۲-۲.مسکن و نظریات مربوط به آن
ابعاد گسترده مسکن باعث شده است تا شاخه های علمی مختلف به نوعی آن را مورد بررسی قرار دهند و در هر رشته دانشمندان نظریاتی را در مورد آن بیان داشته اند در این قسمت نظرات شخصیت های مختلف علمی در مورد اهمیت ومسئله مسکن بررسی می شود.عبدالرحمن بن خلدون دانشمند بزرگ اسلامی در رابطه با علت ایجاد ساختمان چنین می گوید: ((انسان بر سرشتی آفریده شده که به سرانجام کار وآینده زندگی می اندیشد و از این رو ساخت پناهگاه را برای از بین بردن رنج گرما و سرما برمی گزیند))(ابن خلدون ،۴:۱۳۶۶).

اهداف اجتماعی مسکن را می توان در قالب فراهم آوردن سرپناه کافی یا متعارف برای تمام مردم ، زندگی جمعی ، احساس افتخار اجتماعی ،احساس انطباق با محیط جمعی ، داشتن ثبات اقتصادی ،سرمایه گذاری اقتصادی ،اجتماعی ومشارکت خانوادگی در یک محیط جمعی را مشاهده کرد(طهماسبی ،۱۶:۱۳۷۲). لوکوربوزیه معتقد است که مسکن باید اجتماع افراد خانواده را ممکن ساخته ،ضمنا استقلال هر کدام را حفظ کند تا همگان از هم زندگی جدا و مجزایی داشته باشند(توسلی ،۱۶۴:۱۳۷۸) ویسنتین چرچیل گفته است ((ما ساختمان ها را شکل می دهیم و سپس ساختمان ها مارا شکل می دهند)) وین واتر می گوید از آنجایی که مسکن سرپناهی در مقابل عناصر آزار دهنده محیط خارج است . لذا به منزله مکانی است که مردم در آن انرژی خود را تجدید می کنند و با انرژی های جهان خارج مقابله می کنند.لذا خانه عمدتا وسیله است که مردم در آن انرژی خودرا تجدید میکنند و با انرژیهای جهان خارج مقابله می کنند.لذا عمدتا خانه وسیلهای است که افرادی که از بقیه جامعه بریده شده اند میتوانند در مقابل تهدیدها و حملات بیشتر پناه یابند.به نظر او این جنبه از خانه برای زنان از اهمیت خاصی برخوردار می باشد(ورسلی،۷۵:۱۹۹۸). باستیه و درز ،روابط انسان و مکان را یکی از عوامل رشد و دگرگونی شهرها دانستهاند و لزوم اسکان یافتن را تمایل همگانی به داشتن مالکیت مسکن ،روابط بین مالکان و مستاجران ،دخالت دولت وزمامداران مملکتی در این روابط بویژه در مسیر توسعه ساخت مسکن و به طور کلی دستیابی به مالکیت از آن جمله اند .مالکیت مسکن از نظر همه ملت ها نشانه موفقیت اجتماعی و امنیت به شمار می رود و تمایلی فراگیر است. از آنجایی که مسکن زندگی روزمره و خانوادگی ،سلامت جسمی و روحی ،حسن اخلاق و طول عمر را تحت تاثیر قرار می دهد.عامل عمده نابرابری و نیز همبستگی اجتماعی به شمار می رود .مالکیت مسکن نشانه آشکار ارتقای سطح زندگی است (باستیه و درز،۲۹۶:۱۳۷۷) .
۲-۳.اهمیت مسکن در زندگی انسان
مسکن یا سرپناه یکی از نیازهای اساسی انسان را تشکیل می دهد. در بین نیازهای انسان ،دسترسی به مسکن (به عنوان یک نیاز سکونتی) مشکل تر و محدودتر است.
بحث در این است که نیاز سکونتی یا سرپناه اولیه چیست؟کم وکیف آن چگونه است شیوه ها و روش های دست یابی و تامین آن کدامند؟
چه افراد و گروه هایی در چه شرایطی تقدم برخورداری از آن را دارند؟راه حل ها و زمینه های فراهم کردن مسکن از سوی دولت با در نظر گرفتن هدف های توسعه اقتصادی و اجتماعی چگونه است؟
همواره در بین محققان ،برنامه ریزان و تصمیم گیران بر سر تامین نیازهای سکونتی و حقوقی و اجتماعی افراد جامعه در پاسخ به سوال های مذکور در فوق ،بحث های مستمری برانگیخته شده است . مقوله مسکن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد و نمیتوان تعریف واحدی ارائه کرد مسکن یک مکان فیزیکی است و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می آید،در این سرپناه برخی از نیازهای اولیه خانواده یا فرد مانند خوراک ،استراحت ،حفاظت در برابر شرایط جوی تامین می شود(اهری، ،۷:۱۳۶۷). مسکن فضایی است محصور،ثابت ومستقل از زمین ها و ساختمان های مجاورخود که تمام یا قسمتی از سطح آن مسقف بوده و برای سکونت ساخته شده و دارای هیچ گونه فضای خاص فعالیت اقتصادی (اعم از خدماتی و تولیدی)نیست و به عنوان محل سکونت مورد مطالعه قرار گرفته است(همان منبع ،۲). مسکن نیازی است که در محیط های مختلف جغرافیایی و متناسب با نیازها و استعدادها از یک طرف و محدودیت های اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی از طرف دیگر شکل خاص یافته است .مسکن ماوایی است که ماهیت بودن را برای انسان مشخص می سازدو بهبود کیفیت زندگی از هدف های اساسی در تمام برنامه ریزی ها میباشد.تامین مسکن متناسب با شرایط زندگی از مهمترین اهداف انسان ها می باشند.
مسکن در ثبات اقتصادی و بهزیستی خانواده نقش اساسی دارد و این عامل از جنبه اجتماعی بسیار قوی برخوردار است زیرا فقر و عدم تامین اقتصادی ازوجود مسایل اجتماعی و بی ثباتی به شمار می رودوفرصت های شغلی ،دوری و نزدیکی مسکن به محل کار ،هزینه های رفت وآمداز عوامل اقتصادی تاثیرگذار بر امر مسکن هستند به مثابه نوعی سرمایه گذاری دارای مفهوم اقتصادی و به عنوان شکلی از پس اندازنیز منافع ویژه برای برای ساکنان در بر دارد ارزش آن به عنوان یک کالای مطلوب مفید قابل توجه است . برنامه های مسکن را می توان به صورتی تدوین کرد که منافع حاصل از آن به شکل پس انداز شخصی به حداکثر برسد(اهری ، ۴:۱۳۶۷) .
۲-۴.نقش مسکن درفرایند توسعه اقتصادی و اجتماعی و اهمیت آن
مسکن در توسعه اقتصادی و اجتماعی بویژه از نظر نقش آن در ایجاد اشتغال ،جذب مازاد ظرفیت تولید ، افزایش ارزش افزوده و تقویت بنیه اقتصادی اهمیت خاصی دارد (چپرلی ،۹:۱۳۸۶) .نگاه سیستمی به کالبد و مسکن روستاها به طور کلی اجزاء تشکیل دهنده سکونتگاه و مسکن را شناسایی و ارتباط آنها را با یکدیگر راکشف نماید در شکل گیری توسعه روستایی و کالبدی و مسکن مناسب اثرات تعیین کننده ای به جای میگذارد (Mitlin,1997:78) .
جایگاه مسکن در فرایند توسعه را می توان به شرح زیر خلاصه نمود :
مسکن مناسب برای ارتقا و تکامل انسان ضروری است،مسکن((چهارچوبی فیزیکی است که در ان منابع اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی بشری قابل دسترسی،غنی و آمیخته می شود))؛(اطهری،تاج بخش،۱۲:۱۳۶۷).
مسکن مناسب عرصه ی لازم را برای توسعه منظم و هماهنگ جامعه فراهم می آورد؛
مسکن مناسب قابلیت تولید فردی را که لازمه رشداقتصادی است بالا می برد؛
فعال بودن بخش مسکن به طور مستقیم و غیر مستقیم ایجاد اشتغال می کند،زیرا صنعت ساختمان ۵۰ تا ۵۵ درصد محصولات بخشهای صنعتی را مورد استفاده قرارمی دهد(جلالی،۱۶:۱۳۷۸). طبق پژوهش به عمل آمده از سوی سازمان ملل ایجاد هر شغل جدید در بخش ساختمان ومسکن ،منجر به ایجاد سه شغل جدیددر سایر بخشهای اقتصادی می شود(نیکوسرشت،۳۵:۱۳۷۲).
تقویت بخش مسکن به توسعه صنعت ساختمان که برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ضروری است کمک می کندو با به تحرک درآوردن صنایع ساختمانی عده زیادی از مهاجران و بیکاران بدون مهارت را می توان در آن به کار گمارد
(جورج،۳۶:۱۳۵۷).
صنعت ساختمان با شتاب زیادی در بقیه اقتصاد اثر دارد زیرا در مراحل اولیه توسعه ،افزایش فعالیت های ساختمانی بر آهنگ رشد اقتصادی افزوده و در مراحل بعدی خود تحت تاثیر رشد اقتصادی گسترش می یابد؛
مسکن می تواند باعث توزیع متناسب جمعیت با توجه به سیاست های ملی و منطقه ای شود؛
مسکن کانون و محرکی برای پس انداز شخصی به وجود می آورد.مقادیر زیادی از این پس اندازها بیهوده برای مساکن نامناسب مصرف می شود که فقط از طریق برنامه ریزی موثر می تواند افزایش یافته و به مصارف بهتر و بادوامتر برسد؛
مسکن بر تحقق عدالت اجتماعی به علت ایجاد اشتغال و رفع بیکاری موثر است؛
سرمایه گذاری در امر مسکن باعث کاهش نقدینگی و کنترل تورم می شود؛
بخش مسکن به دلیل نداشتن خصوصیات زیر می تواند به جذب نقدینگی وخروج اقتصاد از شرایط رکود و تورم کمک نماید:
الف) عدم وابستگی به ارز؛
ب)داشتن سهم قابل توجه در تولید ناخالص ملی و ثروت ملی ؛
ج)تخصیص حدود ۳۰% از هزینه خانوار به این بخش ؛
د)ایجاد تحرک در بیش از ۳۰۰ رشته ی صنعتی که مستقیم یا غیر مستقیم به صنعت ساختمان وابسته اند؛
ه)افزایش در سرمایه گذاری بخش ساختمان باعث ارزش افزوده در کل بخشهای اقتصادی می شودبه طوری که یک درصدافزایش در سرمایه گذاری بخش ساختمانی ،موجبات رشد۲۶/۱ درصدی از کل ارزش افزوده سایر بخشها را فراهم می سازد(نیکوسرشت،۱۳۷۴: ۱۲-۱۰) .
۲-۵.روش های اساسی تامین مسکن
از تجاربی که در امر تامین مسکن کشورهای درحال توسعه به دست آمده و با در نظر داشتن نتایج تحقیقات و پژوهشهایی که در مورد جوامع کم درآمد انجام شده است ، برنامه ریزان مسکن ، دو روش اساسی را برای تامین حداقل مسکن پیشنهاد کرده اند که عبارتند از روش ((ارتقای کیفیت سکونت )) و روش ((تامین زمین و خدمات)). هر دو روش برای حل مسایل سکونتی خانوارهای کم درآمد شهری طرح شده و بر تامین زمین و خدمات شهری تاکید دارد نه تامین سرپناه . هرکدام از این روشها متکی بر منابع و توانهای مردم است و نقش دولت به صورت حمایت و تشویق در این روش شناخته شده است(دلال پورمحمدی ،۱۲۲: ۱۳۷۹).
۲-۵-۱.ارتقای کیفیت سکونت
در این روش خدمات اولیه در اختیار زاغه نشینان و حاشیه نشینان (در محل زندگی آنان)گذارده می شود. این خدمات عمدتا شامل آب شرب ،فاضلاب ،سیستم دفع آبهای سطحی ،جمع آوری و دفع زباله ،برق ،مدرسه ،خیابانها و معابر سواره و پیاده و مراکز اجتماعی و فرهنگی است (لاکویان،۳۳:۱۳۶۴). در نقاطی که برخی از این تاسیسات و تسهیلات وجود دارد ، بهبود آنها بیشتر مورد نظر است به نظر ون هایچ^[۲]فلسفه ارتقای کیفیت سکونت بر آن است که در اغلب کشورهای در حال توسعه دولتها قادر به پاسخگویی به نیاز فزاینده مسکن نیستند. بنابراین حفظ و نگهداری و بهبود بخشیدن به وضع خانه های موجود ،حتی اگر زیر استاندارد هم باشند، بسیار مهم و اساسی است.در کنفرانس جهانی محیط زیست و توسعه که در بهار ۱۹۹۲ توسط سازمان ملل در شهر ریودوژانیرو برگزار شد ارتقای وضعیت سکونتگاه های غیر متعارف و زاغه های شهری به عنوان یک راه حل عملی و مناسب برای کمبود مسکن شهری مورد تاکید قرار گرفت (احمدی ،۲۶:۱۳۸۷) .
۲-۵-۲.تامین زمین و خدمات
در راستای حل مشکل مسکن و تامین زمین و خدمات برای گروه های کم درآمد در شهرها از دهه ۱۹۷۰ به بعد در بیش از ۵۰ کشور جهان روشهایی معمول شده و طرحهایی به مرحله اجرا در آمده است که نتایج آن در تامین مسکن افراد کم درآمد شهری مفید بوده است . تعقیب این روشها می تواند در تامین زمین و خدمات لازم برای نیازهای سکونتی موثر باشد و دستیابی به زمین و خدمات لازم نظیر آب آشامیدنی ، برق ،سیستم فضلاب ، شبکه ارتباطات و حمل و نقل و مخصوصا خدمات اجتماعی نظیر مدارس ،کلینیک ، مراکز خرید و سایر تسهیلات محلی را برای گروه های کم درآمد متقاضی مسکن امکان پذیر سازد( Merrill,1977:165-176) .
۲-۵-۳.اهداف روش تامین زمین و خدمات
اهداف روش تامین زمین و خدمات عبارت است از تامین نیازهای خانوارهای کم درآمد شهری به نحوی که توان و نیروی آنها را در فراهم آوردن خانه های ارزان قیمت منظم و قانونمند سازد و در عین حال به موجودی خانه ها نیز اضافه کند . روش ارتقای کیفیت سکونت بر تغییر و مرمت خانه های موجود و درمناطق فقیر شهری تاکید داشت ،در صورتی که روش تامین زمین و خدمات بر عرضهی قطعه هایی از زمین که مجهز به خدمات شهری هستند تاکید دارد. به تعبیر دیگر روش تامین زمین و خدمات مستلزم توسعه زمینهای شهری و افزایش فضاهای مسکونی در شهر است (cheema,1987:109-133) .
به نظر پتی^[۳] ( (۱۹۸۳در روش تامین زمین و خدمات ، دولت نقش یک جمع آوری کنندهی زمین را دارد و اگر این کار توسط دولت صورت نگیرد افراد فقیر شهری آنها را به صورت غیرقانونی تصرف خواهند کرد. دولت قطعات زمین را پس از خریداری آماده میسازد، تاسیسات شهری را بنا میکند و سپس به متقاضیان عرضه می دارد. این روش با شیوه های دولتی خانه سازی به دودلیل متفاوت است : اولا در این روش استفاده کنندگان از طرح ، فقط یک خانه ناتمام را مالک میشوند، در صورتی که در پروژه های حداقل استاندارد ، فقط به قطعه زمین و انشعاب آب مالک میشوند. در حالی که در پروژه های گرانتر سایر امکانات از جمله سرپناه (چهاردیواری و سقف) جزء فضای مورد تملک است . اما صرفنظر از میزان خدمات ارائه شده ، که در پروژه های مختلف متفاوت است ، هدف عمده ساختمان فراهم آوردن تدریجی تاسیسات است و در واقع سرمایه گذاری اساسی به مرحله تصرف زمین موکول میشود . ثانیا در روش تامین زمین و خدمات خانوارها مستقیما روی ملک شخصی متناسب با سلیقه و توانایی مالی خود سرمایه گذاری می کنند، نه اینکه خانه ای در اختیار بگیرند که با سلیقه و تصمیم دیگران ساخته شده باشد(pettie,1982:133).
۲-۵-۴.روش توانمند سازی
تاکنون برنامه ریزیهای مسکن با نگرش بر عرضه بوده است. بدیهی است در سیاستهای تحقق این برنامه ها بر ساخت و ساز مستقیم توسط دولت و ایجاد مشوقهایی توسط دولت برای تشویق بخش خصوصی تاکید شده است . اکنون سیاستهای تامین مسکن با نگرش بر تقاضا است . در این روش ، دولت به جای کمک به ساخت و ساز ، امکانات خود را در جهت کمک به متقاضی مسکن و یا نیازمند به مسکن (گروه های هدف ) متمرکز میکند تا بالا بردن سطح تقاضا یا به تعبیر دقیقتر تقاضای موثر بخودی خود موجب فعال شدن بازار مسکن و افزایش عرضه شود(Pugh,1994:357).
در آخر دهه ۱۹۸۰، سیاستهای آزادسازی به طور عام و سیاستهای مربوط به مسکن به طور خاص مورد نقد قرار گرفت . این روندبه طور کلی بر لزوم تعادل بین نقش بخش عمومی و خصوصی تاکید داشت . در رویکرد جدید ، بانک جهانی با مرکز اسکان بشر سازمان ملل متحد^[۴]و برنامه توسعه سازمان ملل متحد^۲ هم نظر شد. این رویکرد که توانمند سازی نام گرفت در سال ۱۹۸۷ با تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد به استراتژی جهانی سرپناه^۳ مبدل شد(اطهاری، ۵:۱۳۷۵) .
همچنین در سند کنفرانس جهانی محیط زیست و توسعه که در بهار ۱۹۹۲ توسط سازمان ملل در ریو دوژانیرو برگزار شدو به نام ((دستور کار ۲۱)) معروف است ، تاکید شد که مهمترین روش و رویکرد تامین سرپناه مناسب برای همه ، روش توانمند سازی^۴ است . تاکید این روش بر این است که افراد و گروه های فاقد مسکن مناسب بر ساخت و بهبود مسکن خویش قادر سازد . نه این که مسکن ساخته و پرداخته شده را تحویل آنان نماید. در راهبردهای جهانی سرپناه (کمیسیون جهانی اسکان بشر) در دههی اخیر توانمندسازی گروه های نیازمند سرپناه ،جای عرضه مستقیم مسکن توسط دولت را گرفته است (خاتم،۶۴:۱۳۷۴) .
محورهای اصلی این رویکرد عبارتند از :
برقراری ارتباط کامل بین بخش مسکن و برنامه های کلان اقتصادی؛
برقراری پیوند همه جانبه بین برنامه ریزی مسکن و برنامه های کلان اقتصادی؛
برقراری پیوند همه جانبه بین برنامه ریزی مسکن و برنامه ریزی شهری ؛
تدوین سیاست هایی به منظور تحقق توانمند سازی خانوارها ، با بهره گرفتن از سازمانهای غیردولتی و سازمانهای مبتنی بر اجتماعات (مانند تشکلهای خودیار ، که با فعالیتهای دولت و عملکرد بازار همبسته باشند ) ؛
توجه ویژه به فقرا ، محیط زیست و بهداشت در برنامه های مسکن بوسیله دولت ؛
فراهم آوردن شبکه های زیر بنایی و اعطای حقوق مالکیت در مسکن غیر رسمی موجود .
اقدامات لازم برای تامین سرپناه مناسب برای همه در دستور کار ۲۱، با توجه به روش توانمند سازی چنین آمده است:
انجام برآوردهای مستقیم به منظور تامین سرپناه برای افراد فقیر و فاقد مسکن ؛
- تهیه و تقویت استراتژی ملی سرپناه ، با اهداف مبتنی بر اصول و توصیه های استراتژی سرپناه تا سال ۲۰۰ (دلال پور محمدی ،۱۳۷۹: ۱۳۳-۱۳۲)
۲-۶.عوامل موثر در تدوین استاندارد های مسکن

بازده

درصد آلاینده

کمتر

تولید همزمان

تولید آب

ساختار ریز شبکه

همان‌طور که عنوان شد ریز شبکه مفهومی است که در آن منابع انرژی تجدید پذیر و بالقوه موجود مانند باد، انرژی خورشید و غیره به همراه منابع تولیدی مرسوم نظیر پیل‌های سوختی و میکروتوربین‌ها، یافت می­ شود که نه تنها با هم رابطه برقرار می­نمایند بلکه این ارتباط به سایر شبکه ­های بزرگ‌تر در رده توزیع نیز کشیده می­ شود. تمامی این منابع تولید پراکنده^[۱۹] دارای قدرت تصمیم گیری و برنامه‌ریزی تولید انرژی هستند.
به طور کلی می‌توان ریز شبکه‌ها را به سه قسمت تقسیم بندی کرد:

• زیرساخت سخت افزاری

• زیر ساخت اندازه گیری

• کنترل کننده‌های محلی: کنترل کننده‌هایی که بر روی هر یک از منابع تولیدی و بارهای قابل کنترل نصب می‌شوند و وظیفه‌ی تنظیم مقدار خروجی سیستم را روی مقداری که توسط کنترل کننده‌ی بالادستی ارائه می‌شود، دارند.

• کنترل کننده های مرکزی کمکی: این کنترل کننده‌ها بالاتر از کنترل کننده‌های محلی قرار می‌گیرند تا وظیفه‌ی جمع آوری وضعیت فعلی کنترل کننده‌های محلی و ارتباط با کنترل کننده‌ی مرکزی ریز شبکه را داشته باشند. عمدتاً این کنترل کننده‌ها بخشی از وظیفه‌ی کنترل کننده‌ی مرکزی ریز شبکه را بر عهده دارند.

• • کنترل کننده‌های مرکزی ریزشبکه: این کنترل کننده‌ها وظیفه‌ی دریافت وضعیت فعلی منابع و بارها، قیمت شبکه‌ی بالادستی، پیش بینی وضعیت آب و هوایی و پارامترهای نایقینی و غیره را دارا می‌باشند و بر این اساس بهترین تصمیم گیری را برای رسیدن به اهداف تعیین شده برای آن‌ها انجام می‌دهند. که ساختار فیزیکی آن‌ها جزء زیرساخت اندازه گیری و ساختار الگوریتمی آن که به سیستم مدیریت انرژی معروف است در ساختار نرم افزاری توضیح داده خواهد شد.

• زیر ساخت مخابراتی

• زیر ساخت نرم افزاری

معرفی ساختارهای سخت افزاری ریزشبکه

همان طور که قبلاً ذکر شد، یک ریزشبکه هوشمند به قسمت‌های سخت افزاری و نرم افزاری تقسیم می‌شود. در قسمت سخت افزاری عموماً ساختار اندازه گیری و مخابراتی تحت عنوان ساختار فهام عرضه می‌شود. اندازه ­گیری هوشمند عموماً به تأسیسات هوشمندی در بخش مصرف تلقی می­ شود که شامل قرائت­های دوره­ای، پردازش داده و تعیین میزان مصرف می­باشد. به طور کلی یک ابزار اندازه ­گیری هوشمند قابلیت‌هایی به شرح زیر دارد:

• اندازه ­گیری همزمان و برخط میزان مصرف و تولید انرژی(در صورت وجود)

• امکان برداشت اطلاعات در محل و یا به صورت از راه دور

• امکان محدود سازی میزان تبادل توان و حتی قطع توان مشترک در شرایطی خاص

• ایجاد ارتباط بین شبکه­ ای و تجهیزات موجود در آن

• امکان قرائت اطلاعات از سایر اندازه­گیرهای غیر الکتریکی نظیر کنتورهای آب، گاز، دما و غیره.

اطلاق کلمه هوشمند در باب دستگاه­های اندازه ­گیری بکار گرفته شده در شبکه ­های نسل جدید و آنچه که سبب تمایز مفهومی آن‌ها با کنتورهای دیجیتال و یا آنالوگ سابق می­باشد، عموماً از سه عملکرد اصلی آن‌ها نتیجه می­ شود: اندازه ­گیری میزان توان مصرفی و یا تولیدی، امکان قطع مصرف کننده از راه دور و یا محدود ساختن حداکثر توان مصرفی. باید توجه داشت پیاده­سازی فراسامانه هوشمند اندازه گیری و برقراری ارتباطات بین آن‌ها، الزاماً بستر جدیدی را نمی­طلبد بلکه می ­تواند از طریق شبکه برق سابق و به کمک ارتباط خطوط برق انجام گیرد و یا تکنولوژی­های جدید نظیر مودم‌های بی­سیم بکار گرفته شود. از طرفی به لحاظ تکنیکی هیچ گونه محدودیتی بر روی نصب تعداد اندازه­گیرهای هوشمند وجود ندارد و می ­تواند این امر در صورت توجیه اقتصادی در سطحی وسیع صورت پذیرد.
نکته­ دیگری را که در این مبحث باید به آن اشاره نمود، این است که اندازه‌گیری هوشمند گاهی اوقات به ‌اندازه­گیر با قابلیت قرائت خودکار^[۲۰] و یا ساختارهای پیشرفته اندازه‌گیری نیز اطلاق می­ شود بی آنکه از لحاظ مفهومی و کاربردی قیاس شوند. ساختارهای پیشرفته اندازه‌گیری به سیستم­هایی اشاره دارد که میزان مصرف انرژی را اندازه ­گیری، جمع آوری و پردازش می­نماید و از طرفی با سایر ابزارهای پیشرفته به کمک واسطه­های مختلف بر طبق برنامه­هایی از قبل پیش بینی شده و یا به صورت بر خط ارتباط برقرار می­ کند. این زیرساخت‌های هوشمند از محیط‌های سخت­ افزاری، نرم افزاری، ارتباطی، کنترل‌کننده و قسمت مدیریت داده^[۲۱] بهره می­گیرند و بر خلاف اندازه گیری خودکار از باندهای دو طرفه در میدان ارتباطی خود استفاده می­ کنند. به عبارت دیگر، فراسامانه ‌اندازه‌گیری هوشمند پایه­ترین عامل و نماد شبکه ­های هوشمند است که تنها به سیستم اندازه ­گیری محدود نبوده، بلکه با بهره گرفتن از بسترهای مخابراتی وظیفه­ی انتقال اطلاعات به صورت زمان واقعی را بر عهده دارند و امکان اجرای مدیریت مصرف انرژی را نیز فراهم می‌آورند.

آشنایی با مفاهیم اولیه بازار برق

در دهه‌ های گذشته پیش از آغاز تجدید ساختار در صنعت برق، مصرف‌کننده‌ها امکان انتخاب در مورد خریدار انرژی را نداشتند. آنها ملزم به خرید انرژی از شرکتی بودند که در منطقه آنها انحصار عرضه برق را در اختیار داشت. در آن زمان شرکت های برق، ساختار یکپارچه عمودی^[۲۲] داشتند، به‌این معنی که عهده‌دار تولید انرژی الکتریکی، انتقال آن از نیروگاه به مراکز بار و توزیع انرژی بین مصرف‌کننده‌ها بودند. در بعضی کشورها، این شرکت‌های برق به‌صورت شرکت‌های دارای مقررات خصوصی و در نواحی دیگر به صورت شرکت‌های ملی یا بنگاه‌های دولتی اداره می‌شدند.
برای دهه‌ های متمادی، انرژی الکتریکی به‌این صورت در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گرفت. در اواخر دهه ۸۰ میلادی، تعدادی از اقتصاددانان بحث به پایان رسیدن دوره این مدل را مطرح نموده و ادعا کردند که وضعیت انحصاری شرکت‌های برق، باعث انجام سرمایه‌گذاری غیرضروری و کاهش انگیزه بهره‌برداری موثر از سیستم قدرت شده​است. از سوی دیگر وابستگی شرکت‌های برق ملی به دولت موجب می‌شد تا مسائل سیاسی تأثیر قابل توجهی بر وضعیت اقتصادی سیستم قدرت داشته باشد.
اقتصاددانان پیشنهاد کردند که برق به جای عرضه با مقررات انحصاری یا طبق سیاست‌های دولتی به‌صورت کالایی طبق قواعد بازار ارائه گردد که در نتیجه، کاهش قیمت و افزایش منفعت کلی مشترکین را در پی خواهد داشت.

تعاریف واژه‌های کلیدی

شرکت‌های تولیدکننده برق^[۲۳]: شرکت‌های تولیدکننده برق، انرژی الکتریکی را تولید کرده و به فروش می‌رسانند. این شرکت‌ها همچنین می‌توانند سرویس‌هایی نظیر تنظیم، ذخیره و کنترل ولتاژ را نیز برای فروش ارائه دهند که برای حفظ کیفیت و ایمنی عرضه برق، مورد نیاز بهره‌بردار سیستم است. یک شرکت تولید برق می‌تواند تنها دارای یک نیروگاه باشد و یا چند نیروگاه مختلف داشته باشد.

۲

اسامی در برگیرنده عبارت پروژه مانند دپارتمان پروژه

۴%

۳

دفتر پشتیبانی پروژه^[۱۱]

۷%

۴

دفتر پروژه^[۱۲]

۲%

۵

دفتر مدیریت طرح^[۱۳]

۱۲%

۶

مرکز تعالی مدیریت پروژه^[۱۴]

۲%

۷

سایر اسامی (مانند: گروه مدیریت پروژه^[۱۵]، دفتر مدیریت پروژه سازمانی^[۱۶]، دفتر توسعه مدیریت^[۱۷]، دفتر راهبردی پروژه^[۱۸] و موارد دیگر)

۱۲%

۸

بدون نام

۲%

در این تحقیق سعی بر آن است که جایگاه و نقش دفاتر مدیریت پروژه در ایجاد بسترهای مناسب جهت پیاده‌سازی مدیریت دانش در سازمان‌های پروژه‌محور صنعت نفت بررسی گردد. در خارج از ایران نیز پیاده‌سازی دفتر مدیریت پروژه تجربه موفقی بوده است، در شرکت‌ها و سازمان‌های عظیم مدیریت پروژه و صنعتی این دفاتر توانسته‌اند نقش قابل توجهی در یکپارچه نمودن امور مدیریتی پروژه ایفا نمایند. نتایج تحقیقی که به منظور سنجش اثربخشی دفاتر مدیریت پروژه بر روی ۳۴۳ دفتر مدیریت پروژه انجام شده است (Doerscher, 2008)، حاکی از آن است که در مجموع ۵۸ درصد از سازمان‌ها عملکرد دفتر مدیریت پروژه خود را مثبت (خوب یا بهتر) توصیف کرده‌اند. نتایج حاصل از این تحقیق در شکل ۱-۲ نشان داده شده است.
شکل ۱-۲- سنجش اثربخشی دفتر مدیریت پروژه (Doerscher, 2008)
نتایج فوق مؤید این نکته است که در بیش از ۸۰ درصد از موارد دفاتر مدیریت پروژه توانسته‌اند اهداف مورد نظر را پیاده‌سازی نمایند. از این رو، می‌توان نتیجه گرفت که در صورت واگذاری مدیریت دانش پروژه‌ها به دفاتر مدیریت پروژه به عنوان یک واحد مرکزی متمرکز، آن‌ها قادر خواهند بود تا به گونه‌ای مؤثر این وظیفه را در سرتاسر سازمان عملی نمایند.
۱-۴- پیشینه تحقیق
مدیریت دانش از اواخر دهه ۱۹۷۰ مطرح گردید. در اواسط دهه ۱۹۸۰ و آشکار شدن جایگاه دانش و تأثیر آن بر قدرت رقابت در بازارهای اقتصادی اهمیت آن مضاعف شد. در این دهه نظام‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نظام‌های هوشمند برای مدیریت دانش به کار گرفته شد و مفاهیمی چون فراهم‌آوری دانش^[۱۹]، مهندسی دانش^[۲۰]، نظام‌های دانش‌‌مدار^[۲۱] و مانند آن رواج یافت (Drucker,1993). در آغاز دهه ۱۹۹۰ فعالیت گسترده شرکت‌های آمریکایی، اروپایی و ژاپنی در حوزه مدیریت دانش به نحو چشم‌گیری افزایش یافت. ظهور وب جهانی^[۲۲] در اواسط دهه ۱۹۹۰ تحرک تازه‌ای به حوزه مدیریت دانش بخشید. شبکه بین‌المللی مدیریت دانش در اروپا^[۲۳] و مجمع مدیریت دانش ایالات متحده^[۲۴] فعالیت‌های خود را در اینترنت گسترش دادند. اکنون مدیریت دانش در سال‌های آغازین قرن ۲۱ برای بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان نماد رقابت و عامل دستیابی به قدرت و توسعه است. شرکت‌های بزرگ اروپایی از سال ۲۰۰۰ به بعد حدود ۵۵% درآمد خود را به مدیریت دانش اختصاص داده‌اند (داوری و شانه ساززاده، ۱۳۸۰). جدول ۱-۲ گاه‌شمار مدیریت دانش را به طور خلاصه نمایش می‌دهد.

جدول ۱-۲- گاه‌شمار مدیریت دانش (حسن زاده، ۱۳۸۷)

دهه

روند پیشرفت مفهوم مدیریت دانش

استفاده از گیاهان دارویی از دیرباز در درمان عفونت­های میکروبی مرسوم بوده است. گیاهان دارویی به علت داشتن برخی ترکیبات شیمیایی موسوم به ماده موثره مورد توجه پزشکان و کادر درمانی قرار گرفته­اند. در میان گیاهان دارویی آویشن که گیاهی چند ساله و متعلق به تیره نعناییان می­باشد یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی است که از قرن شانزدهم تا کنون به عنوان یک گیاه دارویی با ارزش مصرف شده و در تمام فارماکوپه­های معتبر ثبت شده است(۸۴).
آویشن شیرازی با نام علمیZataria multiflora گونه ­ای متعلق به جنس زاتاریا می­باشد دارای خواص ضدعفونی کننده است. عصاره الکلی آویشن نیز دارای اثرات ضدمیکروبی، ضد اسپاسموتیک، ضد سرفه و خلط آور است و علاوه بر این در تسکین سرفه­های ناشی از آسم، سیاه سرفه و انواع برونشیت­ها والتهابات مجاری تنفسی فوقانی، به خصوص در اطفال، مصرف می­ شود و فاقد عوارض جانبی می­باشد. داروهای متعددی از مواد موثره آن به صورت شربت، قطره و پماد عرضه می­ شود، ازجمله می­توان به شربت و قطره تیمکس و شربت تیمیان که ضدسرفه و خلط آورند و در ایران تهیه و مصرف می­شوند، اشاره کرد. از مهمترین ترکیبات موثره آویشن میتوان به تیمول، کارواکرول و پاراسیمول اشاره نمود .این گیاه علاوه بر این حاوی تانن، فلاونویید، ساپونین و مواد تلخ می­باشد. از این بین تیمول ترکیبی فنولی و شاخص­ترین ترکیب شیمیایی فعال آویشن است که در بخش­های مختلف این گیاه ازجمله برگ، گل و ریشه به میزان متفاوت وجود دارد(۴۸، ۱۰۹).
نقره به واسطه خواص ضد باکتریایی سالیان سال است که شناخته شده و ترکیبات نقره از دیرباز به خاطر خاصیت ضد میکروبی که دارند استفاده می­شوند. یکی از مهمترین موارد استفاده نقره، درمان موضعی سوختگی­ها توسط ترکیبات نقره مانند سیلوردیازین نقره می­باشند. امروزه فراورده­هایی به تازگی گسترش یافته­اند مانند Acticoat و Silverlon که ترکیبات خاص از نانوکریستال­های نقره هستند و در درمان زخم­های ناشی از سوختگی­ها مورد استفاده قرار می­گیرند(۱۱۰).
استفاده از یون­های فلزی نقره به علت داشتن خاصیت ضد قارچی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد التهابی مورد توجه قرار گرفته است. یونهای نقره بر علیه گروه وسیعی از میکروارگانیسم­ها موثر هستند(۶۷).
این ذرات کوچک توانایی ایجاد واکنش با باند­های دی سولفیدی پروتئین موجود در باکتری­ ها، ویروس­ها و قارچ­ها را دارند. آن­ها قادرند ساختار سه بعدی پروتئین­های حاوی باند دی­سولفید را تغییر دهند و عملکرد میکروارگانیسم را متوقف کنند. نانوذرات، ذرات کوچکی هستند که قطری کمتر از ۱۰۰۰ نانومتر دارند. نانوذرات خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاصی دارند و به واسطه این خصوصیات، جذاب شده و از نظر پزشکی و اقتصادی مورد توجه زیادی قرار گرفته­اند. نانوذرات در نتیجه اندازه کوچکشان روی سلول­های زنده عمل می­ کنند و در فعالیت­های مطلوب بیولوژیک دخیل می­شوند. البته به همین خاطر می­توانند دارای اثرات نامطلوب نیز باشند(۸۰).
در میان نانوذرات مختلف، نانوذرات نقره به علت داشتن خواصی از جمله رسانا بودن، پایداری شیمیایی، فعالیت کاتالتیکی و ضد باکتریایی مورد توجه قرار گرفته است. میکروارگانیسم­ها نقش مهمی در جذب فلزات سمی بر عهده دارند. به نظر می­رسد نانوذرات نقره نقش مهاری و باکتری­کشی دارند. استفاده توام از آنتی­بیوتیک و نانوذرات نقره این مسئله را اثبات می­ کند(۱۲۳).
در این تحقیق قصد داریم علاوه بر اینکه اثر باکتری­کشی هر کدام از اجزاء نانو ذرات نقره، عصاره و اسانس گیاه آویشن شیرازی را بر روی باکتری فوق­الذکر به طور جداگانه بررسی کنیم، به طور همزمان اثر باکتری­کشی ترکیب اسانس و عصاره گیاه آویشن شیرازی با نانوذره نقره را بررسی کنیم.
۱-۲- اهداف
بررسی اثر باکتری کشی عصاره گیاه آویشن شیرازی بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی اسانس گیاه آویشن شیرازی بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی نانوذره نقره بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی ترکیب نانوذره نقره و عصاره گیاه آویشن شیرازی بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
بررسی اثر باکتری کشی ترکیب نانوذره نقره و اسانس گیاه آویشن بر روی باکتری­ های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم و حساس به متی سیلین، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، استرپتوکوکوس پیوژنز و سودوموناس آئروژینوزا.
فصل دوم
مروری بر متون گذشته
۲-۱- کلیات گیاه شناسی
۲-۱-۱- گیاهان دارویی
بشر از روزی که خود را شناخت، درعرصه پرتکاپو و پرتلاش زندگی، درد، رنج وبیماری را تجربه کرده وگیاه نخستین وسیله­ای بود که آدمی برای زدودن آلام و رفع بیماری به کاربرده است. براثر تجربه و خطای مشهود که بهترین معلم وراهنمای آدمی جهت بهره گیری و استفاده از گیاهان و شناخت دقیق اثرات درمانی آنها بود، آدمی توفیق یافت به خواص گیاهان داروئی بسیاری پی برده ودر این زمینه گیاهان مفید و اعجاز آفرین دارویی را از انواع سمی و مضر آنها تمییز و تشخیص دهد(۶).

در کتب مذهبی مانند اوستا به گیاهان داروئی از جمله به خاصیت و کاربرد انار و شاهدانه در مداوای بیماری­ها اشاره شده است، بقراط پدر علم طب و شاگرد وی ارسطو به استفاده از گیاهان برای درمان بیماری­ها می­پرداختند. یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست مکتب درمان با گیاه را بنیانگذاری کرد. از قرن هشتم تا دهم میلادی نیز دانشمندان ایرانی چون محمدبن زکریای رازی، ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و کتاب های معروفی مثل قانون و الحاوی را به رشته تحریر در آوردند(۴).
گیاهان دارویی از منابع بالقوه عظیم الهی هستند که با برنامه ریزی صحیح می­توانند در موارد درمانی و دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی جایگاه ویژه­ای داشته باشند. با پیشرفت علم شیمی تجزیه و امکان تجزیه کمی مواد در قرون ١٨ و ١٩ مطالعات فراوانی در زمینه شناخت مواد متشکله گیاهان داروئی انجام شد و محققان شروع به شناسائی مواد مؤثره گیاهان کردند و کم کم دانشمندان به فکر جداسازی مواد مؤثره گیاهی از عصاره­های گیاهی جهت استفاده در مصارف درمانی افتادند. با توسعه علم شیمی، دانشمندان برای رسیدن به اهداف پیش بینی شده درصدد برآمدند بجای مواد جدا وخالص شده از گیاه آنها را به شیوه ­های مصنوعی یعنی سنتزی تهیه نمایند. داروهای شیمیائی به علت مقرون به صرفه بودن و تأثیر مشخص بر بیماری­ها مطمئن تر تشخیص داده شدند. به علت اهمیت حیاتی و با توجه به بعد عظیم اقتصادی و سیاسی آن مسأله تولید و عرضه داروهای اساسی در اختیار چند کارتل بین المللی قرار گرفت. متأسفانه مسأله معنویت و ابعاد انسانی آن به شدت تحت الشعاع بعد اقتصادی آن قرار گرفت. این روند روز به روز گسترش یافت تا اینکه در دهه ١٩۶٠ میلادی با ایجاد چند فاجعه عظیم و چشمگیر درمورد اثرات سوء داروهای شیمیایی به یکباره جهانیان متوجه اثرات جانبی و سوء و زیانبخش بسیاری از داروهای شیمیائی شدند به طوریکه سازمان احتیاط دارو که مقر آن در سوئد قرار دارد ظرف یکسال حدود ٣٠٠٠ گزارش در مورد حوادث ناگوار از مصرف داروهای شیمیائی دریافت نمود. عوارض جانبی داروهای شیمیائی بدلیل ترکیبات ناخالص و بینابینی است که هنگام سنتز آنها ایجاد می­ شود. امروزه مشخص شده است که مواد مکمل گیاهان در کنار خواص داروئی آنها از بروز اثرات جانبی و سوء جلوگیری می­ کند و بدن نسبت به مواد طبیعی در داروهای گیاهی حساسیت نشان نمی­دهد. از اواسط قرن بیستم داروهای گیاهی در بسیاری از موارد جایگزین داروهای شیمیائی شدند به طوریکه قرن حاضر را رنسانس گیاهان داروئی نام نهادند(۴).
استفاده از گیاهان داروئی و اعتقا د به شفابخشی آنها در فرهنگ ایران ریشه­ای عمیق دارد که ما را در جهت شناسایی و مصرف علمی آنها سوق می­دهد. از طرفی با افزایش جمعیت و نیاز مبرم صنایع دارویی به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولید دارو، توجه و تحقیق پیرامون این دسته از گیاهان ضروری است و بالاخره ارزش اقتصادی و ارزآوری آنها نیز مورد توجه است(۳).
۲-۱-۲-علت انتخاب علت انتخاب آویشن شیرازی جهت انجام تحقیق
به علت علاقه وافر مردم و مصرف روزافزون داروهای گیاهی و اهمیتی که این بخش از منابع طبیعی ایران از نظر اقتصادی و درمانی دارا می باشد، ضرورت تحقیقات در زمینه اثرات درمانی گیاهان دارویی محرز می­گردد. امروزه تحقیق و بررسی پیرامون گیاهان دارویی در سراسر دنیا انجام می­ شود. گیاه آویشن شیرازی بومی نواحی مرکزی و جنوب ایران است و در طب سنتی مصارف زیادی دارد. چندین سال است که از گیاه آویشن به عنوان یک ضد میکروب به کار می­برند. از بخور آن برای رفع سرماخوردگی استفاده می­ شود و اثرات ضد میکروبی و قارچی آن نیز به اثبات رسیده است. دسترسی به این گیاه آسان است و در بازار دارویی ایران به قیمت مناسبی وجود دارد. در ضمن کشت آن ساده می­باشد و به صورت خودرو نیز می­روید. همچنین طعم و بوی مطبوعی دارد و استفاده آن از راه جلدی و خوراکی زننده نمی ­باشد و تاکنون اثرات جانبی مهمی نیز از آن گزارش نشده است(۱۱).
۲-۱-۳-تاریخچه گیاه آویشن شیرازی
آویشن به عنوان یک گیاه دارویی از زمان های بسیار قدیم مورد استفاده بوده است. خواص ضد باکتریائی، ضد قارچی و ضد انگلی اسانس آویشن موجب شده است که این گیاه از قرن ١۶ رسماً به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شود و در تمام فارماکوپه­های معتبر از این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی مهم یاد شود(۱۱).
نیومن^[۹] در سال ١٧٢۵ ماده مؤثره این گیاه را کشف کرد و آن را کافور آویشن نامید و دانشمند دیگری بنام سالماند^[۱۰] در سال ١٨۵٣ این ماده را تیمولا نام گذاشت. پس از شناخت مواد مؤثره آن تحقیقات زیادی بر روی اثرات درمانی آن در درمان بیماری­های مختلف انجام شد(۱۱).
آویشن از گیاهان مهم تجاری بوده که در برخی کشورها نظیر مجارستان ارزش اقتصادی بالائی دارد به طوریکه از این کشور هر ساله به طور متوسط ٢٠ تن آویشن به ارزش ۶٠ هزار دلار به کشورهای غربی صادر می شود(۱۵).
۲-۱-۴- مشخصات گیاه آویشن شیرازی (Zataria multiflora)
آویشن یا آویشم به گروهی از گیاهان از تیره نعناع^[۱۱]راسته لامیالها^[۱۲] اطلاق می شود که به ٣ جنس تعلق دارند:
الف: جنس زاتاریا^[۱۳]: گونه ای از این جنس در جنوب ایران وجود دارد که به نام آویشن شیرازی، یا آویشن برگ پهن معروف است و گیاهی خشبی با برگهای کوچک تقریباً گرد و ساقه ای تقریباً سفید رنگ است.
ب- جنس زیزیفورا^[۱۴]: آویشن باریک برگ گونه ­ای از این جنس است و از نظر شکل ظاهری به جنس تیموس^[۱۵] شبیه است.
ج- جنس تیموس: گونه­ ها یا جنس به علت هیبریداسیون بین گونه ­ای بسیار متنوعند در فلور ایرانیکا ١٧گونه از این جنس گزارش شده است که ١۴ گونه متعلق به کشور ایران است.
جنس زاتاریا دارای یک گونه به نام مولتی فلورا^[۱۶] است که نام اصلی آن در زبان فارسی آویشن شیرازی می­باشد و اسامی دیگر آن عبارتند از: آذربه، آزکنده، آس بویه، آشمه کهی، اوجی، اوجی، اوشن، اویشم (اصفهانی)، اویشه (شیرازی)، آیشم، آیشوم، ساتار، ساتر، ستار فارس (هندی)، سینسبر، صعتر رسمی (عربی)، کوشانه شیرازی، کلکله (ترکی)، کهلیلک اوتی، هزوا (کردی) و هزوه (کردی)(۱, ۲, ۲۱). در خانواده مربوط به آویشن گیاهان مهم دارویی دیگری مانند نعناع و رزماری هم قرار دارند. در تیره نعناع حدود ۲۰۰ جنس و ۳۳۰۰ گونه قرار دارند. جنس­های مهم این تیره در جدول آمده است(۵۲). در ایران ۴۹ جنس و چند صد گونه از این تیره یافت می­ شود. سه جنس زاتاریا، زیزیفور و تیموس از نظر خواص دارویی شباهت­های زیادی به هم دارند(۱۷).
جدول ۲-۱- جنس­های مهم تیره نعناع

بر این اساس و با در نظر گرفتن محدودیتهای فوق، ۱۴ صندوق سرمایه گذاری مشترک به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند که اسامی آنها همراه با اطلاعات آنها در جدول شماره(الف-۲) پیوست، ذکر شده است.
۳- ۴ روش گردآوری داده ها و اطلاعات
برای انجام این پژوهش، پژوهشگر از اطلاعات ثانویه در پژوهش خود استفاده نموده است. بر همین اساس پژوهشگر به دو سری اطلاعات نیاز داشت.یک سری اطلاعات مربوط به صندوق های سرمایه گذاری بود و سری دیگر اطلاعات، به شاخص های بازار بورس اوراق بهادار تهران مربوط بود. این اطلاعات توسط سایت بورس و دیگر نرم افزارهای پایگاه اطلاعاتی گردآوری شدند. از آنجا که اطلاعات موجود در نرم افزارهای فوق در خصوص بازده ماهانه با اشتباهات و نواقصی مواجه بودند، لذا محقق بر آن شد تا با بهره گرفتن از اطلاعات موجود در این نرم افزارها و با بهره گرفتن از نرم افزار Excel محاسبات را مجدداً انجام دهد. در ابتدا برای محاسبه بازده ماهانه صندوق های سرمایه گذاری پژوهشگر به اطلاعاتی در خصوص خالص ارزش دارایی های صندوق^[۱۷۰] در ابتدا و انتهای هر دوره نیاز داشت.

برای محاسبه بازده ماهانه پرتفوی دو روش در اختیار محقق وجود داشت. روش اول از تفاوت ارزش خالص دارایی های صندوق در ابتدا و انتهای ماه، تقسیم بر ارزش خالص دارایی ها در ابتدای ماه، بدست می آمد.

فرمول شماره(۳- ۱)
بازده حاصل شده با این روش، بازده ساده پرتفوی نامیده میشود و دقت چندانی ندارد. همچنین از آنجا که محقق قصد داشت تا ریسک نامطلوب را نیز محاسبه نماید، نیاز به اطلاعات دقیق تری داشت. لذا محقق تصمیم گرفت تا از نرخ بازده مرکب^[۱۷۱] برای محاسبه بازده ماهانه پرتفوی صندوقهای سرمایه گذاری استفاده نماید. بر این اساس نرخ بازده روزانه پرتفوی با فرمول ذیل محاسبه شد.

فرمول شماره(۳- ۲)
برای محاسبه میانگین بازدهی نیز از دو روش، میانگین حسابی^[۱۷۲] و میانگین هندسی^[۱۷۳] استفاده میشود. میانگین حسابی به آن دلیل که جمع جبری بازده مقاطع یکسان مانند ماهانه را در نظر میگیرد، در برخی موارد ممکن است گمراه کننده باشد. اما استفاده از میانگین هندسی از آنجا که نرخ رشد بازدهی را در طی زمان در نظر میگیرد، مشکل میانگین حسابی را رفع مینماید. لذا از متوسط هندسی بازده که با فرمول زیر محاسبه میشود، استفاده گردید:

فرمول شماره(۳- ۳)
نوع دیگر اطلاعاتی که پژوهشگر برای انجام پژوهش بدان نیاز داشت، محاسبه بازده بازار بود. برای محاسبه بازده بازار از فرمول ذیل استفاده میشود:

فرمول شماره(۳- ۴)
در فرمول فوق P نشان دهنده شاخص کل بازارTEPIX ^[۱۷۴] در زمان مورد نظر(ماهانه) است. اما بازده محاسبه شده با این روش، فقط بخش تغییرات قیمت را در بر داشته و جزء دیگر بازده یعنی سود تقسیمی را شامل نمیشود. بنابراین پژوهشگر برای محاسبه  به صورت صحیح تر و دقیق تر با برآورد درصد سود تقسیمی فرمول زیر را به کار برد:

فرمول شماره(۳- ۵)
که در آن  برآورد سود تقسیمی دریافت شده در دوره t میباشد. برای برآورد مقدار آن از شاخص بازده نقدی TEDIX طی سال ۸۷و ۸۸ استفاده شد.
محقق همچنین برای انجام پژوهش خود به اطلاعاتی در خصوص بازده بدون ریسک نیز نیاز داشت. بازده بدون ریسک عبارت است از متوسط نرخ بازدهی که سرمایه گذاران بدون تحمل ریسک، انتظار کسب آن را دارند. در تحقیق حاضر نرخ سود بانکی در کشور به عنوان بازده بدون ریسک منظور شده است.
۳- ۵ ابزارهای گردآوری اطلاعات
پژوهشگر می بایست با ابزار هایی، داده های لازم را از جامعه(نمونه) آماری جمع آوری نماید و با تحلیل، پژوهش و تبدیل آنها به اطلاعات به آزمون فرضیات بپردازد. برای جمع آوری داده ها به ابزار های گوناگونی نیاز است. نوع این ابزارها تابع عوامل گوناگونی از جمله ماهیت و روش تحقیق است.(خاکی، ۱۳۸۴)
بر همین اساس و برای گردآوری اطلاعات در خصوص مبانی نظری تحقیق، پژوهشگر از روش کتابخانه ای شامل بررسی کتب و مقالات داخلی و خارجی معتبر استفاده نموده است. همچنین برای محاسبه بازده ها، به اطلاعاتی در خصوص شاخص های بازار و ارزش خالص دارایی های صندوق نیاز بود که این داده ها نیز از طریق نرم افزارهای پایگاه اطلاعات و سایت بورس اوراق بهادار و سایت مجزای هر کدام از صندوق های سرمایه گذاری، جمع آوری شد که این اطلاعات به صورت ثانویه محسوب می شوند.
۳- ۶ متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق
متغیرها را می توان به شکل های مختلف و بر اساس معیارهای متفاوت دسته بندی کرد. متغیر وابسته، متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیشبینی تغییر پذیری در آن است.(سکاران، ۱۹۹۲). به عبارت دیگر متغیر وابسته، متغیری است که تغییرات آن تحت تأثیر متغیر مستقل قرار میگیرد(بست، ۱۳۷۱). متغیر مستقل نیز متغیری است که روی متغیر وابسته به صورت مثبت یا منفی تأثیر میگذارد.(سکاران^[۱۷۵]، ۱۹۹۲)
به طور کلی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری دارای یک متغیر مستقل(بازده) و یک متغیر وابسته(ریسک) است. لذا ارزیابی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری می بایست شامل شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه گذاری باشد. (استرانگ^[۱۷۶]، ۲۰۰۰)
با توجه به مطالب فوق میتوان گفت که در بحث ارزیابی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، بازده به عنوان متغیر مستقل و ریسک به عنوان متغیر وابسته مطرح می باشد. همچنین چون در این پژوهش علاوه بر ارزیابی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، تأثیر عواملی چون سن صندوق، ریسک سیستماتیک، ریسک نامطلوب و غیره بر عملکرد صندوق های سرمایه گذاری مورد بررسی قرار می گیرد، لذا متغیرهای فوق نیز به عنوان متغیر مستقل و عملکرد صندوق های سرمایه گذاری بر اساس هر یک از شاخص های هفت گانه به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته میشوند.
۳- ۷ تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق
مهمترین مفاهیم در بحث سرمایه گذاری، ریسک و بازده میباشند.لذا در این بخش سعی میشود تا این موارد ابتدا به صورت مفهومی و سپس به صورت عملیاتی تعریف شوند.
۳- ۷- ۱ تعاریف مفهومی
۳- ۷- ۱- ۱ مفهوم ریسک
آشنا شدن با انواع طبقه بندی های به عمل آمده از ریسک و نهایتا انتخاب یک گروه به عنوان زمینه ای که فعالیت های سرمایه گذاری برروی آن متمرکز می شود، مستلزم آن است که تعریف علمی و دقیقی از ریسک داشته باشیم. تعدادی از مولفین و مترجمین کلمه ریسک را که در اصل لغتی فرانسوی است، مترادف با خطر و مخاطره دانسته اند. مفهوم ریسک به ویژه زمانی که به صورتی مجرد مورد بحث قرار میگیرد گسترده تر از دو مترادفی است که در زبان فارسی رایج گردیده است.(مظلومی، ۱۳۸۷)
از کلمه ریسک بر حسب موارد استفاده اش در زمینه های مختلف تعبیرات متفاوتی به عمل آمده است و مولفین، تعاریف متعددی از آن را ذکر کرده اند .در بدو امر چنین به نظر می رسد که لغت «ریسک» مفهوم روشنی به ذهن متبادر می کند .زمانی که گفته می شود که دریک عمل و یا وضعیت خاص ریسک وجود دارد، شنونده در می یابد که عدم اطمینانی، دررابطه با نتایج حاصل از آن عمل وجود داشته و این امکان میرود که حداقل یکی از نتایج محتمل نا مطلوب باشد. به عبارت دیگر گوینده با استعمال این لغت به طور ضمنی اشاره بر نامعلوم بودن و غیر قابل پیش بینی بودن نتایج آتی دارد. به همین علت نیز زمانیکه از توانایی بیشتری در پیش بینی آینده برخوردار هستیم،با ریسک کمتری مواجه می باشیم و یا بالعکس با کاسته شدن توانایی ما در پیش بینی آینده ،ریسک برای ما بیشتر می شود.(مظلومی، ۱۳۸۷)
درک مفهوم ریسک به صورت فو ق به علت انتقال کامل منظور گوینده به شنونده در محاورات روزمره مفید واقع می شود .ما نیز همین معنا را مبنا قرار داده و با بسط آن سعی داریم تا تعریف جامع و دقیق تری از ریسک را به دست آوریم.
در ابتدا لازم است توضیحی در رابطه با ارتباط عدم اطمینان با ریسک داده شود .به طورکلی عدم اطمینان مضمون ریسک را تشکیل می دهد و عبارت است از تردیدی که شخص درارتباط با وقوع یک نتیجه ممکن از میان نتایج ممکن، دارد.
پاره ای از مولفین، ریسک و عدم اطمینان را مترادف با یکدیگر دانسته و نهایتا ریسک را عدم اطمینان ذهنی^[۱۷۷] دانسته اند که نسبت به وقوع حوادث وجود دارد .چنین عدم اطمینانی ناشی از ذهنیت فرد بوده و مشخصه آن تردید و یا نا آگاهی نسبت به نتایج حاصل از امری است.(دننبرگ و سیندر^[۱۷۸]، ۱۹۶۸)
تعریف ریسک از طریق عدم اطمینان ذهنی می تواند منجر به به آن شود که ریسک را تابعی از تمایلات روانی و ذهنی فرد قرار گرفته در معرض ریسک بدانیم .چنین نتیجه گیری اشتباه است.
درپاره ای از موارد عدم اطمینان را ریسک ذهنی خوانده اند و در مقابل آن، ریسک های عینی را قرار می دهند. مورد اول را ناشی از تمایلات روانی اشخاص می دانند و دومی را انحراف نسبی خسارت های محتمل (مورد انتظار)فرض می کنند.(ففر و گرین^[۱۷۹]، ۱۹۹۷)
به یک بیان کلی میتوانیم ریسک را امکان انحراف واقعیات از آنچه که مورد انتظار بوده است بدانیم. لازم به ذکر است که انحراف واقعیات از انتظارات و در معرض چنین انحرافی قرارگرفتن به دو صورت رخ می دهد .در یک حالت، نا معلومی آینده می تواند تواماً متضمن سود و زیان باشد .به عبارت دیگر انحراف می تواند در دو جهت مثبت یا منفی بروز کند.چنین ریسک هایی را شرطی و یا دینامیک می خوانند .ریسک های ناشی از سرمایه گذاری و بازدهی آن نمونه ای از این گروه است(مظلومی، ۱۳۸۷). درچهره ای از حالات دیگر، نا معلومی آینده ، اگر منجر به وقوع انحرافی بین واقعیات و انتظارات شود، فقط می تواند متضمن زیان باشد .چنین انحرافی ما بین واقعیت و انتظاری که امروز از آن واقعیت داریم اگر رخ دهد فقط جنبه منفی داشته و حاصلی جز زیان نخواهد داشت. چنین ریسکی، حقیقی و یا استاتیک ^[۱۸۰] خوانده می شود. در حال حاضر عمده ترین وظیفه مدیران ریسک پردا ختن به ریسکهای حقیقی و ارائه طرق مقابله با آنها است.بنابراین تعر یف، ریسک، از دیدگاه مدیریت ریسک عبارت است از « امکان انحراف نامطلوب واقعیات از آنچه که مورد انتظار بوده است »( الیوت^[۱۸۱] ، ۲۰۰۱) . به بیانی دیگر عبارت است از تغییرات نامطلوبی که ممکن است در نتایج حاصل از موقعیت مشخصی پدید آید.(ویلیام و هنیس^[۱۸۲]، ۲۰۰۳)
با مبنا قرار دادن این تعریف و بسط آن، تعریفی آماری از ریسک، به نحوی که از نظر کمی قابل محاسبه باشد به دست می آید. در صورت ترسیم منحنی توزیع احتمالات به وضوح می توان دید که دامنه پراکندگی توزیع، معرف ریسک است .هر چه دامنه توزیع باریک تر باشد با اطمینان بیشتری وقوع نتایج مورد نظر (انتظارات) تخمین زده می شود و بالعکس هر چه دامنه توزیع گسترده تر باشد پیش بینی امکان وقوع نتیجه مورد نظر مشکل تر شده و از دقت کمتری برخودار خواهد بود . در نتیجه میشود ریسک را به نحو دیگری نیز تعریف کرده و آن را مترادف با «پراکندگی مقادیر در توزیع احتمالات حول میانگین آن توزیع » دانست.(گرگ و لانگ^[۱۸۳]، ۱۹۷۵)
انحراف تک تک مقادیر از میانگین، پراکندگی منحنی توزیع احتمالات را تشکیل می دهد و روش های شناخته شده ای برای محاسبه درجه پراکندگی توزیع، وجود دارد که انحراف معیار از آن جمله است. در نتیجه با محاسبه انحراف معیار، درجه ریسک قابلیت اندازه گیری را پیدا کرده و ریسک موجود در موقعیت های مختلف قابل مقایسه می گردد.(مظلومی، ۱۳۸۷)
۳- ۷- ۱- ۲ تعریف مفهومی بازده
هر سهم و یا هر پرتفویی از سهام، اگر در فاصله خاصی از زمان خریداری، نگهداری و فروخته شود، عایدی خاصی نیز نصیب دارندۀ آن می نماید. این عایدی، شامل تغییر در قیمت و منافع حاصل از مالکیت است. اصطلاح «نرخ بازده» یا نرخ عایدی، برای توصیف نرخ افزایش یا کاهش سرمایه گذاری در طول دورۀ نگهداری دارایی به کار می رود.(راعی و تلنگی، ۱۳۸۳)
۳- ۷- ۲ تعاریف عملیاتی
۳- ۷- ۲- ۱ تعریف عملیاتی بازده