یزد

۴۷/۵۰۱

۱۰۲۰

۲۰۳۴

۱۰۰۰

جیرفت وکهنوج

۰۴/۱۴۹۶

۵۹۷۲۸

۳۹۹۲۴

۵۲۸۹۹

جمع کل کشور

۲-۴- اهمیت غذایی و دارویی زیتون
زیتون یکی از قدیمی­ترین درختان میوه و منبع اصلی روغن خوراکی در حوزه مدیترانه برای هزاران سال بوده است. امروزه با پیشرفت علم و مشخص شدن خواص غذایی و درمانی زیتون و روغن آن، گرایش به مصرف آن افزایش چشمگیری داشته است،. زیتون یکی از میوه‌های مغذی و با ارزش در دنیاست. ۱۰۰ گرم زیتون به طور متوسط دارای ۲۲۴ کالری انرژی، ۶۰ گرم آب، ۲۰ گرم چربی، ۱ گرم پرتئین، ۱۲۲ میلی گرم کلسیم و ۳/۰ گرم سایر املاح می باشد.

زیتون رسیده در حدود ۳۰ درصد روغن دارد.این روغن مخلوطی از اولئیک اسید ، لینولنیک اسید و پالمیتیک اسید می باشد. روغن زیتون دارای اسیدهای چرب غیر اشباع مونوو آنتی اکسیدان می باشد که باعث طول عمر و کاهش بیماری های مرتبط با مصرف روغن های اشباع می شود.و مانع آسیب رساندن رادیکال‌های آزاد حاصل از چربی‌ها و روغن‌ها به سیستم‌ قلبی و عروقی می ‌شود. برگ های درخت زیتون برای مبارزه با تب و دیگر بیماری ها مانند مالاریا استفاده شده است (وینسون، بناونت و همکاران، ۲۰۰۰). فعالیت ضد ویروسی برگهای زیتون در برابر عفونت اچ آی وی و جلوگیری از ریپلیکاسیون ویروس نیز تائید شده است. تحقیقات جدید نشان داده است که اولئورپین موجود دربرگ زیتون دارای خواص کاهش دهندگی کلسترول و قند خون است .(رومانی و همکاران ۱۹۹۹). زیتون دارای سدیم، ویتامین A وE و آهن می باشد و مصرف مداوم آن سبب افزایش سیستم ایمنی بدن و کاهش روند پیری و استحکام مو و استخوان ها می شود.
۲-۵- اکولوژی زیتون
درختان زیتون معمولاً در محیط­هایی با شرایط آب و هوایی مدیترانه­ای رشد می­ کنند. چنین شرایطی در ۳۰ و ۴۵ درجه شمال و جنوب عرض جغرافیایی یافت می­ شود. مشخصات این نوع شرایط اقلیمی عبارت است از زمستان­های کوتاه و ملایم، باران فراوان در بهار، پاییز نسبتاً مرطوب و تابستان گرم و خشک همراه با تابش زیاد نور خورشید (مقصودی، ۱۳۸۷). البته زیتون می ­تواند آب و هوای نیمه سرد را هم تا حدودی تحمل کند، به شرط آن­که متوسط درجه حرارت در زمستان از ۷- درجه سانتی ­گراد پایین­تر نرود. زیتون حداقل ۶ ماه از سال به متوسط دمای ۲۱ تا ۲۵ درجه سانتی ­گراد نیاز دارد و گرما را تا ۵۰ درجه بالای صفر تحمل می­ کند. برای رفع رکود، گل­انگیزی و تولید محصول اقتصادی از ۲۰۰ تا ۱۴۰۰ ساعت دمای کمتر از ۹ درجه سانتی ­گراد در فصل خواب یا سرد سال نیاز دارد (صادقی، ۱۳۸۹). زمین­های کم شیب با عمق خاک مناسب به همراه قابلیت نفوذ و ظرفیت نگهداری آب مناسب جهت احداث باغ زیتون بسیار مناسب­اند (محمدی و وکیلی، ۱۳۸۵).
۲-۶- تغذیه زیتون :
زیتون گیاهی است که با خاک‌های مختلف سازگاری داشته و در مقایسه با بیشتر درختان میوه تحمل بیشتری نسبت به میزان بالای نمک موجود در خاک و نیز خاک‌های با درجه حاصلخیزی کم دارد. برای باروری بهتر درختان زیتون، باید درختان در خاک‌های عمیق، با تهویه و زهکشی خوب کشت شوند. در خاک‌های سنگین، درختان زیتون رشد خوبی نخواهند داشت. خاک‌های آهکی برای کاشت زیتون ترجیح داده می‌شوند. بهترین محدوده pH بین ۲/۶ تا ۸ می‌باشد. در هدایت الکتریکی زیر ۷/۲ دسی‌زیمنس بر متر کاهش محصول دیده نمی‌شود ولی بالاتر از آن میزان محصول تحت تأثیر قرار می‌گیرد. میزان مواد آلی خاک نیز بایستی بیشتر از ۲درصد باشد. زیتون درختی است که با شرایط مختلف خاکی سازگار است (طاهری و ملکوتی، ۱۳۷۹، سویرجین و همکاران، ۲۰۰۲). زیتون گیاهی است که قادر به رشد و نمو و تولید محصول در خاک‌های کم و بیش شور می‌باشد و نیز می‌تواند با آب‌های شور که دیگر محصولات نمی توانند آبیاری شوند، آبیاری شود (سویرجین و همکاران، ۲۰۰۲). زیتون نسبت به کمبود نیتروژن، پتاسیم، روی و بور بسیار حساس بوده و مصرف بهینه کودهای حاوی این چهار عنصر، به همراه سایر کودها بسیار با اهمیت می‌باشد. کلسیم، منیزیم و گوگرد نیز به نحوی در افزایش تولید زیتون مؤثرند. لذا لازم است در برنامه کود دهی و تغذیه درختان به این عناصر توجه کافی صورت گیرد. البته این بدان معنی نیست که کمبود سایر عناصر اتفاق نمی‌افتد، بلکه در کنار برنامه کود دهی فوق، باید سالانه با تجزیه برگی نیاز درخت به سایر عناصر تشخیص داده شده و نسبت به تأمین آنها اقدام شود (طاهری، ۱۳۸۶؛طاهری و ملکوتی، ۱۳۷۹).
قابلیت جابجایی بر(B ) در آوند های آبکش گیاهان کم است. چندین دیدگاه این فرضیه را تایید می کند. علامت کمبود بر در گیاهان جوان در حال رشد مشاهده می شود. غلظت بر در آوند های آبکش کم بوده و اگر بصورت مصنوعی به گیاه داده شود غلظت آن در آوند های آبکش تغییر می کند. ( زینانلو،۱۳۷۹). همچنین اورتلی وریچاردسون (۱۹۷۰) گزارش نمودند که عنصر بر بدلیل داشتن حرکت چرخشی بین آوند های چوب و آبکش برگ نمی تواند از برگ بالغ خارج شود. گزارشهای زیادی وجود دارد که نقش اساسی بر در گلدهی را تایید می کند. ممکن است بر (B) در تشکیل جوانه های گل ، تولید دانه گرده و رویش لوله گرده ضروری باشد. وودبریچ و همکاران (۱۹۷۱) دریافتند که در درختان گلابی، سیب و گیلاس قبل از شکوفایی، جوانه ها به سرعت مقدار زیادی برجذب می کنند.کاربرد بر به صورت محلول پاشی موجب افزایش غلظت آن در جوانه ها و افزایش محصول در انگور ( زینانلو،۱۳۷۹)، آلو (زینانلو،۱۳۷۹) در برگ و میوه زیتون می شود. ( طاهری و طلائی، ۱۳۷۸ ). نیاز های زود گذر درختان به بر در هنگام تشکیل میوه را می توان با محلول پاشی تامین کرد.
(چاپلین و همکاران، ۱۹۷۷). زیتون نیز از درختانی است که گلهای آن بر روی شاخه های یکساله تشکیل می شود و تمایز اندامهای گل در زمستان و شکوفایی گلها در اردیبهشت ماه است. (هارتمن و همکاران (۱۹۶۶ ) گزارش نمود که درختان زیتون نیاز به مقدار زیادی بر دارند. (دلگاد و همکاران، ۱۹۹۴) تغییرات بر را در برگ و میوه زیتون بررسی و گزارش نمودند که، برگهای جوان غلظت بالائی از بر را در درختان بارور و نابارور نشان می دهند. هر چند غلظت بر در برگهای جوان درختان نابارور کمتر از برگهای درختان بارور می باشد. غلظت بر در برگهای جوان درختان بارور به شدت در زمان شکوفائی گلها کاهش می یابد، این کاهش در برگهای بالغ مشاهده نمی شود. کاهش بر در برگهای درختان بارور و نابارور در یک دامنه محدود صورت می گیرد. الگوی تغییرات فصلی بر در برگهای درختان بارور و نابارور همسان بود. کاربرد بر به صورت محلول پاشی در درختان بارور باعث افزایش غلظت آن در قسمتهای مختلف گیاه می شود. سه روز پس از کاربرد بر غلظت آن در برگهای تیمار شده سه برابر برگهای تیمار نشده می شود، ولی به تدریج از مقدار آن در برگها کاسته و پس از ۵۰ روز برابر برگهای تیمار نشده می گردد.مقدار بر در پوست شاخه ها در طول دوره بررسی ثابت بوده و بیشترین مقدار بر به ترتیب با ۵۲ و ۳۰ میلی گرم در کیلوگرم مده خشک در زمان گلدهی و ریزش میوه است. بنابراین بر در برگهای جوان می تواند به خارج از برگ جریان یابد و این زمانی روی می دهد که گلها و میوه ها به عنوان جذب کننده برای بر باشند. هارتمن و همکاران ( ۱۹۶۶ ) بر را مهمترین عنصر در تشکیل گل و میوه گزارش کرده و مقدار لازم بر برای گلدهی را ۱۵ پی پی ام بیان کرده اند.
فرگا و همکاران (۱۹۹۵ ) گزارش نمودند، مصرف N,P,K به صورت محلول پاشی بر روی رقم لچینو یکماه قبل از شکوفائی موجب افزایش تشکیل میوه شده ولی گلها با مادگی غیر طبیعی افزایش می یابد. اما منابع دیگر بیان داشته اند که مصرف کود های شیمیایی به ویژه ازته در افزایش طول عمر کیسه جنینی و افزایش طول عمر گل موثر است. زیاد بود ازت سبب تاخیر در گلدهی می شود. تغذیه برگی لچینو سبب کاهش ریزش میوه بعلت تقلیل رقابت بین میوه ها و سایر نقاط رشد در زمان سخت شدن می شود (رالو و همکاران، ۱۹۸۱). رقابت بین میوه و نقاط رشد و تاثیر آن روی ریزش میوه با کاهش میزان ازت موجود در برگها از زمان تشکیل میوه تا سخت شدن هسته تسریع می گردد (فهمی ۱۹۵۸، فهمی و نصراله ۱۹۵۹). مارسلو و جوردائو (۱۹۹۴) با کاربرد کود های حاوی ازت و پتاس هیچ تغییری در فاکتور های کیفی میوه مشاهده ننمودند. آنها علت عدم تاثیر را پایین بودن غلظت روی در برگهای زیتون (۱ پی پی ام ) گزارش کردند. اما جوردائو و همکاران (۱۹۹۴) گزارش نمودند که مصرف ازت به صورت مصرف خاکی باعث افزایش آن در برگ در سالهای بارور و نابارور شده است. اما در سال بارور مقدار پتاسیم کاهش نشان داده است. در سال های بارور مقدار N,P,K برگ در فصل رشد در حد بالائی بوده ولی مقدار کلسیم و منیزیم در سال بارور درمقایسه با سال نابارور دارای تغییرات فصلی بوده است.آنتاگونیسم بین کلسیم و پتاسیم عامل اصلی جذب زیاد کلسیم در برگهای درختان بارور در مقایسه با درختان غیر بارور می باشد. بطوریکه مقدار پتاسیم شدیداً در سال بارور توسط میوه ها جذب شده و کاهش آن در برگ منجر به افزایش کلسیم برگ می شود.از عواملی که سبب تغییرات فصلی در مقدار منیزیم برگ درختان بارور در مقایسه با نابارور می شود، این است که در درختان بارور برگها به مراتب پیرترهستند. گارسیا و همکاران ( ۱۹۹۴) گزارش نمودند که نوع کود ازته و غلظت آن دارای تاثیر زیاد در ترکیبات ازته گیاه زیتون می باشد. با مصرف KNO3 موجب افزایش پتاسیم و بهبود جذب بعضی از کاتیونها از جمله کلسیم و منیزیم در گیاهچه های رشد یافته در شرایط درون شیشه شده، ولی کاربرد آمونیوم سولفات موجب کاهش پتاسیم در بافتها گردیده است. پریکا و همکاران ( ۱۹۹۴ ) در مطالعه مصرف تابستانه نیتروژن و پتاسیم بر روی ترکیب عناصر برگ زیتون دریافتند که آمونیوم نیترات به مقدار ۵/۰ کیلوگرم برای هر درخت در اوایل تیر ماه به صورت مصرف خاکی و محلول پاشی اوره ۲% در ۴ نوبت از تیر ماه تا مرداد ماه موجب افزایش ازت برگها می شود. این افزایش تا هشت ماه بعد از مصرف ثابت باقی می ماند. کاربرد توام پتاسیم نیترات با آمونیوم نیترات در افزایش ازت برگ موثر می باشد. استفاده از اوره موجب افزایش پتاسیم و بر در برگها شده اما کلسیم و منیزیم کاهش می یابد. با محلول پاشی پتاسیم مقدار فسفر و ازت برگ نیز افزای حاصل می کند. آندرولاکیس ( ۱۹۸۷ ) گزارش نموده مقدار N,K برگ زیتون در طول تابستان کاهش پیدا می کند. مصرف پتاسیم و ازت در اوایل تابستان مانع از چنین کاهشی در برگها می شود. یکی از علل اصلی کاهش عناصر برگ زیتون در تابستان رشد سریع اندامهای گیاه است. چنین کاهشی را می توان در مورد اغلب عناصر برگ زیتون در اواخر پاییز یا اوایل زمستان دید. گاوالاس ( ۱۹۷۸ ) گزارش نموده که مقدار پتاسیم به صورت تدریجی در برگ کاهش پیدا می کند. سانچز رایا (۱۹۷۹ ) کاهش پتاسیم برگ زیتون را با افزایش پتاسیم میوه مرتبط دانسته است.
۲-۷- گلدهی
۲-۷-۱- گل انگیزی
گل انگیزی دز زیتون بستگی به شرایط محیطی و درونی گیاه دارد. زیتون اصولاً یک گیاه سال آور می باشد. در بعضی از موارد حتی اگر گلدهی بعد از یک دوره باردهی زیاد روی دهد، در این حالت تشکیل میوه بسیار کم خواهد بود.در بعضی از باغات عملاً تمامی گلهای تولید شده ناقص خواهد بود و این مسئله به دلیل سقط مادگی در طول دوره تشکیل گل می باشد.(لاوی، ۱۹۸۵). امروزه با بهره گرفتن از تکنیک‌های پیچیده میکروسکوپی و هییتو شیمیایی نشان داده‌اند که مراحل فیزیولوژی که قسمتی به گلدهی می‌گردد در تابستان قبل شروع می‌شود و جوانه رویشی موجود در محور هر برگ شروع به تغییرات نموی می‌کند که نتیجه آن یک شاخه ده رویشی و یا یک گل آذین حاوی گل‌هاست. بر اساس این امکانات مطالعات انگیزش جوانه گل در زیتون همانند درختان خزان‌دار نظیر سیب و سایر درختان معتدله در زمان سخت شدن آندوکاپ انجام می‌شود و از بین بردن بذور قبل از سخت‌شدن اندوکاپ تشکیل میوه را افزایش می‌دهد. در گیاهان برگها مسئول تحریک گل انگیزی است. حذف برگها قبل از دوره گل انگیزی منجر به تاخیردر تشکیل جوانه های گل می شود. مطالعات انجام شده با بهره گرفتن از روش حذف برگ نشان داده اند که القای گلدهی در زیتون اواسط بهمن ماه روی می دهد (هاکت، ۱۹۶۳). آزمایش حذف برگ همراه با حلقه برداری نشان داده علائم القائی می تواند در داخل شاخه انتقال یابد. وقتی اثر القائی شرایط محیطی مورد بررسی قرار گرفت، مستقل بودن هر شاخه را مشخص نمود( لاوی، ۱۹۸۵).
استوت و مارتین (۱۹۸۶) گزارش نمود که با از بین بردن دانه قبل از سخت شدن درون بر، تشکیل گل در شاخه های مورد تیمار را نسبت به شاهد تقویت می نماید. ناوارو و همکاران (۱۹۹۰) ماه جولای (۱۰-۷ هفته بعد از تمام گل)، زمان سخت شدن هسته زیتون را مرحله حساس برای گل انگیزی گزارش نموده اند.
۲-۷-۲- اثر دوره نوری و شدت نور:
لاوی (۱۹۸۵) گزارش نمود دوره نوری در گل انگیزی زیتون تاثیر ندارد. بطوریکه در جوانه هایی که در شرایط روز بلند و روز کوتاه نگهداری شده بودندو سایر عوامل القائی در حد مطلوب قرار داشت نتیجه هر دو تیمار یکسان بود. در حالیکه شدت نور در گل انگیزی تاثیر بسزایی دارد. شاخه های رشد یافته در محیط سایه و یا در داخل تاج درخت کمتر تولید گل می کنند.علت آن کمبود کربوهیدرات در جوانه های موجود بر روی شاخه های رشد یافته در محیط سایه است.اصولاً کربوهیدرات زیاد در شاخه ها با گل انگیزی و تمایز گل همبستگی دارد. هاکت و هارتمن (۱۹۶۳) مشخص نمودند که با قرار دادن برگ شاخه های زیتون در تاریکی در مرحله القاء گل موجب جلوگیزی کامل از گل انگیزی درجوانه های جانبی برگهای مورد تیمار می شود.
۲-۷-۳- اثر دما:
دما مهمترین عامل محیطی موثر در گلدهی زیتون است.هارتمن (۱۹۵۳) گزارش نموده است که سرمای زمستانه برای تشکیل گل در زیتون ضروری است. حذف سرمای زمستانه و رویش گیاه زیتون در شرایط هوای گرم گلخانه از گلدهی کاملاً جلوگیری می نماید. بنابراین نیاز سرمایی زیتون می تواند یک نوع بهاره شدن تلقی شود. در مطالعات اولیه نیاز سرمایی بعضی از ارقام بین ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ ساعت تعیین شده، ولی این مقدار به نظر می رسد بیشتر از نیاز سرمایی لازم برای مناطق اصلی پرورش در نواحی مدیترانه باشد.در مطالعات بعدی مشخص گردیده که حداکثر گل انگیزی زمانی روی می دهد که دما به تدریج از ۴-۲ به ۱۹-۵ درجه برسد.علاوه بر این در بعضی از ارقام دمای ثابت ۱۳ درجه می تواند موجب گل انگیزی شود. اما در تیماری که گیاهان زیتون در معرض دمای ثابت ۵/۷ درجه قرار داشت کاملاً از تشکیل گل جلوگیری شد. (بدرو هارتمن، ۱۹۷۱). در زیتون تاثیر دما بر گل انگیزی بصورت مکانی بوده، به عبارت دیگر بخشهای مختلف هر درخت در مقابل اثر القائی دما بصورت مسقل عمل می کنند. دمای بالای ۲۰ درجه به مدت ۲ تا۳ هفته اثر بهاره شدن قبلی را خنثی می کند، ولی القای دمائی انجام یافته در بهمن ماه غیر قابل برگشت می باشد. وقتی شرایط گل انگیزی با وقوع یک دوره گرما قطع شود، ممکن است معکوس شدن پدیده القا ئی روی دهد.تخت چنین شرایطی تمامی جوانه های موجود بر روی شاخه ها به جوانه های رویشی تبدیل می شوند. حتی اگر هیچ گلدهی هم روی ندهد در شرایط عادی ۳ الی ۵ درصد از جوانه تبدیل به حالت رویشی می شوند.
ناوارو و همکاران (۱۹۹۰) گزارش نمودند که گل انگیزی در زیتون قبل از شروع دوره رکود انجام می شود. بنابراین وابسته به دما نمی باشد. اگر  درجه  حرارت  هوا  در  دوره  استراحت  و خواب  درخت  بتدریج  پایین  برود  و حتی  به منهای  ۱۳  درجه سانتیگراد  برسد  خسارت  وارده  چندان  قابل  توجه  نخواهد  بود  ولی  اگر  حرارت  بلافاصله  و  ناگهانی  سقوط کند  کشنده  خواهد بود  . در حالیکه  درخت زیتون  در مقابل  حرارتهای  بالا در تابستان  بسیار  مقاوم  و پر تحمل  می باشد  . ( به  شرطی  که دوره های  آبیاری  آن  منظم  و کافی  باشد  )  و این  به آن  علت  است  که ریشه های  عمودی  درخت  زیتون  در مناطق  خشک  برای  دسترسی  به‌آبهاری   تحت  الارضی  ، ناچار  تا عمق  زیادی  در زمین  فرو   می روند  و در نتیجه  مقاومت  درخت  را در مقابل   گرمای  ۴۰ درجه  سانتیگراد  به بالا  افزایش  می دهند. بعلاوه  وجود  برگ  با قشر  ضخیمی  از  کوتیکول که روی  آن  را پوشانیده است  درخت زیتون  را در   مقابل  گرمای  هوا و وزش بادها نیز  پرطاقت  و پر تحمل  می سازد  بطوریکه  در کشور مان  زادگاه  اصلی  زیتون  (رودبار)  نیز  چنین  شرایطی  دارد . اصولا“ درخت  زیتون  در  حرارت  ۱۰ تا ۱۲  درجه  سانتیگراد  بیدار  می شود  رشد  اندام  گیاهی  آن در  ۱۵  درجه  ،      شکوفه های  آن در ۱۸ تا ۱۹ درجه  و تلقیح  گل ها  در حرارت  ۲۱-۲۲  درجه سانتیگراد  صورت    می گیرد  و گیاه  در این  شرایط  وارد  فعالیت   حیاتی  میگردد  بطوریکه  مجموع  درجه  حرارت  مثبت  ( درجه  روز ) از آغاز  بیداری  بهاره  تا  برداشت  محصول  زیتون  جمعا“ به  ۵۳۰۰ درجه  روز  می رسد . نیاز  حرارت  منفی ، در طول  دوره  استراحت  نباتی  ، یعنی  از  آبان  تا بهمن  ماه  حدود  ۴۰۰  ساعت  است  که معادل  با حرارت   مساوی  یا  پایین تر  از  ۹+  درجه  سانتیگراد  می شود  . بطور  کلی  در طول  دوره  فعالیت  حیاتی ،  متوسط  درجه  حرارت  لازم ،  در درخت  زیتون  ، برای  ادامه  رشد  گیاهی  بین  ۱۲  تا ۲۲  درجه  سانتیگراد  می باشد  . درخت  زیتون  حرارت  اندام  خود  را  با بستن  منافذ  گیاهی  در گرمای  بالاتر  از  ۳۵  درجه تنظیم  میکند  و وارد  دوره  رکود  یا توقف  رشد  گیاهی  می شود .(جدول شماره ۲-۳)
جدول شماره ۲-۳  معیارهای  حرارتی  در درخت  زیتون

مراحل  رشد  نباتی

درجه  حرارت  سانتیگراد

دوره  استراحت  زمستانه  ( خطر  سرما )

۱۰- تا ۱۲-

بیداری   بهاره ( خطر  سرما )

۵- تا ۷-