS_i = سهام منتشره شرکت iام
فرمول شاخص وزنی قیمت با توجه به سهام شناور آزاد به صورت رابطه (۲-۵) اصلاح می‌شود:
(۲-۵)
PWFI_t = شاخص وزنی سهام شناور آزاد قیمت در زمان t
P_it = قیمت شرکت iام در زمان t
q_it= تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان t
MFF_it = ضریب سهام شناور آزاد شرکت iام در زمان t
FD_t = پایه شاخص در زمان t که در زمان مبداء برابر p_ioq_ioMFF_io∑ است و در وقت مقتضی تعدیل می‌شود
P_io = قیمت شرکت iام در زمان مبداء
q_io= تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان مبداء
MFF_io = ضریب سهام شناور آزاد شرکت iام در زمان مبداء
Base Value= عدد مبنا
n = تعداد شرکت‌های مشمول شاخص
محاسبه ضریب شناور آزاد با توجه به تغییرات مالکیت شرکت‌ها و تعدد شرکت‌های پذیرفته شده که هر یک سهامداران بسیاری دارند، فعالیتی زمان‌بر و پرهزینه است. این امر با توجه به تأثیر ضریب مزبور بر شاخص و تعدیلاتی که تغییرات آن ایجاب می‌کند، ابعاد وسیع‌تری می‌یابد. بدین منظور بورس‌ها از محاسبات مکرر ضریب سهام شناور آزاد خودداری می‌کنند و در دوره‌هایی سه ماهه، شش ماهه و یا سالانه اقدام به محاسبه ضریب مذکور می‌کنند و در صورت بروز تغییرات احتمالی، تعدیلات لازم را بر شاخص اعمال می‌کنند.

بردگی بمفهوم اصطلاحی آن همین بردگی است پس آغاز بردگی در جهان‏ مقارن با تشکیل و تاسیس حکومت و پیدایش دولت است ولی از آنجائیکه نخستین‏ می‏توان گفت که آغاز بردگی،همراه با آغاز نخستین جنگ غالب پیروز بوده است‏ چنگ پیروزی که اسارت را بدنبال داشت و چون بشر در حیات اجتماعی خود همواره دستخوش جنگ و ستیز بوده،پس بردگی سابقه‏ای بس طولانی در جامعه‏ بشری داشته است. بهمین جهت قصص و مطالب زیادی در تاریخ امم و مملوک نیرومند دربارهء بردگی و بردگان وجود دارد. و در بین ملل متمدن آنروز احکامی در رابطه با اصل بردگی و برده‏گیری دیده می‏شود مثل ملت هند، یونان، روم، ایران و ملت‏ یهود و نصاری و تا ظهور اسلام. “فردینان توتل‏"در فرهنگ (و معجم) خود می‏نویسد:که بردگی در نزد قدیمترین اقوام یافت می‏شود.و برده از اسیران جنگی گرفته می‏شد. برای بردگی در نزد یهود و یونانیان و رومیان عرب جاهلی و حتی اسلام‏ نظام و برنامه خاصی وجود داشت (طباطبایی، ۱۳۶۰، ج ۶، ۲۶۲).

دائره المعارف بریتانیا می‏نویسد: بردگی در دروهء"همریک‏” کاملاً معمول‏ بود و چون همر شاعر افسانه‏ای یونان در قرن ۸۵۰ پیش از میلاد می‏زیسته است‏ ریشه بردگی به قرن هشتم پیش از میلاد نیز برمی‏گردد چون او به اوضاع‏ بردگان اشاره کرده است‏ (دائره المعارف بریتانیا). ضمنا ارسطو در کتاب سیاست از"هریود"شاعر قرن هشتم پیش از میلاد طالبی نقل می‏کند که حاکی از وجود بردگی است از وجود برده در جامعه‏ است (عنایت، ۱۳۸۷، ص۶۴).
ارسطو در قرن چهارم پیش از میلاد (۳۸۰-۳۲۲ پیش از میلاد) اصل‏ بردگی را در جامعه یا بردگی عده‏ای را فطری می‌داند و می‏گوید برخی طوری‏ آفریده شده‏اند که فطرتا غلام و برده باشند! طبیعت، غلام را خلق یا اصولا بربرها و اقوام دور از تمدن را آفریده، برای خدمتگذاری (بردگی) و یونانیان را آفریده برای فرمانروائی و آزادگی (همان، ص۲۵).
منتسکیو در روح القوانین می‏نویسد: در قانون افلاطون مقرر شده بود که‏ غلام و برده نمی‏تواند در دفاع طبیعی استفاده کند اگر باو حمله می‏شد نباید برای دفاع از خویش اقدام نماید. در واقع نه او حق دفاع طبیعی و نه حق مدنی (قانونی) داشت (منتسکیو، ۱۳۶۲، ص۴۲۴).
۲-۵- حقوق اسیران جنگی در اسلام
در اسلام، اسیر جنگی دارای حقوق و احکامی است که مسلمانان به هر شکل، موظف به رعایت آن می‏باشند. در سیره پیامبر در ضمن بیش از ۲۷ غزوه و متجاوز از ۷۰ سریه نظامی‏ هرگز رفتار سویی درباره اسیران جنگی دیده نشده است و هرگز پیامبر لطمه به‏ اسیری نزده است یا به آنان تحقیر و آزار روحی روا نداشته است. همواره با مهربانی و ملاطفت رفتار کرده است و با اندک بهانه و عذری‏ حتی آنان را آزاد ساخته است (حمید الله، ۱۳۸۰، ص۱۲۶).
نخستین جنگ با مشرکان پس از ۱۵ سال اسارت و شکنجه و تبعید مسلمانان و توطئه کشتن پیامبر(ص) و هجرت پیامبر و مسلمانان، در بدر انجام شد در این جنگ نیروی کم و باایمان مسلمانان بر سپاه عظیم و مجهز کفار غالب شد و حدود ۷۰ نفر اسیر گرفته شد. با اینکه روش معمول جنگ‏ها درباره اسیران گردن زدن و کشتن آنها یا بردگی آنان بود، پیامبر شیوه تازه‏ای بکار برد،که چند نکته آن در خور دقت‏ است:
دستور داد تا بسیاری از آنان که به اکراه و اجبار بجنگ آمده‏اند و مخصوصا بنی هاشم که مجبور به شرکت در جنگ بودند نکشید و سعی کنید که‏ اسیر بگیرید!
مردم را مخیر ساخت که یا از خود اسیران و یا از کسان آنان فدیه‏ بگیرند و آزادشان کنند و یا بدون فدیه آزاد سازند.
اسیرانی که خواندن و نوشتن می‏دانند هر یک در برابر آزادی خویش‏ ده مسلمان را خواندن و نوشتن بیاموزند و آزاد گردند.
پیامبر (ص) در خلال جنگها حتی در همین جنگ بدر، برخی از اسیران‏ را بدون هیچ‏گونه دریافت غرامت و فدیه‏ای آزاد ساخت (حمید الله، ۱۳۸۰، ص۱۲۷).
در جنگ بدر مردی بنام ابو عزه حجمی که شاعری بد زبان که پیامبر و اسلام‏ را هجو می‏کرد و تمسخر می‏نمود و مشرکان را علیه پیامبر(ص) به جنگ تشویق‏ می‏کرد اسیر شد. و با عجز و لابه در پیشگاه پیامبر(ص) که مردی عیالوارم و چیزی‏ ندارم و بر من منت بگذار و آزادم کن، پیامبر(ص) او را آزاد ساخت و فقط با او شرط کرد که بر ضد اسلام وارد جنگ نشود و دست از هجو و تمسخر بردارد و او هم‏ قول داد. ولی چون به مکه بازگشت و در محافل قریش گفت که بر سر پیامبر اسلام (ص) کلاه گذاشتم و فریبش دادم و با تحریک عکرمه ابن ابی جهل دوباره علیه‏ پیامبر مردم را می‏شوراند و یکسال بعد در جنگ احد نیز شرکت می‏کند. و اتفاقا اسیر می‏شود باز همان بازی را شروع می‏کند و با اصرار زیاد می‏خواهد پیامبر بدون فدیه او را آزاد سازد که پیداست که این بار شرایط فرق دارد زیرا بقول‏ پیامبر(ص): «مومن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود» و این بار بسزای عمل خود می‏رسد (نوری، ۱۳۸۲ق، ص۲۶۷).
آزادی بدون قید و شرط بیش از ۶ هزار اسیر از قبیله هوازن، بنی سعد وثقیف‏ در جنگ حنین نیز گواه دیگری است برای اثبات این مدعا. مهمتر اینکه پیامبر اسلام در فتح مکه که پس از بیست‏ویک سال شرارت و شکنجه و جنگ علیه مسلمانان با آنکه همگی در حکم اسیر جنگی بودند و باید طبق نظام آنروز کشته یا برده شوند با یک جمله‏ “لا تثریب علیکم الیوم..اذهبوا و انتم الطلقاء…"همه را آزاد ساخت. نکته قابل توجه اینکه در جنگ احد کفار مکه جسد عموی بزرگوار پیامبر(ص) حمزه سید الشهداء به سبکی وحشیانه مثله کرده بودند، پیامبر با دیدن آن صحنه، بسیار متاثر و تصمیم انتقام شدید از قریش و ابو سفیان بگیرد و از آنان‏ چند تن را مثله نماید. دستور وحی در ضمن آیه‏ای به پیامبر(ص) گوشزد کرد که اگر خواستی کیفر کنی همانند جرم آنان(یک نفر را) کیفر کن و اگر صبر و شکیبائی نمائی که برای‏ صابران زیبنده‏تر است. شکیبا باش که صبر تو جز برای خدا نخواهد بود (نحل/ آیه ۱۲۶ و ۱۲۷).
۲-۵-۱- رفتار محبت‌آمیز با اسیر
از جمله این حقوق، احترام به اسیر و رفتار محبت آمیز با او می‏باشد. یکی از یاران پیغمبر نقل می‏کند که هر موقع پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏خواست اسرا را بین مسلمانان تقسیم کند (چون در آن زمان زندانی که قابل نگهداری آنان باشد، وجود نداشت) درباره آن خطاب به مسلمانان کرده و می‏فرمود: «استوصوا بالاُساری خیرا» توصیه کنید که با اسیران خوشرفتاری کنند (ابواتله، ۱۹۸۳م، ص۱۹۸؛ ناصری، ۱۹۹۸م، ص۱۰۵؛ علی منصور، ۱۹۷۱م، ص۳۳۴؛ زحیلی، ۱۴۱۲ق، ص۴۰۴؛ شفائی، ۱۳۷۳، ص۱۸۱؛ ابن هشام، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۵۶) و رزمندگان اسلام نیز این مسایل را رعایت می‏کردند، تا جایی که برای آنهایی که لباس نداشتند، لباس تهیه می‏نمودند و غذای خود را به آنها می‏دادند و اگر دو نوع غذا می‏داشتند، غذای خوب‏تر و لذیذتر را به آنها می‏بخشیدند (شفائی، ۱۳۷۳، ص۱۸۲).
مسلمانان طبق توصیه پیامبر با اسیران خوشرفتاری می‏کردند. برادر مصعب در جنگ بدر به دست یکی از مسلمانان اسیر شده بود. او می‏گوید: روزی برادرم مصعب بر من گذشت و به آن کسی که مرا اسیر کرده بود، توصیه نمود که از او محافظت کن، مادرش زن پولداری است ممکن است فدیه او را بیاورد و به تو تقدیم کند. او گفت: من همراه یک دسته از انصار بودم وقتی که مرا از بدر آوردند، همین که غذای شام و ناهارشان آماده می‏شد، نان را به من اختصاص می‏دادند و خودشان خرما می‏خوردند و این خوشرفتاری بر اثر توصیه پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بود که درباره ما به آنها امر کرده بود. حتی اگر یک لقمه نانی به دستشان می‏افتاد، آن را به من می‏دادند و هم او می‏گفت: من حیا می‏کردم آن را رد کنم یا به یکی از آنان بدهم زیرا به محض این که غذائی به دستشان می‏افتاد، فوری به من می‏دادند (ابن هشام، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص ۳۰۰).
اسلام حتی تحقیر اسیران و کوبیدن‏ شخصیت آنان و بردگان را ممنوع کرده است. علی(ع) از خود پیامبر(ص) نقل می‏کند که فرمود: “اتقوا الله ما مالکت‏ ایمانکم و نهی ان ینادی ما یدل علی تحقیره و استعباده‏” از خدا بترسید دربارهء اسیران و بردگانی که تحت تسلط شمایند، و نهی کرده است از اینکه‏ آنانرا به القاب یا اسمی صدا زنند که دلالت بر تحقیر و بندگی آنان می‏کند (حرعاملی، ۱۴۱۶ق، ج۱۹، ص۱۳۵).
همچنین رسول خدا(ص) فرمود: “لا یقل احدکم عبدی او امتی بل یقول فتای‏ و فتاتی…؛ کسی از شما (به آنان) نگوید عبد من یا کنیز من بلکه بگوید پسر جوانم و دخترم. حتی کسی حق زدن بردگان را ندارد و باید با او مدارا کند (حرعاملی، ۱۴۱۶ق، ج۱۹، ص۱۳۵).
پیامبر پس از فتح خیبر با همه لجاجت و خشونت و پیمان شکنی‏های‏ یهود نسبت به اسلام وقتیکه فهمید یکی از یاران (بلال) زن اسیری را از کنار کشته شده‏ها عبور داده است ناراحت و عصبانی شد و فرمود مگر خدا در دل تو رحم و عاطفه قرار نداده است (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۲۰، ص۲۰۵).
در واپسین ساعت آخرین روز جنگ بدر، حمزه عموی پیامر (ص) اسیران دشمن ( قریش) را جهت تعیین تکلیف نزد پیامبر (ص) آورد، عده آنها هفتاد تن بود حضرت پیامبر (ص) به حمزه فرمود: « این عده را در میان اصحاب و چادرهای آنها جای دهید و بدانید که باید همیشه به اسیران احترام گذارید و از آنان پذیرایی انسانی کنید و در تقسیم اسرا دستوری دارند که فرزندان را از مادرانشان جدا نکنید (رهنما، ۱۳۵۶، ص۲۲) و در خور و خواب آنها را بر خود مقدم بدانید و به طور کلی با ایشان به نیکی رفتار کنید» (ابن اثیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۴۷).
علی (ع) با اسیریکه قاتل آن حضرت است به مهربانی رفتار میکند و حتی از غذای مخصوص خویش برای او میفرستد و به فرزندش امام حسن (ع) سفارش میکند که: «پسرم با اسیرت مدارا کن و به او ترحم نما و با او نیکی کن و بر او مهربان باش، با او به شفقت رفتار کن» و آنحضرت کاسههای شیر برای او میفرستد و به امام حسن میفرماید: سوگند به حقی که بر تو دارم آنچه که میخورید به او بخورانید و آنچه که مینوشید به او بنوشانید و محیط غذا خوری و غذای او را پاکیزه نمائید (نوری، ۱۳۸۲ق، ج۲ ص۲۵۸).
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: هنگامی که ماه رمضان داخل میشدپیامبر همه اسیران را آزاد می‌ساخت و به هر کسی که ارز او چیزی خواست میبخشید (همان، ص۲۲۹).
اسلام حتی درباره اسیر محارب و قاتل امام معصوم‏ دستور مراعات و مدارا می‏دهد که علی علیه السلام فرمود: « ای فرزندم بر تو باد که با اسیر به بخشش و نیکی و مهربانی رفتار کن» (همان، ج۲، ص۲۵۸).
پیامبر اسلام نه‏تنها اسیر را شکنجه نمی‏کند بلکه پیکر بی‏جان مشرک مهاجم‏ به مدینه ‏"نوفل بن عبد الله” که از بستگان ابوسفیان بود در جنگ خندق‏ کشته شده بود مثله نکرد با اینکه جاداشت به تلافی مثله شدن جسد حمزه در جنگ‏ احد مثله کند و ابو سفیان و مشرکان مکه مبلغ ده هزار درهم برای پس گرفتن جسد وی می‏فرستند تا او مثله نشود از طرف پیامبر(ص) هم پول و هم جسد رد می‏شود. و آنحضرت می‏فرمایند: «ما پول مرده نمی‏خوریم‏ و از مثله حتی بعنوان مقابله بمثل هم صرفنظر کرد» (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۶۰۵).
۲-۵-۲- هزینه زندگی و غذا دادن به اسیر
در اسلام، غذا دادن به اسیر، برکسی که او را به اسارت می‏گیرد تا آنگاه که وی را به فرمانده سپاه برساند، واجب است و اگر شخص اسیرکننده این کار را نکند، اطعام اسیر بر امام (حاکم) واجب می‏شود (احمدی، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۴).
ابن هشام از ابوعزیز بن عمیر که در جنگ بدر به اسارت مسلمانان در آمده بود، نقل می‏کند که چون مسلمانان می‏خواستند نهار یا شام بخورند، ابتدا به من تعارف می‏کردند و به من نان می‏دادند و خود فقط خرما می‏خوردند. سپس اضافه می‏کند: هیچ کس از آنان مقداری نان در اختیارش قرار نگرفت، مگر اینکه نخست به من تعارف کرد (ابن هشام، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۵۷).
همچنین در حدیثی از امام باقر (ع)، از امام علی (ع)نقل شده است که «اطعام الاسیر والاحسان الیه حق واجب و ان قتلته من الغد (حر عاملی، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۹۲)»؛ یعنی «اطعام اسیر و نیکی کردن به او حقی است واجب، هر چند که بخواهی او را در روز بعد به قتل برسانی».
در حدیث دیگری از امام صادق (ع) درباره آیه شریفه «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» سؤال می‏شود که در جواب می‏فرمایند: «هوالاسیر»؛ منظور از این آیه اسیر است و سپس می‏افزایند: «الاسیر یطعم و ان کان یقدم للقتل و قال: ان علیا (ع) کان یطعم من خلد فی‏السجن من بیت مال المسلمین» (حر عاملی، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۹۲)؛ یعنی «اسیر اطعام می‏شود هر چند که محکوم به مرگ باشد و سپس فرمودند: حضرت علی (ع) به زندانیانی که بایست تا آخر عمر در زندان بمانند (حبس ابد برای آنان صادر شده‏بود) از بیت‏المال مسلمین (بودجه عمومی دولت اسلامی) به آنان غذا می‏دادند».
علی علیه‏السلام می‏فرمود: غذا دادن و نیکی نمودن به اسیر در اسلام واجب است و کشتن او ناجوانمردی محسوب می‏شود و بعد به آیه شریفه «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِینا وَ یَتِیما وَ اَسِیرا» استشهاد می‏نمود یعنی از جمله اوصاف مؤمنان این است که به فقیر و یتیم و اسیر اطعام می‏کنند (حرعاملی، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص ۶۹).
امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: مؤنه (هزینه زندگی) اسیر به عهده آن کسی است که او را دستگیر کرده است بدین ترتیب سرباز اسلامی موظف است عداوت و احساسات را کنار بگذارد و با آن کسی که چندی پیش قصد قتل او را داشت، احسان و نیکی کند، لازم است او را طعام دهد و سیراب سازد و در محل راحت و زیر سایه جای دهد، اسیر کافر هم باشد باید با او مدارا کرد (کلینی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص ۳۳۷).
حضرت علی(ع) در مورد قاتل خود، سفارش نمود: «به این اسیر محبت کنید و به او آب و غذا دهید و با او به احسان رفتار کنید» (احمدی، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۴).
امام صادق (ع) پذیرایی کردن از اسیر حق اسیر است برگردن کسی که او را به اسارت درآورده اگر چه قرار بر این باشد که فردا او را به قتل برسانند، زیرا که شایسته است به اسیر غذا دهند، او را سیراب نمایند، و به ملایمت و رفاقت با وی بر خود کنند اعم از این که این اسیر کافر باشد یا غیر او. ‏ (حرعاملی، ۱۴۱۶ق، ج ۱ ص ۶۸).
محقق حلی می ‌فرمایند: «واجب است که آب و غذا به اسیر بدهند اگر چه اراده کشتن او را داشته باشند و کشتن اسیر در حال زجر و گرسنگی و حبس کراهت دارد و بعضی گفتهاند به این طریق که ببندد او را تیر یا سنگ به او بزنند تا بمیرد و همچنین جدا کردن و برداشت سر اسیر از محل قتال کراهت دارد» (محقق حلی، ۱۴۰۳ق، ج۲، کتاب جهاد، ص۳۱۸).
شیخ طوسی نیز بیان می‌دارد: حکومت اسلامی موظف است که غذا و آب اسرا را تأمین کند. همچنین کسی که اسیر در دست او است یا باید غذا و آب او را تهیه کند و یا قبل از این که او را به امام تحویل دهد به قتل برساند (طوسی، ۱۳۸۸، ج۲، ص۲۰).
و علی (ع) از پیامبر(ص) می‌پرسد که کدامین صدقه برتر است می‌فرماید صدقه دادن به اسیریکه چشمهایش از گرسنگی کبود شده و بگودی فرو رفته است (بروجردی، ۱۳۶۸، ج۱، ص۳۸۶).
یعنی اینگونه اسیران اولویت بیشتری دارند و بیشتر باید به آنان رسید.
امام صادق(ع) می‌فرماید اطعام و رسیدگی به غذای اسیر حقی است که بر گردن اسیر کننده است اگر چه اسیر محکوم به مرگ باشد باید به او غذا و آب دهد و با او مدارا کند خواه اسیر کافرذ باشد یا غیر آن (حرعاملی، ۱۴۱۶، ج۱۱ص۶۸).
پیامبر(ص) فرمود: سه گروه در سایه عرش الهی هستند یکی از آنان مردیست که به مسکینان و اسیران اطعام می‌دهد (همان).
و نیز علی(ع) می‌فرماید: اطعام به اسیر و نیکی کردن به او حقی است که خدا واجب کرده است هر چند او فردا کشته شود (حرعاملی، ۱۴۱۶، ج۱، ص۶۹).
محقق طباطبایی در ریاض و مسائل می‌فرماید آب و غذا ندادن به اسیر حرام است و واجب است به اسیر آب و غذا بدهیم حتی اگر قرار باشد کشته شود (محقق طباطبایی، بی‌تا، ص۴۷۹).
آری «اسیر» در اسلام به اندازه یتیم و فقیر قابل ترحم و شفقت است نیکوئی و احسان به اسیران به قدری مورد توجه اسلام است که قرآن کریم غذا دادن به آنان را در شمار صفات برجسته ابرار و مقرّبین ذکر کرده است. بنابراین در قانون اسلام، نفقه اسیر به عهده آن کسی است که او را اسیر کرده است و او شرعا موظف است تمام وسائل آسایش و راحتی اسیر خود را فراهم کند (نگارنده).
۲-۵-۳- رفتار خوب و انسانی و متناسب با شخصیت اسیر
از حقوق دیگر اسیران جنگی، رفتار خوب و متناسب با شخصیت آنان است. پیامبر اکرم (ص) در این زمینه فرموده‏اند: «اذا اتاکم کریم قوم فاکرموه و ان خالفکم (مجلسی، بی‌تا، ج۴۵، ص۱۵)؛ «اگر فردی که دارای شأن و منزلت در قوم خویش است، نزد شما آید او را اکرام کنید، اگرچه دشمن شما باشد».
در حدیث دیگری آمده است: «اکرموا کریم کل قوم» یعنی «هر فردی را که دارای منزلت در قوم خویش است، اکرام کنید» (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۵).
در این زمینه ذکر یکی از وقایع جالب صدر اسلام مفید است: خلیفه دوم با ایرانیان میانه خوبی نداشت؛ لذا وقتی که آنان را اسیر می‏کرد، می‏خواست که زنان آنان را بفروشد و مردان آنان را بندگان اعراب کند و تصمیم گرفت که پیران و معلولان مسلمان را بر دوش آنان سوار کرده تا طواف کنند (برای تحقیر شخصیت ایرانیان). در این میان حضرت علی(ع) بیان داشت: پیامبر اکرم (ص) فرمود: اکرام کنید به اشخاصی که در قوم خود دارای منزلت می‏باشند، گرچه با شما مخالفت کنند و این ایرانیان دارای حکمت و کرامت می‏باشند و دست صلح به سوی ما دراز کردند و رغبت به دین مبین اسلام نشان دادند؛ بنابراین من حق خود و بنی‏هاشم را در راه خدا می‏بخشم. انصار و مهاجرین نیز همین‏گونه رفتار کردند و عمر از اجرای نیت خود ناکام ماند. همچنین حضرت علی(ع) عمر را از اینکه دختران یزدگرد سوم را بفروشد، نهی فرمود و علت آن را اینگونه بیان کرد که دختران شاهان در بازارها فروخته نمی‏شوند. سپس آنان را مخیر کرد تا با هر کسی که بخواهند ازدواج کنند و این براساس حدیثی است که بیان می‏دارد: «فروش دختران شاهان اگر چه کافر باشند، جایز نیست» (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۲۳).
ارباب سیره نوشته‏اند: علی بن ابیطالب علیه‏السلام را با سریه‏ای به سرزمین قبیله طی فرستاد تا بتهایشان را بشکند. علی علیه‏السلام بر آنان تاخت و آنان را شکست داد و با اسیرانی که خواهر عدی بن خاتم، بزرگ قوم، در آن میان بود، به مدینه باز گشت. پس از آن که مسلمانان اسرای طی را به مدینه آوردند و در جنب مسجد در خانه‏ای نگاه داشتند، پیغمبر بر آنها گذشت و دختر حاتم که زنی بلند بالا بود، برخاست و گفت: ای رسول خدا پدرم مرده است و سرپرستم غایب، بر من منت نِه که خدا بر تو منت نهد. پیامبر فرمود: سرپرست تو کیست؟ گفت: عدی بن حاتم. فرمود: آن که از خدا و رسولش فراری است؟! دختر حاتم می‏گوید: فردا پیغمبر بر من گذشت و سخنم را تکرار کردم و او نیز پاسخ دیروزش را تکرار فرمود. فردا طبق معمول که هر روز پیغمبر جهت سرکشی اسرا می‏آمد بر من گذشت و من چون نومید بودم برنخاستم، مردی از پی او مرا اشاره کرد که برخیز با او گفتگو کن. دختر حاتم باز گفته خود را تکرار کرد پیغمبر فرمود: انجام می‏دهم اما در رفتن عجله مکن تا از خویشانت کسی را که بر او اعتماد کنی، بیابی که تو را به دیارت برساند. وی می‏گوید: از کسی که پشت‏سر پیغمبر بود، جویا شدم گفتند: او علی بن ابیطالب علیه‏السلام است. کاروانی از طایفه طی یا قُضاعه رسیدند، پیش پیغمبر رفتم و گفتم: ای رسول خدا ! عده‏ای از قوم من آمده‏اند که در آن میان کسی که مورد اعتماد من باشد، هست. پیامبر لباسهای نوی به من داد و بر مرکبی نشاند و مخارج سفرم را داد و به شام روانه کرد (حلبی، ۱۳۶۲، ج۳، ص۲۳۱).
آری اسلام درباره اسیران جنگی، جنبه‏ه ای اخلاقی و انسانی را نادیده نگرفته است، اسیری که تا چندی پیش دشمن سرسخت اسلام و مسلمین بوده و به روی آنان شمشیر کشیده بود، اکنون بی‏چاره و بی‏پناه شده و تمام هستی خود را از دست داده است، بازهم هر چه باشد انسان است و بعد از آنهمه رنج و مصیبت که دیده، قابل ترحم می‏باشد. اسلام در همه حال طرفدار بی‏پناهان و بیچارگان است توصیه می‏کند و به مسلمانان دستور می‏دهد که تا می‏توانند با اسیران جنگی مدارا کنند.
ابن عمر از پیامبر(ص) نقل می‏کند که:"من لطم مملوکه او ضربه فکفارته عتقه‏"هر کس برده‏ (اسیری)را لطمه زند یا او را مضروب سازد،کفاره‏اش آزادی او است (حلبی، ۱۳۶۲، ج۳، ص۲۳۱).
ابن مسعود انصاری صحابی بزرگ می‏گوید: غلامی را برای تنبه می‏زدم که‏ ناگاه صدایی از پشت سر شنیدم که فرمود: «اعلم یا بن مسعود ان الله اقدر علیک‏ منک علی هذا الغلام‏؛ ابن مسعود بدان که خداوند بر تو تواناتر است از تو بر این غلام. من در پاسخ گفتم یا رسول الله! او در راه خدا آزاد است. پیامبر (ص) فرمود اگر انجام نداده بودی آتش جهنم دامنگیر تو می‏شد (همان).
در محرم سال ششم هجرت محمد بن لمه در محل جزیه بر طایفه قرطاء فرود آمدند در بین راه به رهگذری از بنی‌حنیفه برخورده اسیرش کردند و به مدینه آوردند و به ستون مسجد بستند، پیامبر او را شناخت که شهامه بن اثال رئیس یمامه است او را باز کرد، نوازش فرمود و او مسلمان شد و به محل خود برگشت و به پاداش احسان پیامبر از فرستادن گندم برای کفار قریش ممانعت کرد تا قریش به تنگ آمدند به پیامبر شکایت کردند تا اجازه صدور گندم دهد (عمادزاده، ۱۳۷۰، ج۱، ص۸۰).
۲-۵-۴- تهیه وسایل رفت و آمد برای اسیر
از دیگر حقوق اسیر جنگی در اسلام، عدم تحمیل فشار بر او و تهیه کردن وسائط نقلیه لازم برای انتقال وی به پشت جبهه می‏باشد و در صورتی که مرکبی برای انتقال او در دسترس نبوده و اسیر نیز از راه رفتن ناتوان باشد، باید او را آزاد کرد؛ زیرا حکم امام در مورد وی معلوم نیست و ممکن است حکم به آزادی او صادر شود. از امام سجاد (ع) نقل است که « اگر دشمنی را اسیر کردی که از راه رفتن عاجز بود و تو نیز مرکبی برای حمل وی نداشتی، وی را آزاد کن و حق کشتن او را نداری، زیرا از حکم امام در مورد او بی‏اطلاعی» (حر عاملی، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۷۲). این حق در صدر اسلام چندان محترم بود که ولیدبن ولید که خود از اسیران جنگی بود می‏گوید: اصحاب پیامبر(ص) ما را بر دوش خود حمل می‏کردند و راه می‏رفتند (احمدی، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۱).
شیخ طوسی نیز می‌فرماید: «هریک از سربازان مسلمین، اسیری را در اختیار بگیرد که توانایی راه رفتن نداشته باشد و چیزی به همراه او نباشد که آن را به خدمت امام ببرد، او را رها کند زیرا که نمیداند حکم امام در مورد اوچیست، کسی که در دست او اسیری باشد واجب است که به او اب و غذا بدهد و لو این که حکم چنین اسیری، این باشد که بعد از لحظهای باید کشته شود» (شیخ طوسی، ۱۳۴۲ ج۳۳، ص۵۳).
اما شهید اول میفرماید: « اگر اسیر از رفتن راه عاجز ماند و در معیت لشکر اسلام نتوانست حرکت کند و خودش را به محضر امام و پیشوای مسلمین برساند جایز این است او را بکشند» (شهید ثانی، بی‌تا، ج۲، کتاب جهاد، ص۴۰۲).
شهید ثانی در شرح این سخن شهید اول میفرمایند:
« حکم مزبور در ارتباط با اسیری است که کشتنش برای امام جایز است و اما دلیل بر عدم جواز قتل مسلمین و مشروع نبودن آن بر غیر امام این است که قتل و عدم قتل تابع صلاحدید و رأی امام علیه السلام است و چون دیگران واقف بر حکم حضرتش نیستند که آیا او را می‌کشد یا آزاد مینماید و به فرض اطلاع بر کشتن چون نوع و کیفیت قتل را نمیداند لاجرم نمیتوانند خود مستقلاً در این امر مباشرت ورزند (شهید ثانی، بی‌تا، ج۲، کتاب جهاد، ص۴۰۰).
ممکن است این سوال پیش بیاید که اسیر مذکور خونش مباح و احترامی برای وی نمی‌باشد پس چه اشکالی دارد که مسلمین در کشتن وی تسریع نمایند.