۱-۷-۱- روش و ابزار گردآوری اطلاعات
در این پژوهش برای جمع‌ آوری داده‌ها و اطلاعات، از روش کتابخانه‌ای استفاده می‌شود. در بخش کتابخانه‌ای، مبانی نظری پژوهش از کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین گردآوری می‌شود و همچنین اطلاعات دریافتی از منابع اینترنتی استفاده شده است. جمع‌ آوری داده ­های پژوهش از طریق داده‌های شرکت‌های نمونه با مراجعه به صورت‌‌های مالی، یادداشت‌های توضیحی، گزارش‌های هفتگی و ماهنامه بورس اوراق بهادار و با بهره گرفتن از نرم افزارهای ره­آورد نوین و تدبیر پرداز انجام می‌شود.

۱-۷-۲- روش تجزیه وتحلیل داده‌ها
در این پژوهش با توجه به نوع داده ­ها و روش­های تجزیه و تحلیل موجود، از روش «داده ­های ترکیبی/تلفیقی» استفاده می­ شود. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز از مدل رگرسیون چند متغیره استفاده می­ شود، همچنین در راستای تحلیل نوسانات قیمت نفت از مدل تصحیح خطای برداری ساختاری استفاده می­ شود. داده ­های گردآوری شده با بهره گرفتن از نرم افزار Excel طبقه ­بندی شده و تمامی متغیرهای مورد نیاز برای تحلیل از همین نرم افزار محاسبه می­شوند. سپس تجزیه تحلیل­های آماری متغیرهای پژوهش به کمک نرم افزارهای «Eviews» و « JMulTi»انجام خواهد شد.
۱-۷-۳- قلمرو تحقیق (موضوعی، مکانی، زمانی):
قلمرو موضوعی: حوزه­ بحث و تحلیلِ موضوع این تحقیق، شامل بررسی رابطه­ بین نوسانات قیمت نفت و بازده غیرعادی سهام در بین شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد.
قلمرو مکانی: جامعه آماری در این پژوهش شامل شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد که سهام شرکت­های مذکور بطور مداوم در بورس اوراق بهادار تهران معامله شده باشند.
قلمرو زمانی: دوره­ زمانی این تحقیق از سال ۱۳۸۸ الی ۱۳۹۲ هجری شمسی (یک دوره­ ۵ ساله) می­باشد.
۱-۸- ساختار تحقیق
این پایان نامه شامل پنج فصل می­باشد. در فصل اول به بررسی کلی موضوع، اهداف و اهمیت این تحقیق پرداخته شد. در فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق شرح داده شده است و به تعدادی از مطالعاتی که قبلاً در این زمینه صورت گرفته، اشاره شده است. فصل سوم مربوط به چهارچوب تحلیل تحقیق، معرفی روش تحقیق، مدل وآزمون­های مورد استفاده است. در فصل چهارم تجزیه و تحلیل تحقیق صورت می­پذیرد و فرضیه ­های تحقیق مورد آزمون قرار می­گیرند و نهایتاً در فصل پنجم به بیان نتایج حاصل از پژوهش و جمع­بندی مطالب پرداخته شده است.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱- مقدمه
بازار و هر آن چه که در آن هست، در راستای کسب بیشترین منفعت برای منابع بکار گرفته شده است. لذا دارندگان منابع بازار که تأمین کنندگان نیازمندی فرصت­های سرمایه ­گذاری شرکت­های موجود در اقتصاد می­باشند، از طریق پیش ­بینی بازده سرمایه ­گذاری­های احتمالی خود، تصمیم مربوط به انتخاب­های سرمایه ­گذاری خود را بهینه خواهند کرد. در این راستا، دارندگان منابع ریسک را مد نظر قرار می­ دهند. در مورد بازده، روش های گوناگونی برای پیش ­بینی قسمت اصلی تصمیم ­گیری سرمایه ­گذاری (یعنی بازده سرمایه ­گذاری) مورد استفاده قرار می­گیرد. اصلی ترین عامل نرخ بازده است که سرمایه ­گذاران در تصمیم ­گیری خود مد نظر قرار می­ دهند. بازده، از مفاهیم پیچیده و چند وجهی است و با معیارهای سود، ارزش و قیمت ارتباط تنگاتنگ دارد. عوامل متعددی بر بازده سهام اثرگذار است. یکی از عوامل اثرگذار می ­تواند قیمت نفت و نوسانات آن باشد. نفت و فرآورده ­های آن به عنوان مهمترین منبع انرژی در فرآیندهای تولیدی در جهان مورد استفاده قرار می­گیرد، از این رو نوسان در قیمت نفت می ­تواند بر هزینه تولید و سودآوری شرکت­های تولیدی اثرگذار باشد. نفت برای برخی کشورهای صادرکننده آن مهمترین منبع درآمدی به حساب می ­آید و قیمت نفت و نوسانات آن از این کانال نیز می ­تواند بر بخش حقیقی و همچنین بازار سرمایه اثر بگذارد، به طوری­که در بسیاری از کشورها که مدیریت درآمد نفتی مناسبی ندارند افزایش قیمت نفت با افزایش درآمد دولت و افزایش پایه پولی همراه شده که آثار تورمی دارد. در سال­های اخیر شاهد نوسانهای بسیاری در قیمت نفت بودیم که برآیند این تغییرات، افزایش و یا کاهش در قیمت نفت را نشان می­دهد. در این فصل سعی می­گردد تا با برخی از مبانی نظری در حوزه موضوعِ تحقیق آشنا شویم، این مطالب در دو بخش طبقه ­بندی شده است که شامل بخش اول بازده سهام و بخش دوم نوسانات قیمت نفت می­باشد.
۲-۲- بخش اول؛ بازده سهام
۲-۲-۱- بازار مالی
با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی^[۲] و مالی^[۳]، بخش مالی را می­توان به عنوان زیرمجموعه­ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پس­اندازکنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان می­یابد.
بازارهای مالی نیز بازارهایی هستند که در آنها دارایی­ های مالی مبادله می­شوند. دارایی­ های مالی دارایی­ هایی مثل سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات وخدمات ارائه شده توسط شرکت­های منتشر کننده آنها وابسته است. تفاوت دارایی­ های مالی با دارایی­ های واقعی در این است که دارایی­ های واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند اتومبیل، املاک­و مستغلات، و وسایل منزل.
در واقع بازارهای مالی، بازارهای رسمی و سازمان یافته­ای هستند که در آن انتقال وجوه از افراد و یا واحدهایی که با مازاد منابع مالی مواجهند، به افراد و واحدهای متقاضی وجوه (منابع) صورت می­گیرد. بدیهی است که در این بازارها اکثریت وام دهندگان را خانوارها و اکثریت متقاضیان وجوه را بنگاه­های اقتصادی و دولت تشکیل می­ دهند (راعی و تلنگی،۱۳۸۷: ۶). یکی از راه­های سرمایه ­گذاری خرید دارایی­ های مالی است. مزیت خرید دارایی­ های مالی نسبت به خرید دارایی­ های واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولاً دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس­انداز و سرمایه ­گذاری؛ دوم اینکه خرید دارایی­ های واقعی و بلااستفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بلااستفاده نگه داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده­ای ایجاد نمی­کند. مگر آنکه از آن استفاده شود. چند نوع از دارایی­ های مالی عبارتند از: سپرده­های سرمایه ­گذاری در بانک­ها، طرح­های بازنشستگی که توسط صندوق­های بازنشستگی ارائه می­ شود، انواع بیمه نامه­ های شرکت­های بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می­ شود. بازار مالی، امکانات لازم را برای انتقال پس انداز از اشخاص حقیقی و حقوقی به سایر اشخاصی که فرصت­های سرمایه ­گذاری مولد در اختیار دارند و نیازمند منابع مالی هستند، فراهم می­ کند. انتقال وجوه مزبور تقریباً در کلیه­ موارد به ایجاد دارایی مالی منتج می­ شود، که در واقع ادعایی است نسبت به درآمدهای آتی دارایی­ های شخصی که اوراق بهادار را صادر و منتشر کرده است (شباهنگ، ۱۳۸۵: ۱۳).
در اقتصاد، بازار مالی به مکانیزمی اطلاق می­ شود که امکان خرید و فروش سهام، کالا یا هر محصول قابل تبادلی را برای مشارکت کنندگان با هزینه­ای پایین فراهم می ­آورد. بازارهای مالی چند صده اخیر رشد قابل توجهی داشته و به طور مستمر درحال تکامل و افزایش­نقدینگی در جهان است. وظیفه بازارها گردآوری خریداران و فروشندگان علاقه­مند به مشارکت در بازار است. در واقع تمامی بازارهای مالی در پی گردآوری سرمایه و برقراری ارتباط بین جویندگان سرمایه (قرض­گیرندگان) و دارندگان سرمایه (قرض­دهندگان) هستند(مدیریت توسعه فرهنگ سرمایه ­گذاری بورس اوراق بهادار تهران^[۴]).
۲-۲-۱-۱- کارکردهای بازار مالی
مزایای بازارهای مالی شامل موارد زیر می­باشد:
۱- جذب و تجهیز پس اندازها و تخصیص بهینه­ منابع (انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی):
انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی نقش اساسی بخش مالی اقتصاد است. واحدهای اقتصادی به طورکلی شامل واحدهای دارای پس­انداز و واحدهای سرمایه ­گذاری هستند. نقش بازارهای مالی این است که این دو گروه مزبور را به یکدیگر نزدیک کند و راه­کاری فراهم نمایند که وجوه از واحدهای دارای مازاد پس­انداز به واحدهای مواجه با کمبود منابع یا کسری پس­انداز انتقال یابد. بدیهی است که تأثیر این نقل­وانتقال وجوه فراهم آوردن امکانات سرمایه ­گذاری مولد است. بنابراین ملاحظه می­ شود که در صورت عدم وجود یا ضعف بازارهای مالی، امکان تحقق سرمایه ­گذاری­های مولد در سطح وسیع وجود نخواهد داشت.
۲- تعیین قیمت وجوه و سرمایه:
قیمت وجوه و سرمایه نیز در بازارهای مالی تعیین می­ شود. بنابراین بازارهای مالی با تعیین قیمت سرمایه و وجوه، بنگاه­ها را در تصمیم ­گیری­های سرمایه ­گذاری و برنامه­ ریزی­های مالی کمک می­ کنند. به طوری که قیمت
بازاری سرمایه توسط بنگاه می ­تواند با بازده انتظاری ناشی از آن مورد مقایسه قرار گیرد و بدین ترتیب بنگاه­ها سرمایه خود را به سرمایه ­گذاری­هایی که بازده آنها بالاتر یا مساوی هزینه­ سرمایه آنهاست اختصاص دهند. همچنین با بهره گرفتن از هزینه­ سرمایه که در بازار مالی تعیین می­ شود، امکان مقایسه و ترجیح سرمایه ­گذاری­های کوتاه مدت و بلندمدت فراهم می­ شود. اما فرایند کشف قیمت در بازارهای مالی زمانی به درستی و به شکل عادلانه انجام می­گیرد که شرایط رقابتی بر بازار حاکم باشد. در این شرایط عرضه و تقاضای وجوه و سرمایه، قیمت را تعیین می­ کند و قیمت تعیین شده توسط بازار بهترین راهنما برای عرضه­کنندگان وجوه یعنی
پس اندازکنندگان و سرمایه ­گذاران و تقاضاکنندگان وجوه یا سپرده­پذیران خواهد بود. بدینوسیله تصمیم ­گیری برای هر دو گروه آسان خواهد شد و منابع سرمایه­ای به بهترین نحو تخصیص خواهد یافت. از طرف دیگر قیمت دارایی­ های مالی در بازار، متناسب با ریسک و بازدهی آنها تعیین گردیده و روند بازار به سمت قیمت­های عادلانه پیش می­رود. انگیزه بنگاه برای بدست آوردن وجوه، به بازده مورد انتظاری که سرمایه­گذار طلب می­ کند بستگی دارد. این ویژگی بازار نشان می­دهد که در هر اقتصاد، ریسک و بازده چگونه میان دارایی مالی مختلف تقسیم می­ شود که فرایند قیمت یابی نامیده می­ شود (دوانی، ۱۳۸۱: ۲۵).
۳- انتشار و تحلیل اطلاعات:
بازارهای مالی، اطلاعات را گردآوری می­نمایند و از طریق قیمت­های منتشر شده منعکس می­نمایند. حتی افرادی که فرایند پرهزینه ارزیابی بنگاه­ها و مدیران و شرایط بازار سهام را طی نکرده ­اند، می­توانند قیمت­های سهام را که منعکس کننده­ اطلاعاتی است که دیگران به دست آورده­اند، مشاهده کنند. انتشار و تجزیه وتحلیل
اطلاعات توسط بازارهای مالی باعث می­ شود تا جامعه منابع ناچیزی را به منظور به دست آوردن اطلاعات هزینه کند. اقتصادی شدن کسب اطلاعات درباره فرصت­های سرمایه ­گذاری، می ­تواند به تخصیص بهتر منابع منجر گردد.
۴- تسهیل دادوستدها:
سیستم­های مالی که هزینه­ های مبادلاتی را کاهش می­ دهند، میتوانند موجب تخصصی­تر شدن فعالیت­ها، نوآوری تکنولوژی و رشد اقتصادی شوند. همانطور که آدام اسمیت (۱۷۷۹) نیز ادعا می­ کند، هزینه­ مبادلاتی کمتر باعث تخصصی­تر شدن کارها می­ شود. وجود واسطه­ای همانند پول، باعث می­ شود تا هزینه­ های مبادله کالا تا حد زیادی کاهش یابد و امر مبادله ساده­تر و روانتر گردد. وجود نهادهای واسطه­ای نیز خود باعث کاهش این
هزینه­ها، تقسیم کار بهتر و در نتیجه کارآیی و رشد بالاتر می­ شود.
۵- توزیع خطر و مدیریت ریسک:
بازارهای مالی علاوه بر تخصیص سرمایه پولی، خطرات اقتصادی را نیز توزیع می­ کنند. در واقع ریسک اشتغال به فعالیت­های اقتصادی و سرمایه ­گذاری، از طریق ایجاد و توزیع اوراق بهادار از هم تفکیک و توزیع می­ شود. به عبارت دیگر بازارهای مالی (بازار پول و سرمایه) در ابعاد وسیع ریسک افرادی را که در فعالیت­های
اقتصادی بزرگ و پرمخاطره اشتغال دارند به پس­انداز کنندگان که حاضر به پذیرش ریسک یک بازده­ی غیرمطمئن هستند، منتقل و بین آنها توزیع می­ کنند. بازارهای مالی علاوه بر تفکیک ریسک اشتغال و سرمایه ­گذاری، افراد را قادر به ایجاد تنوع در سرمایه ­گذاری می­ کنند. ایجاد تنوع در سبد دارایی منجر به کاهش ریسک می­ شود. کل ریسک به این علت کاهش می­یابد که زیان در بعضی از سرمایه ­گذاری­ها توسط منافع ناشی از سایر سرمایه ­گذاری­ها جبران می­ شود. بازارهای مالی همچنین ریسک عدم نقدشوندگی را کاهش می­ دهند. نقدشوندگی، عبارت از سهولت تبدیل داراییها به قدرت خرید در قیمت­های مورد توافق است. هزینه­ های مبادلاتی و عدم تقارن اطلاعاتی باعث کاهش نقدشوندگی شده و ریسک را افزایش می­دهد. بازارهای مالی از طریق انتشار و تحلیل اطلاعات و تسهیل دادوستدها به کاهش ریسک عدم نقدشوندگی کمک می­ کنند.
۶- کمک به فرایند تشکیل سرمایه:
وجود بازارهای مالی سبب تشویق مردم به سرمایه ­گذاری می­گردد، به این شکل که شرکت­ها برای تهیه سرمایه مورد نیاز خود می­توانند اوراق بهادار منتشر نمایند و آن را در بازار سرمایه به فروش برسانند. این اقدام باعث می­ شود که دو نوع سرمایه ­گذاری صورت گیرد؛ از طرفی شرکت­ها با خرید زمین، ماشین­آلات، ساختمان و… نوعی سرمایه ­گذاری واقعی می­ کنند و این کار باعث توسعه اقتصادی جامعه و همچنین خود شرکت­ها می­ شود، و از سوی دیگر مردم با خرید اوراق بهادار (که به وسیله­ شرکت­ها منتشر می­ شود) اقدام به سرمایه ­گذاری مالی می­ کنند، در نتیجه افزایش سرمایه و توسعه شرکت­های تولیدی حاصل می­ شود (نوو، ۱۳۸۳: ۱۹۳). تحقیقات نشان می­دهد کشورهایی که دارای بازار سرمایه توسعه یافته و پررونق می­باشند؛ شرکت­ها وجوه نقد مورد نیاز خود را با سهولت بیشتر و ارزان­تر تأمین می­ کنند.
۷- ایجاد بازار ثانویه برای معاملات دارایی­ های مالی (افزایش نقدینگی دارایی­ ها):
بازارهای مالی شرایطی را برای سرمایه­گذار فراهم می­ کند تا دارایی مالی خود را به فروش برساند و به وجه نقد تبدیل نماید. بدین شکل دارایی مالی، نقدینگی را فراهم می­سازد که این ویژگی جذابی برای سرمایه ­گذاران می­باشد، زیرا که اگر بازار ثانویه برای خرید و فروش مجدد دارایی وجود نمی­داشت، سرمایه ­گذاران به خرید دارایی­مالی و سرمایه ­گذاری در این اقلام رقبتی نشان نمی­دادند و کمتر کسی حاضر می­شد که اختیار سرمایه خود را برای مدت طولانی از دست بدهد. وجود بازار مالی باعث می­ شود که افراد در صورت نیاز به پول نقد یا پیش آمدن فرصت­های سرمایه ­گذاری بهتر، اوراق بهادار خود را به فروش برسانند و در اوراق جدید سرمایه ­گذاری نمایند.
۸- کاهش هزینه مبادلات:
بازارهای مالی هزینه­ مبادلات دارایی را کاهش می­ دهند. هزینه­ های همراه با معاملات عبارتند از: هزینه جست­وجو و هزینه اطلاعات.
هزینه جست­وجو بیانگر هزینه­ های آشکار مثل پول صرف شده برای درج آگهی که فرد آماده هست تا دارایی مالی را بخرد و یا بفروشد و نیز در برگیرنده­ی هزینه­ های پنهان مثل زمان صرف شده برای یافتن طرف معامله است.
هزینه­ های اطلاعات، شامل هزینه­ های همراه با برآورد ویژگی­های سرمایه ­گذاری یک دارایی مالی هستند، یعنی مقدار و احتمال وقوع جریان نقدینگی که از دارایی انتظار می­رود. در بازار مالی کارآمد، قیمت­ها بازتابی از کل اطلاعات گردآوری شده به وسیله همه فعالان بازار است.
۲-۲-۱-۲- طبقه بندی بازارهای مالی
بازارهای مالی بر پایه معیارهای متفاوتی قابل طبقه ­بندی هستند که شامل موارد زیر است: