۰

۰

از مفاد کتابچه اطلاعی ندارم

۱۰

۸/۱۸

جمع کل

۱۰۰

۱۰۰

نمودار شماره ۱۳ـ۴: توزیع داده های نگرشی مرتعداران در ارتباط با مشارکت آنها در شناسایی مشکلات در رابطه با اجرای طرح مرتعداری
همانگونه که در شکل نشان داده شده است، تمرکز داده های سوال پژوهشی مورد نظر در بخش نامناسب طیف متمرکز می باشند. فراوانی متفاوتی در سطح دو جامعه مراتعداران روستایی و عشایری مورد تحقیق مشاهده می گردد که از نظر آماری معنی دار می باشد. همبستگی ۲۶ درصدی دو متغیر بر مبنای رابطه کرامر در طبقه ضعیف، معنی داری با شدت ۹۵ درصد و با جهت مثبت وجود دارد. میانگین رتبه تاثیرگزاری پاسخ مرتعداران عشایری بیشترین تاثیر را در این نتیجه گیری داشته است.
۹ـ۲ـ۴ـ آیا مرتعداران روستایی وعشایری شهرستان سپیدان مشارکت موثری در رفع مشکلات موجود در رابطه با طرحهای مرتعداری دارند؟
بررسی نگرش مرتعداران مورد تحقیق نسبت به مشارکت موثری در رفع مشکلات موجود در رابطه با طرحهای مرتعداری به صورت سوال پرسشنامه­ایی مد نظر قرار گرفت. وجوه متغیر مورد بررسی در ۵ طیف خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد مد نظر قرار گرفت. در حین پیمایش پاسخهای دیگری تحت این عنوان مشکلی وجود ندارد و طرحی برای ما اجرا نکرده اند، اخذ شد، لذا این پرسش با ۷ طیف مد نظر قرار گرفت. دلایل کافی برای استفاده از معادلات ناپارامتریک وجود دارد. نتایج استفاده از U من ویت نی و V کرامر درباره رابطه پاسخ مرتعداران روستایی و عشایری شهرستان سپیدان نسبت به مشارکت آنها در رفع مشکلات در رابطه با اجرای طرح مرتعداری تفاوت دارد. به عبارت دیگر اطمینان از وجود ارتباط و اختلاف آماری بین دو متغیر واقعاً وجود دارد. اختلاف‌نظرمرتعداران مورد تحقیق در پیوند با سوال پژوهشی به استناد معادله U من ویت نی معنی‌دار می­باشد، به عبارتی اختلاف نظر بین پاسخگویان پرسش نامه وجود دارد. مرتعداران مورد تحقیق در هر دو سطح روستایی و عشایری، متفق‌القول گزینه خیلی کم را پاسخ داده اند. همانطور که در جدول و نمودار زیر نشان داده شده است، تمرکز داده های حاصل برای هر دو گروه مرتعداران روستایی و عشایری پاسخگو در اطراف طیف خیلی کم قرار دارند. جدول و نمودارهای زیر توصیف و تحلیل داده ­ها را نشان می­دهد.

نگرش

مرتعداران روستایی و عشایری مورد تحقیق

درصد فراوانی

همبستگی کرامر

آزمون u مان- ویتنی

روستایی

عشایری

معنی داری

مقدار

معنی داری

میانگین رتبه تاثیر گذاری

روستایی

عشایری

طیف نگرشی مرتعداران

خیلی کم

۳-۱- ۳-۱-۲-۱ وَلَا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ
زمانی که«عثمان» از«شیخ عبدالله» حکم ازدواج با«جاماکا» که از بت پرستی به مسیحیت گرویده است را می‌پرسد، او هم در جوابش میگوید«اَلشَّرعُ یَبِیحُ زَوَاجَکَ مِنهَا… لَکِن لَاتَنسَ أَنَّ مُسلِمَهَ خَیرٌ مِنهَا وَ لَو أَعجَبَتکَ…» (الکیلانی، ۲۰۰۵م ۲۱)که این قسمت از رمان با این آیهای از سوره بقره بینامتنی ضمنی دارد که می‌فرماید«وَلَا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلَأَمَهٌ مُؤْمِنَهٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَهٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ»(البقره/۲۲۱).
کیلانی در این قسمت متن غایب را وارد متن اصلی نموده است و مقداری آنرا تغییر داده است که در حیطهی بینامتنی ضمنی میگنجد.
۳-۱- ۳-۱-۲-۲ وَفِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ
با توجه به اینکه«از بارزترین امکانات و توانایی های رمان قابلیت انتقال مضامین فکری است؛ بگونهای که این فرصت را برای نویسنده فراهم می‌کند که نظراتش را بیان داشته و آزاد از هرگونه قید و بندی به سوی اندیشهای خاص دعوت کند»(العرینی، ۱۹۸۹م ۲۷۱) میبینیم کیلانی نیز از این ویژگی به خوبی سود جسته است. او از زبان«عثمان» میگوید«خَرَجتُ اِلَی اَلشَّارِعِ، اَلمَدِینَهُ شَدِیدَهُ اَلرُّطُوبَهِ، وَ اَلکَآبَهُ تَجثِمُ عَلَی قَلبِی، وَ هُمُومُ اَلقَطعَانِ اَلَّتِی لَابُدَّ مِن بَیعِهِا تَبعَثُ اَلضَیقَ فِی نَفسِی، وَ تَذَکَّرتُ شِیخِی «عَبدَاَللهِ»… کَثِیراً مَا کَانَ یَحَدُّثُنَا عَنِ اَلصَبرِ وَ اَلإِعتِمَادِ عَلَی اَللهِ وَ أَنَّ أَرزَاقَنَا فِی اَلسَمَاءِ وَ هِیَ مَحسُوبَهٌ بِدِقَّهٍ»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۳۵).

در این بخش که«عثمان» برای فروختن گوسفندهایش با فرد یهودی معامله می‌کند ولی میبیند که قیمت بسیار ناچیزی را به وی پیشنهاد میدهد و ناراحت و عصبانی از این بی انصافی از مهمانخانه خارج می‌شود، در این حال گفته های«شیخ عبدالله» در مورد صبر و توکل بر خدا و اینکه رزق در آسمانها بوده و مقدار آن و زمان بدست آوردنش هم نزد خداوند مشخص است، به یادش می‌آید. این قسمت با آیهای از سورهی ذاریات بینامتنی ضمنی دارد که میفرماید«وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ‏»(الذاریات/۲۲).
این توجیهات ربانی در لحظات بحرانی، برگرفته از آیات قرآنند. کیلانی آیه را با کمی تغییر در متن خود گنجانده است و با آوردن نمونهی عملی آن را برای مخاطب ملموس ساخته است؛ کمی بعد از آن است که میگوید«قَد یَکُونُ اَلغَرِیبُ إِنَّنِی اِستَطَعتُ فِی اَلیَومِ اَلتَّالِی بَیعَ کُلَّ مَا عِندِی مِنَ اَلأَغنَامِ فِی خِلَالِ بِضعَ سَاعَاتٍ، فَقَد اِستَطَاعَ أَحَدُ اَلتُّجَّارِ اَلعَرَبِ أَن یَرشُدُنِی اِلَی مُتَعَهِّدِ لِلتَّغذِیَهِ فِی اَلجَیشِ وَ کَانَ اَلثَّمَنُ ضِعفَ مَا عَرَضَهُ اَلیَهَودِیُّ…»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۳۶).
۳-۱- ۳-۱-۲-۳ جَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ
فداکاری برای دعوت به سمت اسلام و نیز خود را به خطر انداختن در این راه و تحمل سختیها نیاز به مشوقی بزرگ دارد، یاد کردن از بهشت و استراحت دائمی و نعمتهای بیشمارش در هنگام فشار و سختی کالبدهای کوفته و خسته را تسلی میبخشد. «عثمان» در این رابطه میگوید«وَ شَرَّدتُ بِبَصَرِی إِلَی بَعِیدٍ وَ أَنَا أَردُدُ«أَنَا عَلَی مَوعِدِ مَعَ اَلجَنَّهِ …. حَدَّثَنِی شَیخِی عَن جَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَ الأَرْضُ ، تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ، وَ عَنِ الصَّالِحِینَ اَلَّذِینَ یَنعِمُونَ بِأَروَعِ ثَوَابٍ، بِرُؤیَهِ اللهِ، وَ أَنَا أَرَی اَلطَّرِیقَ جَیِّدَاً»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۳۸).
او زمانی که خود را برای رفتن به اعماق جنگلها و دشتها برای دعوت بومیان آن منطقه به دین اسلام آماده میکند این جملات به ذهنش خطور می‌کند که با آیاتی از قرآن که در مورد بهشت است بینامتنی دارد از آن جمله آیهای از سورهی آل عمران که میفرماید«‏وَ سَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَ جَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَ الأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ»(آل عمران/۱۳۳).
این جملات در پایان (فصل ۵) قرار دارند، برای همین هم هست که در ابتدای فصل ششم او از خطرها و سختیهایی که فرد حامل رسالت را تهدید می‌کند یاد می‌کند و توانسته است تناسب زیبایی را ایجاد نماید«إِنَّ اِختِرِاقَ اَلغَابَاتِ الأُستُوَائِیَّهِ أَمرٌ مُثِیرٌ لِلغَایَهِ، وَ اَلضَّربُ فِی جَنَبَاتِهِا یَکمِنُ فِی طَیَّاتِهِ اَلمَوتِ، اَلنَّومُ فِیهَا مُلِیءَ بِالأَحلَامِ اَلمُزعِجَهِ، وَ اَلسَّیرُ نَهَارَاً یُورَثُ اَلقَلِقُ»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۳۹)او همهی این سختیها را در راه دعوت مردم به ارزشهای اسلامی به جان می‌خرد. دعوتی که کیلانی آنرا در یک گفتگو میان«عثمان» و«عبدالرحیم» اینگونه تفسیر می‌کند«وَ تَنَهَّدَ، ثُمَّ قَالَ إِنَّ قِیمَهَ اَلحَیَاهِ فِی طَاعَهِ اَللهِ…
أَجَل…
مَا أَعظَمَ أَن یَأوِیَ اَلنَّاسُ جَمِیعَاً اِلَی طَاعَهِ اَللهِ…
وَ لِهَذَا نَقتَحِمُ اَلغَابَاتِ وَ نُغَالِبُ اَلمُشَاق…
أَشرَقَ وَجهُ عَبدِاَلرَّحِیمِ بِالفَرحَهِ اَلغَامِرَهِ وَ قَالَ أَنَا سَعِیدٌ جِدَّاً بِهَذِه اَلرِّحلَهِ اَلطَیِّبَهِ»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۴۴).
۳-۱- ۳-۱-۲-۴أَرضُ اَللهِ وَاسِعَهٌ
اختلاف بین«عثمان» و پیرمرد مبشر بالا گرفته است و نهایتا او به عثمان میگوید که باید آن منطقه را ترک کند«و فَوَجِئنَا ذَاتَ مَسَاءٍ بِالأَبِ«تُوم» یَأتِی لِزِیَارَتِنَا، یَبدُو عَلَیهِ اَلضِّیقُ وَ اَلکَربُ….وَ جَلَسَ اِلَی جَوَارِی قَائِلَاً إِنَّ أَرضُ اَللهِ وَاسِعَهٌ…» (الکیلانی، ۲۰۰۵م ۵۷).
این جمله آخر با آیهای از سورهی عنکبوت بینامتنی دارد که میفرماید«یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِی وَاسِعَهٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِ‏»(العنکبوت/۵۶)البته در این جا کشیش با حالت تمسخر به آنها میگوید که این منطقه را ترک کرده و برای تبلیغ به جاهای دیگر بروند. به کار بردن این جمله که بخشی از یک آیه قرآن است توسط یک کشیش به این نکته هم اشاره دارد که معمولا مبلغین مسیحی در کار خود تاحدودی اطلاعاتی از سایر ادیان و به ویژه اسلام و قرآن کسب میکنند تا بتوانند در مجادلات خود برای غلبه بر طرف مقابل از آن بهره جویند. در اینجا متن غایب در ضد مفهوم خود بکار رفته است.
۳-۱- ۳-۱-۲-۵ قُلْ إِنْ کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ
کیلانی در فرصتهای مناسب از زبان«شیخ عبدالله» مفاهیم مورد نظر خود را بیان می کند، شخصیت«شیخ عبدالله» بگونهای است که این ظرفیت را دارد که مفاهیم با صراحت و وضوح بیشتری بیان شوند. زمانی که«عثمان» و«عبدالرحیم» به زندان میافتند، بعد از مدتی«شیخ عبدالله» هم دستگیر می‌شود. او در زندان جهت روحیه دادن به زندانیان و نیز آموزش این مفاهیم به آنان فرصتها را غنیمت میشمارد برای همین زمانی که یک تاجر که او هم مبارز بوده و به خاطر خیانت شریکش ورشکسته و دستگیر شده نزد او آمده و از بلایی که بر سر داراییهایش آمده می‌گوید. «شیخ عبدالله» اینگونه او را توجیه می‌کند
«- وَ تَرَبَّعَ شَیخُنَا وَ أَخَذَ یُرَتِّلُ بِضعَ آیَاتٍ مِنَ القُرآنِ الکَرِیمِ یَشرَحُ لِلمُؤمِنِینَ کَیفَ أَنَّ اَلآبَاءَ وَ اَلأَبنَاءَ وَ اَلأَموَالَ وَ اَلتِّجَارَهَ اَلَّتِی نَخشَی کَسَادَهَا إِذَا کَانَ هَذَا کُلُّهُ أَحَبَّ إِلَینَا مِن اَللهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهَادِ فِی سَبِیلِهِ فَقُل عَلَی اَلدُّنیَا اَلعَفَاءَ، ثُمَّ قَالَ اَلشَّیخُ اَلتِّجَارَهُ اَلحَقَّهُ هِیَ اَلجَهَادُ فِی سَبِیلِ اَللهِ….
ثُمَّ اِتَّجَهَ شِیخُنُا مَرَّهً أُخرَی إِلَی اَلسَّمَاءِ وَ رَفَعَ کَفَّیهُ وَ هَتَفَ دَاعِیَاً اَلَّلهُمَّ لَا أَسأَلُکَ اَلرِّزقَ فَقَد فَرغَتُ مِنهُ، وَ لَکِنِّی أَسأَلُکَ اَلبَرَکَهَ فِیهِ…»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۱۰۶).
این گفته ها با آیهای از سورهی توبه بینامتنی دارد که میفرماید «قُلْ إِنْ کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَهٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ‏»(التوبه/۲۶).
کیلانی در این میان مخاطب را به فداکاری در راه اسلام تشویق می کند، در تفسیر این آیه آمده است«این آیهی شریفه بزرگترین دلیل بر وجوب مقدم داشتن محبت خدا و پیامبرش بر محبت هرچیز دیگری است و دلیلی است بر اینکه این وعید شدید متوجه کسی خواهد بود که یکی از امور مذکور نزد او محبوب تر از خدا و پیامبر و جهاد کردن باشد»(السعدی،ج۱ ۷۷۶).
۳-۱- ۳-۱-۲-۶ لَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ
ابتدای (فصل ۲۰) که تقریبا اواخر رمان با این جمله«عثمان» آغاز می‌شود«لَم تَکُن رِحلَتُنَا تِلکَ خَالِیَهً مِنَ المُنغَصَّاتِ، وَ هَکَذَا اَلدُّنیَا فِی یَومٍ تَبتَسِمُ لَکَ وَ فِی یَومٍ آخَر تُکَشِّرُ لَکَ عَن أَنیَابِهَا وَ اَلمُؤمِنُ مُطَالِبٌ أَلَا یَفرَحُ بِمَا آتَاهُ وَ لَا یَیأَسُ عَلَی مَا فَاتَهُ، وَ أَن یَهِیءُ نَفسَهَ لِلنِّجَاحِ وَ اَلفَشَلِ، وَ اَلرَّضَا وَ اَلسَّخطِ وَ اَلشَّقَاءِ وَ اَلنَّعِیمِ»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۱۳۸).
«عثمان» با این جملات به فراز و نشیبهایی که برسرش گذشته است اشاره دارد، روزهای خوش زندگی در شهرشان، تجارت، اسارت و تبلیغ و عشق و خطرات، رهایی از زندان و…، از این فصل تا آخر رمان شرح نبردهای مبارزان نیجریه با جدایی طلبان است که«عثمان» هم در آن شرکت دارد.
جملات«عثمان» با آیاتی سوره حدید بینامتنی ضمنی دارد که میفرماید«مَا أَصَابَ مِنْ مُصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ‏*‏لِکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ‏»(الحدید/۲۳-۲۲)، اینگونه است که کیلانی در قالب رمان این مفاهیم والا را به خواننده اش القاء می‌کند، نکتهی مهمی که گاه از آن غفلت می‌شود این است که«رمان رسالت بزرگی در زمنیهی اندیشه و دعوت به سوی خدا دارد، و تجربهای سرشار از احساس و الهام و توجیه غیر مستقیم و یا تشویق است»(فریج،۱۹۷۱).
۳-۱-۳-۲ بینامتنی داستانهای قرآن
کیلانی بسیار از داستانهای قرآن تاثیر گرفته است، او در این رابطه میگوید«وجود داستان در قرآن کریم با اشکال و مضامین زیادش مدرسهای حقیقی برای داستان نویس مسلمان به شمار میآید، داستانهای قرآن برخی کوتاه و برخی بلند بوده و در آنها گفتگو و به تصویر کشیدن حرکات شخصیت وجود دارد، همانطوری که از وضوح و قاطعیت برخوردارند»(المجتمع، ۱۹۸۶). او در رمانهایش نیز به صورت بینامتنی به داستانهای پیامبران اشاراتی داشته است و بیشتر برای تفسیر یک حادثه آن را بکار برده و خواننده را به موقعیت مشابه در زندگی پیامبران و عملکرد آنان رهنمون ساخته است. او به ترتیب داستانهای حضرت موسی، نوح، یوسف، یونس علیهم السلام را در رمان«عمالقه الشمال» ذکر کرده و هریک را برای هدف خاص خود آورده است که در زیر بدان اشاره می‌شود.
۳-۱-۳-۲-۱ داستان حضرت موسی (ع)
زمانی که پس از کشتن احمدو بیللو«ایرونسی» توانست کنترل مناطق شمالی را بدست بگیرد، غم و اندوه سراسر این منطقه را در برگرفت. کیلانی با تصویرگری هنرمندانه در ابتدای(فصل۱۰) این امر را بیان نموده است؛ زمانی که همهی مبارزان در ناراحتی هستند و امنیت از مسلمانان سلب شده و نا امیدی سایهاش را بر این شهر گسترانده است، در این وضع«عثمان» نزد«شیخ عبدالله» میرود و او هم مانند همیشه توجیهاتی برگرفته از قرآن را برای او بیان می‌کند«هَل تَذَکَرُونَ؟؟ إِنَّ عَصَا وَاحِدَهٌ قَهَرَت جَیشَاً یُعَدُّ بِالآلَافِ …تِلکَ عَصَا مُوسَی وَ جَیشُ فِرعُون اَلجَرَّارُ… وَ اَلشُّهَدَاءُ هُم اَلنُّخبَهُ اَلمُمتَازَهُ اَلَّتِی یَختَارُهَا اَللهُ…سَأَرَاکُم غَدَاً تَسِیرُونَ فِی اَلطُّرُقَاتِ وَ تَعلِنُونَ کَلِمَهَ اَلحَقِّ… جَمَاعَاتٌ وَ فُرَادَی وَ لَا تَرهَبُوا اَلحَدِیدَ وَ اَلنَّارَ…. عَزِیمَهُ اَلمُؤمِنِ أَقوَی مِن اَلحَدِیدِ وَ أَقوَی مِن اَلنَّارِ… اِنطَلِقُوا یَغفِرُ اَللهَ لَکُم»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۷۱).
در این قسمت«شیخ عبدالله» سعی دارد در این اوضاع نابسامان و در اوج ناراحتی و نگرانی و بیم، اطرافیان خودش را آرام کرده و حتمی بودن یاری خدا را به آنان یادآوری کند برای همین داستان موسی را یادآور می‌شود. در این داستان میبینیم که چگونه با وجود اینکه بنی اسرائیل در نهایت ضعف بودند و در مقابل هم طغیان فرعون به اوج رسیده و همهی امکانات و افراد خود را برای نابودی موسی و پیروانش بسیج کرده بود، اما باز یاری خداوند شامل حال آنها شد و سرانجام فرعون و دار و دستهاش نابود شدند.
در این بخش به قسمتی از داستان حضرت موسی - علیه السلام- در قرآن اشاره دارد که سپاه فرعون به تعقیب بنی اسرائیل میپردازد، خداوند متعال میفرماید«فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِینَ*فَلَمَّا تَرَاءَى الْجَمْعَانِ قَالَ أَصْحَابُ مُوسَى إِنَّا لَمُدْرَکُونَ*قَالَ کَلا إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ*فَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاکَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَکَانَ کُلُّ فِرْقٍ کَالطَّوْدِ الْعَظِیمِ*وَأَزْلَفْنَا ثَمَّ الآخَرِینَ*وَأَنْجَیْنَا مُوسَى وَمَنْ مَعَهُ أَجْمَعِینَ*ثُمَّ أَغْرَقْنَا الآخَرِینَ»(الشعراء/۶۴-۶۰).
۳-۱-۳-۲-۲ داستان حضرت نوح (ع)
در این رمان میبینیم که وطن به اسارت نااهلان افتاده و آزاد کردنش از دست این سرسپردگان استعمار و عاملان فساد تلاش مستمر، عزم راسخ و شکیبایی و صبر می طلبد. مبارزه با طغیان وفساد در ظاهر نوعی آشفتگی در اوضاع ایجاد می‌کند که به فتنه شبیه است اما این فتنه همیشه ویرانگر نیست، گاه ثمرهاش بسیار زیاد و مبدأ تحول ریشهای در اوضاع خواهد بود، نویسنده از زبان«شیخ عبدالله» نقل می‌کند«عَاشَ نُوحُ عَلَیه اَلسَّلَامُ یَدعُو بَینَ قَومِه أَلفَ سَنَهٍ إِلَّا خَمسِینَ عَامَاً… وَ لَم یَکُن اَلطُّوفَانُ شَرَّاً، بَل کَانَ عَمَلِیَّهَ تَنقِیهِ لِلشَوَائِبِ… وَ کَانَ اِختِیَارَاً… لَم یَرغِمُ نُوحُ أَحَدَاً عَلَی اَلرَّکُوبِ فِی سَفِینَتِهِ… اِختَارَ اَلأَشرَارُ مَصِیرَهُم وَ هَدَی اَللهَ اَلأَخیَارَ اِلَی مَصِیرٍ آخَر… عِندَمَا قَالَ اَللهَ«وَقِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءکِ وَیَا سَمَاء أَقْلِعِی وَغِیضَ الْمَاء وَقُضِیَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَقِیلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» عِندَمَا حَدَثَ ذَلِکَ… وَلَدَ مُجتَمُعُ اَلصَّفوَهِ اَلطَّاهِرَهِ… اَلَّتِی تَعرِفَ حَقَّ اَللهِ …
قُلتُ لِشِیخِی فِی شَیءٍ مِن اَلضَّیقِ وَ مَتَی یَأتِی اَلطُّوفَانُ یَا مَولَایَ؟
إِنَّهُم یَرُونَهُ بَعِیدَاً وَ نَرَاهُ قَرِیبَاً…»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۱۰۵).
در این قسمت هم«شیخ عبدالله» برای امیدوار کردن مبارزان داستان نوح را برایشان بازگو می‌کند و از طوفان نوح صحبت میکند که چگونه در نهایت به نفع مؤمنان پایان یافت. این بار طوفانی که در نیجریه وزیدن گرفته، از نوعی دیگر است، طوفان آشوب و جنگ و اختلاف، اما با این وجود هم نشانهای از عنایت خداوند برای پاک شدن این سرزمین از مستعمران و مزدواران آنهاست.
«شیخ عبدالله» آیات مربوط به داستان نوح را نیز در میان سخنان خود برای آنان می خواند، از جمله بخشی از داستان نوح در سورهی عنکبوت که در آن خداوند متعال میفرماید«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِیهِمْ أَلْفَ سَنَهٍ إِلَّا خَمْسِینَ عَامًا فَأَخَذَهُمُ الطُّوفَانُ وَهُمْ ظَالِمُونَ* فَأَنْجَیْنَاهُ وَ أَصْحَابَ السَّفِینَهِ وَ جَعَلْنَاهَا آیَهً لِلْعَالَمِینَ»(العنکبوت/۱۵-۱۴) که به صبر و پایداری نوح در دعوت و اصلاح و نیز سرانجام شوم کفار اشاره دارد.
همچنین آیهای از سورهی هود در مورد داستان نوح -علیه السلام- که از پایان طوفان و نابودی کفار بحث میکند«وَ قِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءکِ وَیَا سَمَاء أَقْلِعِی وَغِیضَ الْمَاء وَقُضِیَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَقِیلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»(هود/۴۴) این طوفان اشرار و مفسدان را نابود ساخت و در نهایت جز پاکان و مصلحان باقی نماندند. نویسنده هم در ورای بکارگیری این داستان خواسته است به همین نکته اشاره کند.
در این بخش شاهد بینامتنی مستقیم با آیات قرآن نیز بودیم که کیلانی در اثنای اشاره به داستان پیامبران این آیات را نیز به صورت صریح در متن رمان آورده است. علاوه بر دو آیهی مذکور، دو آیه هم از سورهی معارج میآورد که خداوند میفرماید«إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیدًا*وَ نَرَاهُ قَرِیبًا»(المعارج/۷-۶)، این آیات در مورد این مطلب است که کفار وقوع قیامت و عذاب الهی را دور میپندارند اما نزد خداوند بسیار نزدیک است. البته کیلانی آنها را برای اشاره به نزدیک بودن طوفان بکارگرفته است.
۳-۱-۳-۲-۳ داستان حضرت یوسف (ع)
زندان از جمله آزمایشها و سختیهایی است که در راه انسان مؤمن مصلح قرار دارد، و در طول تاریخ هم یکی از راهکارهایی بوده که طاغوتیان آن رابرای مقابله با مصلحان بکارگرفتهاند، زمانی که فرد به زندان میافتد مشقتهای زیادی متحمل می‌شود. این است که حکمت از این سختیها برای فرد زندانی جای سوال می‌شود، «عثمان» میگوید«قُلتُ لِشِیخِی أَ کَانَ مِن اَلضَّرُورِیِّ أَن یُسَاقَ یُوسُف عَلِیهِ اَلسَّلَامُ اِلَی اَلسِّجنِ؟
إِرَادَهُ اَللهِ لَا تُنَاقِش یَا«عُثمَانُ» … وَ لَاتَسأَلُنِی مَرَّهً أُخرَی أَ کَانَ مِن اَلضَّرُورِیِّ أَن یُبَاعَ بِدَارِهم مَعدُودَهٍ وَ یُصبِحُ عَبدَاً… کُلُّ مَا یُمکِنُنِی قَولُه هُوَ أَنَّ اَلاِبتَلَاءَ هُوَ اَلآخِرُ نِعمُهٍ قَد یَنعِمُ بِهَا اَللهُ عَلَی عِبَادِهِ اَلصَّالِحِینَ … اَلعَبرَهُ بِالطَّاعَهِ … اَلعَبرَهُ بِالنَّتِیجَهِ
وَ سَادَ فَترَهً صَمتُ قَالَ شِیخِی بَعدَهَا أَلَا یُمکِنُ أَن تَکُونَ اَلفِتنَهُ اَلَّتِی تَعرِضُ لَهَا یُوسُفَ عَلَی یَدِ زَوجَهِ اَلعَزِیزِ أَعنَفَ مِن لِیَالِی اَلسِّجنِ وَ أَشَقَّ مِن أَیَّامِ اَلعُبُودِیَّهِ بِالنِّسبَهِ لِیُوسُفِ؟؟
قُلتُ فِی دَهشَهٍ لَا أَعرِفُ…
إِنَّ کَیدَهُنَّ عَظِیمٌ…
وَ دَانَت لِیُوسُف رِحَابُ مِصرِ أَتَدرِی لِمَاذَا؟؟
لِمَاذَا؟؟
کَانَ فِی سِجنِهِ اَلأَسوَدِ یَدعُو إِلَی اَللهِ وَ یَقُولُ«یَا صَاحِبَیِ اَلسِّجنِ أَربَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیرٌ أَم اَللهُ اَلوَاحِدُ اَلقَهَّارُ»(الکیلانی، ۲۰۰۵م ۱۰۷)
داستان یوسف علیه السلام همواره در آثار ادبی مورد الهام قرار گرفته است و کیلانی هم در قسمتی از رمان که«عثمان» و«شیخ عبدالله» و«عبدالرحیم» به زندان میافتند در جای مناسب آن را در راستای توجیه فکری مخاطب مورد استفاده قرار میدهد و از طریق آن پندهایی که از آن گرفته می‌شود را عرضه میدارد. این داستان بهترین نمونه از آزمایش زندان است، کیلانی در این قسمت به این نکته اشاره دارد که این آزمایش در نهایت به نفع یوسف-علیه السلام-تمام شده و در نتیجهی صبر، پایداری بر تبلیغ و حقگویی سرزمین مصر تحت سلطهی او درآمد. او این آیهای از سورهی یوسف را هم از زبان شیخ میآورد که در مورد دعوت و تبلیغ توحیدی یوسف-علیه السلام- در زندان است که به دو نفری که همراه وی زندانی شده بودند میفرماید«یَاصَاحِبَیِ السِّجْنِ أ أَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ»(یوسف/۳۹).

8. 8. میثم بن علی بن میثم بحرانی، کمال الدین، ابن میثم (زنده در ۶۸۱ ق)

محدث، فقیه و متکلم برجستۀ سدۀ هفتم هجری است. بنا بر گزارش سلیمان بحرانی او در ۶۳۶ ق زاده شد.^[۶۰۴]
ابن میثم را شاگرد ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانی دانستهاند.^[۶۰۵] اگرچه اطلاع کهنی از سال درگذشت ابوالسعادات در دست نیست ولی برخی ۶۳۵^[۶۰۶] و یا ۶۴۰^[۶۰۷] را سال مرگ او دانستهاند. با این وجود یا تاریخ درگذشت ابوالسعادات صحیح نیست و یا باید در شاگردی ابن میثم نسبت به ابوالسعادات تشکیک نمود.^[۶۰۸]
ابن میثم از کمال الدین علی بن سلیمان بحرانی (زنده در ۶۳۵ ق) و به احتمالی که گذشت، از ابوالسعادات اصفهانی بهره برده است.^[۶۰۹]
او بعد از تحصیل مدتی به عزلت گرایید و از خلق کناره گرفت، سپس به درخواست علمای حله به عراق و احتمالاً حلّه رفت. سید عبدالکریم بن طاووس حلی (م ۶۹۳ ق)^[۶۱۰]، علامۀ حلّی (م ۷۲۶ ق)^[۶۱۱] و علی بن حسین بن حماد لیثی^[۶۱۲] از او روایت میکنند و گفتهاند خواجه نصیر طوسی نیز از او فقه آموخته و ابن میثم خواجه را در کلام شاگردی کرده است.^[۶۱۳]
عمده شهرت ابن میثم در کلام است و شرح نهج البلاغۀ او نیز رنگ و بوی کلامی ـ فلسفی دارد ولی در فقه و ادب نیز صاحب رأی و نظر بوده و طریحی او را در فقه چون خواجه نصیر در کلام میداند^[۶۱۴] و حتی نوشتهاند مراد سید شریف جرجانی در حاشیۀ مُطّول، از عبارت «بعض الأفاضل» ابن میثم است.^[۶۱۵]
ابن میثم مشهورترین اثر خود یعنی شرح کبیر نهج البلاغه را به تشویق و برای علاء الدین عطا ملک جوینی (۶۲۳ ـ ۶۸۱ ق) ـ حاکم بغداد و عراق ـ نوشته است.^[۶۱۶]

سال درگذشت او را نیز بیشتر منابع ۶۷۹ ق نوشتهاند، امّا الشرح الصغیر لنهج البلاغه را در ۶۸۱ ق به پایان رسانده که گواه غلط بودن آن سال مرگ است.^[۶۱۷] لذا باید او را زنده در ۶۸۱ ق قملداد کنیم و یا به قول کَنتوری فوت ابن میثم را در ۶۹۹ ق بدانیم.^[۶۱۸]

9. 9. ابراهیم بحرانی (جد ابراهیم بن حسین بن ابراهیم) (ح قرن ۷ ق)

فرزندش حسین بن ابراهیم نقل از وی، روایت میکند. و او خود از عربی بن مسافر نقل میکند.^[۶۱۹]

10. 10. کریم الدین یوسف ابن ابی، مشهور به ابن ابی القطیفی (قرن ۷ ق)

از رضی الدین حسینی مشهور به ابن الرشید القطیفی (ابن راشد) و سید اعرجی نقل روایت میکند^[۶۲۰] و کتابی دارد به نام وفاه النبی.^[۶۲۱]
از او حسین بن راشد القطیفی نقل میکند.^[۶۲۲]
او از قریه ” رشا"ی قطیف است و قبرش نیز در همان جاست.^[۶۲۳]

11. 11. ابراهیم بن حسین بن ابراهیم بحرانی (قرن ۷ق)

او از شاگردان ابی القاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی بود و نهایه شیخ طوسی را نزد استادش خوانده است.^[۶۲۴]
صاحب کتاب جواهر البحرین فی علماء البحرین همین نسخه را دیده و صورت اجازه جعفر بن حسن حلی به ابراهیم بن حسین حلی را به خط خود مجیز نقل نموده است.^[۶۲۵]

12. 12. حسین بن ابراهیم (پدر ابراهیم بن حسین بن ابراهیم) (قرن ۷ق)

از او محقق حلی (م ۶۷۶ ق) نقل روایت میکند^[۶۲۶] و خود او از پدرش ابراهیم نقل روایت میکند و شاگرد اوست.^[۶۲۷]

13. 13. علی بن سلیمان بن یحیی بن محمد بن قائد بن صباح، جمال الدین، کمال الدین. (قرن ۷ق)

از کمال الدین احمد بن علی بن سعید بن سعاده بحرانی نقل روایت میکند.^[۶۲۸]
راویان

1. 1. میثم بن علی البحرانی (شارح نهج البلاغه)^[۶۲۹]

1. 1. حسین بن علی بن سلیمان (فرزندش)^[۶۳۰]

علّامه حلّی به واسطهء حسین بن علی بن سلیمان از علی بن سلیمان روایت میکند.^[۶۳۱]
علامهء‌ حلّی در اجازۀ کبیرۀ خودش به بنی زهره حلبی، میگوید:
جمیع مصنفات و روایات و مواردی که بر او (علی بن سلیمان) قرائت شده و مواردی که بر او اجازه داده شده است که اجازه میدهم روایت کنی از من از فرزندش حسین بن علی بن سلیمان.^[۶۳۲]
علامهء حلّی او را با عبارت «کان عالماً بالعلوم العقلیه عارفاً بقواعد الحکماء له مصنفات حسنه» یاد کرده است.^[۶۳۳]
علامه مجلسی جد ابراهیم بن سلیمان قطیفی را نیز از شاگردان علی بن سلیمان شمرده است.^[۶۳۴]
برخی از آثار او چنین است:

1. 1. الخیر فی شرح دیباجه رساله الطیرابن سیناست.^[۶۳۵]

1. 1. الاشارات فی الکلام^[۶۳۶]

1. 1. شرح الاشارات^[۶۳۷]

او قبل از خواجه نصیر وفات کرده^[۶۳۸] و قبرش در روستای ستره در بحرین است.^[۶۳۹]

14. ناصر بن ابراهیم بویهی احسایی (قرن ۸ق)

گفتار اول : مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی ۸۴
گفتار دوم : مسئولیت کیفری توأم اشخاص حقوقی با مدیران و نمایندگان ۸۷
گفتار سوم : مسئولیت کیفری مدیر صادر کننده چک ، به نمایندگی از شخص حقوقی شخص حقوقی ۹۴
فصل سوم : مجازات کیفری اشخاص حقوقی
مبحث اول: فلسفه و هدف مجازات اشخاص حقوقی ۱۰۰
گفتار اول : مسئولیت نیابتی اشخاص حقوقی ۱۰۵
گفتار دوم: ضمانت اجراهای کیفری اشخاص حقوقی(با نگاهی به قانون جرائم رایانه ای) ۱۰۸
گفتارسوم : مختصری بر مسئولیت کیفری با نگاهی بر اساسنامه دیوان کیفری بین المللی ۱۳۳
مبحث دوم: ضمانت اجراهای کیفری اشخاص حقوقی با توجه به قانون مجازات
اسلامی ۱۱۷
گفتار اول: ضمانت اجراهای مالی ۱۱۷
الف) جزای نقدی ۱۱۷
ب) مصادره اموال ۱۱۷
گفتار دوم : ضمانت اجراهای غیر مالی ۱۱۸
الف )تعلیق مجازات ۱۱۸
ب)اعلان عمومی محکومیت کیفری شخص حقوقی ۱۱۹
گفتار سوم :بررسی ضمانت اجراهای محدود کننده و سالب حقوق اشخاص حقوقی ۱۱۹
الف ) انحلال شخص حقوقی(بطور دائم) ۱۲۰
ب) ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شخص حقوقی (بطور دائم و موقت) ۱۲۰
پ) ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه (بطور دائم و موقت) ۱۲۱

ت) ممنوعیت اصدار اسناد تجاری(بطور موقت) ۱۲۱
نتیجه گیری و پیشنهاد ۱۲۴
منابع ۱۳۴
چکیده
مسئولیت کیفری عبارت است از ؛ قابلیت استناد اعمال مجرمانه به شخص یا اشخاصی که آن را مرتکب شده اند. برای اینکه مسئولیت کیفری احراز شود و جرم قابل انتساب به فاعل باشد بایستی ارکان آن موجود باشد. مسئولیت کیفری شخص حقوقی اگر چه در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰ نفی نشده بود، اما با سکوت قانون گذار همراه بود ،البته در قوانین خاص نظیر قانون جرائم رایانه ای و… شناخته شده و قابل کیفر دهی می باشد. اما پدیدار شدن اعمال مجرمانه ی برجسته، نظیر بزه های اقتصادی و فسادهای سازمان یافته سبب گردید ؛ قانون گذار تردید را رها نموده و از عقاید ابرازی مختلف در این خصوص فاصله گرفته و اقدام به تصویب موادی در راستای عام نمودن مسئولیت کیفری شخص حقوقی نماید.و بدین ترتیب قضات و مراجع قضایی را نیز از سردرگمی در مواجهه با بزه های ارتکابی توسط اشخاص حقوقی رهایی بخشد. مع الوصف عام نمودن مسئولیت کیفری در قانون مجازات جدید، اگر چه با کاستی هایی همراه است اما نقص قانونی آن تا حدی برطرف شده و این گامی مثبت می باشد. البته آنچه در اوضاع و شرایط کنونی کارساز است صرف تدوین و تصویب قوانین مختلف وحجیم نیست.بلکه می بایست از واکنش های کمّی به جرایم، به واکنش های کیفی سوق یابیم و حس مسئولیت پذیری را در فرد فرد اعضای جامعه، تقویت نمائیم.تا آمار ارتکاب جرائم کاهش یابد.
واژه های کلیدی: مسئولیت کیفری، اشخاص حقوقی، قابلیت انتساب، جرائم سازمان یافته، قانونگذاری
مقدمه
اعمال مجرمانه ارتکابی توسط اشخاص بعنوان پدیده ای ضد هنجارهای اجتماعی می باشد که با احراز ارکان و شرایط مسئولیت کیفری و با برقراری رابطه علیت میان فعل مجرمانه و فاعل جرم، عواقب آن گریبان گیر مرتکب جرم می شود.
البته در اینکه اشخاص حقوقی مسئول دیون و تعهدات مالی خود هستند (مسئولیت مدنی اشخاص حقوقی) اختلافی نیست و بستانکاران می توانند حقوق خود را از اموال و دارایی های آنها استیفاء نمایند. اما انتساب عمل مجرمانه به آنها تا حدی دشوار می نمود. تا اینکه نیاز مبرم جامعه به چنین شخصیتهایی موجب شد در کنار امتیازهای اعطایی به اشخاص حقوقی بعنوان اشخاصی مستقل و در صورت ارتکاب جرم دارای مسئولیت کیفری شناخته شوند. اهمیت این موضوع نیز در ارتباط تنگاتنگ و نیازی است که از طرفی اشخاص حقیقی و حقوقی با یکدیگر دارند و از سوی دیگر به دلیل نیاز جامعه و انسان اجتماعی امروز و روابط پیچیده و گسترده، نیازمند آن هستیم.
موضوع پژوهش و هدف از انجام آن :
در راستای مختصری که آمد سعی نگارنده بر این است تا با مداقّه در قانون مجازات اسلامی جدیدالتصویب به این نتیجه نائل شود، که آیا قانون گذار همه جوانب و چارچوبهای لازم جهت جرم انگاری کلیه افعال مجرمانه شخص حقوقی را مطمح نظر قرار داده و اینکه تا چه حد این قوانین در پیشگیری از بروز جرم و فرار اشخاص حقیقی بعنوان مرتکبین اصلی در لوای شخص حقوقی مؤثر است؟ همچنین با توجه به اینکه نمایندگان و مدیران و مسئولان تصمیم گیرنده شخص حقوقی شخصیت اجتماعی و حرفه ای خود را در پرتوی شخص حقوقی دارند و برای بقاء و ارتقاء آن تلاش می کنند؛ باید تمهیداتی در نظر گرفته شود تا در صورت بروز تخلف یا جرمی توسط این اشخاص که فقط بعنوان بازوی شخص حقوقی هستند، بر آنها مجازات شدید و ناعادلانه ای (بعنوان عضوی ضعیف و کوچک) بار نشود؛ ضمن اینکه بعضاً جرائم ارتکابی آنقدر سنگین است که صرف مجازات نماینده و مسئول شخص حقوقی ،ذره ای موجبات تحقق اهداف مجازات را به همراه ندارد، و اینجاست که می بایست شخص حقوقی به عنوان عامل اصلی، طرف خطاب قانون گذار قرار گیرد. در ادامه باید دید به دنبال تصویب قانون جدید تا چه حد تمهیدات لازم در راستای اجرای این قوانین و بار نمودن اثرات آن بر مرتکبین جرم اندیشیده شده و به بیانی دیگر اینکه آیا قوانین مدون ما حائز ضمانت اجراهای دقیق و قطعی هستند، و بالاخره اینکه با قیاس امر و ارزیابی و تحلیل نقش اشخاص حقوقی و مسئولیت کیفری تحمیلی بر آنها نهایتاً پاسخی برای فرضیات خود یافته، و این موضوع را مورد نقد و چالش قرار دهیم.
خواست و رضای انسان بر این است که آزاد زندگی کند و همانطور هم به حیات و شخصیتش پایان بخشد و هرآنچه این آزادی را محدود می کند استثناء است، در مقابل از آنجایی که انسان موجودی است اجتماعی، پس باید در اجتماع و با دیگر افراد در یک جامعه انسانی زندگی کند، اما با تشکیل جامعه اولین بحثی که مطرح می شود بحث امنیت است و برقراری امنیت مستلزم محدود نمودن آزادی است، البته محدود کردن آزادی برای برقراری نظم و امنیت در اجتماع تا جایی مطلوب است که فی الواقع برای برقراری امنیت اجتماعی باشد، نه اینکه آنچنان بسط و گسترش یابد که فقط نامی از امنیت باقی بماند تا ملعبه دست حاکمان، و صرفاً جهت برقراری امنیت حکومتی (با هدف بقای آن حکومت) بجای امنیت اجتماعی شود.
با عنایت به اینکه امنیت گرایی در جامعه یک توافق است و حکم نیست،مردم خود به خود و با حضور در اجتماع طوعاً پذیرای محدودیت هایی برای خویش شده اند تا اینگونه به امنیتی که مستحق آن هستند دست یابند، وجود یکسری مقررات برای برقراری امنیت در جایی مقبول است که با خواست و اراده و توافق جمعی صورت پذیرد و نه تحمیل و اجبار یک سویه، که بقای زندگی اجتماعی بر آن امنیت (مورد توافق جمع) استوار است.
یکی از این نیازها که سبب ساز و نیازمند یک توافق جمعی است بحث تشکیل شخص حقوقی است، که البته در ادیان و مذاهب فرض شخص حقوقی وجود ندارد زیرا آن زمان نیاز به وجود و تشکیل شخص حقوقی احساس نمی شد و روابط محدود اشخاص حقیقی پاسخگوی نیازهای آن روز جوامع بود، اما رفته رفته انسان پیشرفت نمود و متعاقب انقلاب عظیم صنعتی و شکل گرفتن سرمایه های عظیم جمعی، فرض ایجاد شخص حقوقی شکل گرفت، که البته به حقیقت پیوستن چنین توافقی نیازمند قواعد، مقررات و احکامی قانونی بود که به آن اعتبار و شخصیت اعطاء نماید.
در زمینه حقوق خصوصی ؛ قوانین منتشر و بدون هیچ مقابله و مقاومتی شخص حقوقی با اجزاء و املاک و شناسنامه و… حائز شخصیت شد و به سان دیگر اشخاص و بسیار قوی تر و با اعتبار زیاد شروع به فعالیت و معاملات و روابط تجارتی عظیم و… نمود، ( با این توضیح که اشخاص حقوقی انواع معاملات و بازرگانی داخلی و خارجی را انجام می دادند. فی الواقع قصد و اراده ای که برای انجام مثلاً یک بیع لازم بود از نظر حقوقدانان و جامعه جهانی به طور کامل شناخته و پذیرفته شد.)
در زمینه حقوق کیفری ؛ به شدت با مسئول شناختن شخص حقوقی مقابله شد، و اولین و مهمترین ایرادی که به سزا دهی اشخاص حقوقی وارد نمودند فقدان قصد این اشخاص در ارتکاب جرم بود، پس سزا دهی اشخاص مذکور را سالبه به انتفاء موضوع دانستند، اما به این نکته توجه ننمودند که چگونه اراده ای که قبلاً در انعقاد بیع سالم و نافذ بود به یکباره از بین رفت و محو شد.

۱-۱۴ تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق

تعاریف مفهومی

نظارت IT: بنا به بخشنامه سال ۱۳۸۵ بانک مرکزی تمامی بانک­ها موظف به ایجاد واحدی به نام نظارت IT به منظور کنترل و پایش عملیات بانکداری الکترونیک شده ­اند. این اداره در بانک مرکزی از سال ۱۳۸۴ شروع به کار نموده است.
شبکه امن مالی: ایجاد بستر های مناسب برای فعالیت مالی

بانکداری الکترونیک: انجام کلیه امور بانکداری از طریق : تلفن بانک، اینترنت بانک، کیوسک بانک، همراه بانک، اس ام اس بانک موبایل بانک

جرائم اینترنتی:

جرایم اینترنتی، شامل جرمهایی هستند که در محیط سایبر بوجود می­آیند، وانواع مجرمین محیط سایبر شامل هکرها، کرکرها، فریکهای تلفن و انواع جرمهای ممکن با نام سایبرکرایم و در مورد جرم آینده با نام تروریسم سایبر که مانند تروریستهای معمولی دارای انگیزه های سیاسی برای ارتکاب جرایم هستند)محمدی،۱۳۹۱).

دسترسی بدون اجازه در شبکه بانکی:

دسترسی غیرمجاز(بدون اجازه)عبارت است از رخنه غیرقانونی به سامانه رایانه­ای حفاظت شده یا وارد شدن غیرقانونی به حساب شخصی یا حقوقی دیگران(عالی پور،۱۳۹۰).

تولید مانع (کارشکنی) در شبکه بانکی:

ممانعت ازدسترسی درمفهوم گسترده شامل هررفتاری است که مانع دستیابی کاربریا مشترک مجاز به سامانه­ها و داده ­ها شود(عالی پور، ۱۳۹۰).
سرقت پول در شبکه بانکی:
بستر انجام بزه جعل رایانه­ای، فضای سایبر است و فضای سایبر فضایی غیرمادی و ناملموس است که توسط رایانه ­ها و شبکه ­های رایانه­ای به وجود آمده است و دنیایی مجازی را درکنار دنیای واقعی ما به وجود آورده است.در واقع فضای سایبر همان فضای مجازی بیکرانی است که از طریق اتصال شبکه ­های رایانه­ای به هم به وجود آمده است.(انزالی، ۱۳۷۶).

جعل هویت در شبکه بانکی:

سرقت هویت به معنی استفاده از هویت اشخاص دیگر(اطلاعات حساس و یا شخصی) برای سوء استفاده مالی و یا سایر اهدف مخرب است. سوء استفاده یا کلاهبرداری با بهره گرفتن از کارت اعتباری دیگران، یک نمونه از سرقت هویت است. در واقع Phishing، روشی است که مهاجمان از آن به منظور سرقت هویت استفاده می نمایند(فضلی، ۱۳۸۹).
فصل دوم
مبانی نظری و پشینیه تحقیق

۲-۱ مقدمه

در سالهای اخیر صنعت بانکداری به دلیل تغییر و تحولات عمده‌ای که در زمینه‌های فن‌آوری و توسعه ارتباطات بودجود آمده، تغییرات چشمگیری داشته است.گسترش ارتباطات الکترونیکی ودسترسی تعداد زیادی از مردم جهان به شبکه جهانی اینترنت، بستر مناسبی برای برقراری مراودات تجاری و اقتصادی فراهم نموده است. این امر موجب افزایش رقابت درصنعت بانکداری شده و ارائه خدمات بانکداری الکترونیکی­را به دنبال داشته است.از این­رو همگام با گسترش­حجم تجارت الکترونیکی جهانی، نهادهای پولی و مالی نیز به منظور پشتیبانی­و تهسیل تجارت الکترونیک، به طور گسترده‌ایی به استفاده ازفن‌آوری ارتباطات­و اطلاعات روی آورده‌انددرنتیجه طی­چنددهه اخیر سیستمهای پرداخت الکترونیکی، به تدریج در حال جایگزینی با سیستم سنتی می‌باشند(حیدرپورو همکاران، ۱۳۸۸).
استفاده از فناوری­های اطلاعاتی نوین و گسترش تجارت الکترونیک، مفاهیم قانونی جاری در جامعه را با چالش­هایی مواجه ساخته است. تصویب کنوانسیون جرائم رایانه­ای، تصویب قوانین مبارزه با این جرائم توسط قانونگذاران کشورو تشکیل واحدهای مبارزه با آن در سازمان­های پلیس بیشتر کشورهای پیشرفته و داخل کشور^[۶]و تجهیز آن­ها به جدیدترین سخت افزارها و نرم افزارهای کشف اینگونه جرائم و بکارگیری بهترین متخصصان در واحدهای مذکور، بخشی از این اقدامات مقابله ای را تشکیل می دهند(نوری مطلق و حقگو جهرمی،۱۳۹۰).
تحول فن آوری­های اطلاعات و توسعه استفاده­ی از اینترنت پرسرعت، دگرگونی­هایی در فعالیت­های روزانه­ی افراد به ارمغان آورده است و نوع جدیدی از جرایم معروف به جرایم الکترونیکی ظهور کرده اند. واژه جرایم الکترونیکی برای جرایمی مورد استفاده قرار می­گیرد که در آن­ها رایانه ­ها یا سایر وسایل الکترونیکی به گونه ­ای برای تسهیل ارتکاب اعمال مجرمانه مورد استفاده قرار می­گیرند.
در برخی منابع از اصطلاحاتی مانند«جرایم رایانه­ای»،«جرایم اینترنتی»،«جرایم تکنولوژیکی»و یا «جرایم الکترونیکی»نیز به عنوان معادل این واژه استفاده می­ کنند ومعمولا ًاین اصطلاحات به فعالیت­های مجرمانه­ای گفته می­شوند که یک کامپیوتر بعنوان منبع، ابزار، هدف و یا محل وقوع جرم مورد استفاده قرار می­گیرد(منصور، ۱۳۸۸).
کلاهبرداری، فریب کودکان، هک و کرک کردن نرم افزارها یا هک سیستم شبکه ­های تلفن برای مکالمه راه دور رایگان، پولشویی الکترونیکی، نقض حریم خصوصی افراد، تبلیغ مفسدات، جرایم مخابراتی، ویروس­های رایانه­یی، نقض قانون کپی رایت و بحث قمار آنلاین در بیشتر کشورها مصداق­هایی از جرایم الکترونیکی به شمار می روند.

۲-۲ بیان مساله

اجرای عملیات بانکداری الکترونیک با چالشهای فرآوانی روبرو است، از جمله مهم­ترین آن­ها عدم وجود بستر مخابراتی امن، عدم وجود یک شبکه اینترنت مناسب برای انجام عملیات فوق،و همچنین دستگاه‌ها و امکانات سخت افزاری مناسب و متناسب با عملیات مذکور(ازلحاظ امنیت سخت افزاری و نرم افزاری)، عدم وجود نیروهای انسانی متخصص در ارائه این خدمات و …. می‌باشد.از سوی واضح است هرگونه اقدامی در جهت بهبود وارتقا کارایی سیستم بانکداری، موجب خواهد شد که جریان پس انداز، سرمایه گذاری­و تخصیص منابع، بهبود یابدو امکانات بالقوه، پراکنده ونهفته در کشور برای پیشرفت و رفاه عمومی به کار گرفته شود. یکی از مهم­ترین مباحث در صنعت بانکداری، مبحث امنیت شبکه بانکی می­باشد.
تمایل روز افزون به استفاده از فناوری­های پیشرفته از جمله رایانه و اینترنت، شرایط و بستر مساعدی برای ظهور جرایم اینترنتی به وجود آورده است. از آنجا که این جرایم در فضای مجازی انجام می­شوند و مانند سایر جرایم، ملموس نیستند، مراجع قضایی و انتظامی برای پیشگیری از این جرایم و کشف آن­ها با چالش­های نوینی مواجه هستند )باران^[۷]، ۲۰۱۴).
همان نیروهای فنآوری و جهانی شدن که خدمات مالی را متحول ساخته­اند، باعث ایجاد چالش هایی در زمینه حفاظت بانک­ها در مقابل جرم وجنایت نیز شده ­اند. مقامات امنیتی )هم در بانک­ها و هم در دولت­ها) به شدت مشغول کار هستند و مقامات مجری قانون – چه در سطوح ملی و چه در سطوح بین المللی – سعی دارند تا از مجرمان انفرادی و مجرمان سازمان نیافته که بانک­ها را لقمه­ای هوس انگیز می بینند، پیشی بگیرند )کاسمیر^[۸]، ۲۰۱۳).
پیشرفت فن آوری رایانه­ای این امکان را بوجود آورده که جرایم جدیدی پیدا شوند که درمقایسه با روش سنتی جعل،بسیار فنی­تر می­باشند. هرچند که اغلب دزدان کامپیوتری برای خودنمایی این کار را انجام می­ دهند، ولی این دزدها که با هدف دسترسی به بانک­های اطلاعاتی بانک­ها می­باشد، مشکل عمده­ای را بوجود آورده است. مثال بارز آن جلوگیری از دسترسی اینترنتی به حساب­های بانکی برای مشتریان بوده که دسترسی به برخی از پایگاه­های اینترنتی معروف را غیرممکن کرده بود(بالتازر و پیر^[۹]، ۲۰۰۴).
بانک ها از فناوری پیچیده ای استفاده می کنند تا از دسترسی افراد غیر مجاز به بانک های اطلاعاتی مالی خود جلوگیری کنند و با شناسایی خطرات جدید، سیستم های خود را به طور مداوم، بهنگام و مد روز می­نمایند. ولی روشن است که بانک­ها باید در پی به کارگیری روش­های جدی برای پیشگری از این جرائم اینترنتی باشند، تا بتوانند از زیربنای مالی کشور حفاظت کنند. مبادله­ دانش فنی برای شناخت جرایم کامپیوتری و یافتن راه مبارز با آن­ها امری اساسی است. به کمک متخصصان فن­آوری اطلاعات در حرفه، بانکداری، ارتباطات مستقیمی میان مؤسسات مالی، دولت و مقامات مجری قانون بوجود آمده است تا با این جرایم مبارزه شود)آندرو^[۱۰]، ۲۰۱۳).
جرائم اینترنتی شبکه بانکی تنوع زیادی دارد، از جمله زیان­های ناشی از جعل و سوء استفاده از کارتهای اعتباری که امروزه در شبکه بانکی بسیار شاهد آن هستیم و یا بسیاری دیگر از جرائم اینترنتی محسوس در شبکه بانکی. کشور ما به هیچ کدام از کنواسیون­های بین المللی مربوط به جرایم اینترنتی نپیوسته است و با توجه به خلأ موجود در قوانین داخلی، نیروهای انتظامی برای پیشگیری از این جرایم و کشف آن­ها، در عمل با مشکلاتی مواجه هستند و این درحالی است که امروزه پلیس با بهره گرفتن از فناوری­های نوینی که در عرصه­ نرم افزارهای تخصصی پلیس به وجود آمده است، می ­تواند در پیشگیری از وقوع جرایم مزبور نقش مؤثری داشته باشد)ویلیامز^[۱۱]، ۲۰۱۲).
بنابراین مساله اساسی در این پژوهش شناسایی انواع جرائم اینترنتی در شبکه بانکی و راه­های جلوگیری از آن می باشد.

۲-۳ ضرورت و اهمیت تحقیق

بانک­ها ومؤسسات اعتباری نقش محوری دررشدوشکوفایی اقتصادکشورها ایفامی‌کنند. صنعت بانکداری در کشور ما در سال‌های اخیر دچار تحولات چشمگیری شده است. از مهم­ترین تحولات در زمینه بانکداری می‌توان به تعامل گسترده بانک‌های داخلی با بانک‌ها وسازمان‌های بین‌المللی و مبارزه با پدیده پولشویی، تعدد روزافزون بانک‌ها و مؤسسات اعتباری،رقابت شدید بین آن­ها، استفاده از ابزارهای جدید بانکداری وگسترش فعالیت بانکداری الکترونیک اشاره کرد. طبیعی است که همگام با تحولات صنعت بانکداری، نظارت براین صنعت نیز دستخوش تحولات شگرف شود و براهمیت آن افزوده شود. با عنایت به تأثیرقابل ملاحظه بانک‌ها ومؤسسات اعتباری بررشد و شکوفائی اقتصادی و تأثیرگذاری آن‌ها بر متغیرهای کلان اقتصادی از قبیل رشد نقدینگی، تورم و بیکاری، نیاز به تحول در نظارت بانکی به منظور انطباق بانک‌ها و مؤسسات اعتباری با سیاست‌های پولی و بانکی و جلوگیری ازتخلف آن­ها از قوانین ومقررات احتیاطی ونظارتی وحفظ ثبات و سلامت سیستم بانکی و صیانت از منافع سپرده‌گذاران بیش از پیش احساس می‌شود(خورشید و قانع، ۱۳۸۸).
در دنیای بانکداری امروز با پیچیدگی ابزارها و تنوع فعالیت‌های بانکی و ارتباطات درون سیستمی، حفظ سلامت وثبات نظام بانکی از مهمترین دلایل نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری است، چرا که در صورت بروز مشکل و یا اخلال در یک مؤسسه پولی و اعتباری، کل نظام مالی به دلیل ارتباطات گسترده تحت تأثیر قرار می گیرد.
از طرفی دیگر مجرمان اینترنتی می توانند صدمات شدیدی به رایانه­های شرکت­ها و حتی اشخاص بدون بر جای گذاشتن کوچکترین ردپائی)نه اثر انگشتی، نه آثار شلیک گلوله­ای و نه حتی ته سیگاری) وارد نمایند. اینترنت این توانایی را دارد که به رهبران گروه­ ها، مجریان ارشد مؤسسات مالی، قانونگذاران، مأمورین امنیتی در سطح بالا، مدیران ریسک و دلالان یا واسطه­های بیمه کمک نمایند یا اینکه ضرر و زیان برسانند اینترنت یا سایر پروتکل­های انتقال داده ­ها، سبب تسهیل درجریان پردازش اطلاعات شده ­اند. در اقتصاد جدید اطلاعات سرمایه اولیه و مایع حیاتی(همانند خون در شریان­ها) در هر شرکتی است و شرکت­ها محتاطانه از آن محافظت می­ کنند .حتی شرکت­هایی که به خوبی اداره و کنترل می­شوند نیز به مباحثه وگفتگو درباره امنیت اطلاعات و مسائلی چون فناوری اطلاعات که به راه حل­های اطلاعاتی نیاز دارد علاقه نشان می­ دهند(بوزان، ۱۳۹۲).
اطمینان از امنیت اطلاعاتی و ساختار اطلاعاتی سازمان موضوعی است که در سطح کل شرکتها مطرح است و مسئولیت آن بر عهده مدیران عالی رتبه(اعضای هیات مدیره) و سایر اشخاص مهم در سازمان است. هر گونه اشکالی در امنیت شبکه اطلاعاتی سازمان اثرات گسترده و مخربی در سراسر سازمان دارد. در کل، نقص در خدمت رسانی یا قطع آن می ­تواند تا حدود زیادی بر سطح عملیاتی سازمان اثر بگذارد به گونه ­ای که یقیناً در چنین حالتی اگر اخبار و اطلاعاتی دچار نقص و اختلال گردند نام تجاری و شهرت سازمان آسیب خواهد دید( جلالی، ۱۳۸۹).
شبکه بانکی نیز مانند بسیاری دیگر از سازمانها و شرکتها از مشکلات و جرائم مرتبط با اینترنت فارغ نیست. امروزه و یا در آینده نه چندان دور، اکثر نقل و انتقال های پولی و مالی در بازار اقتصاد از طریق رایانه انجام می پذیرد. نتیجه این که توسعه داده ­های رایانه­ای در بانک ها می ­تواند موجب ترس از قریب الوقوع بودن استفاده از روش­های اجرایی از سوی بزهکاران متخصص شود.

۲- ۴ پیشینه ی موضوع

۲-۴-۱ داخلی

بوزان(۱۳۹۲) در پژوهشی تحت عنوان اینترنت و شکل گیری باندهای جرم و فساد در فضای مجازی به این نتایج رسید که با ورود رایانه به زندگی اجتماعی بشر، تغییرات شگرفی را در جامعه بشری شاهد بودیم. به تبع این تغییرات زندگی بشر به فضای جدیدی منتقل شده و یا در حال انتقال است به همین سبب جرائم در اجتماع شکل جدیدی یافته و روش های جدیدی را برای پیشگیری و کشف می­طلبد و آینده پژوهی برای ترسیم وضعیت جرائم در آینده اجتناب ناپذیر به نظر می­رسد. زندگی جدید، قوانین و مقررات اجتماعی جدیدی را در پی خواهد داشت که قوانین کشورهای مختلف برای مقابله با جرائم فضای مجازی ازجمله این قوانین است که کشورما ایران نیز از این موضوع غافل نبوده و قوانین متناسب را به تصویب رسانده و برای اجرا ابلاغ شده است.درفضای جدید،زندگی پلیس نقشی متفاوت از گذشته داشته و مراقبت از خیابان مانع ارتکاب وکشف جرم را در پی نخواهد داشت. بنابراین، پلیس باید وارد فضای مجازی شده و گشت­های خود را در این فضا طراحی و اجرا کندو چاره­ایی جز کشف جرم در فضای مجازی ندارد.
جلالی(۱۳۸۹) در پژوهشی مطرح نمود که اینکه ۸۱ درصد انگیزه مجرمانه در فضای اینترنتی مربوط به جرایم مالی است، خاطر نشان کرد: تامین امنیت فضای تولیدوتبادل اطلاعات کشور، صیانت از هویت دینی، ملی وارزش­های انسانی جامعه در فتا،حفظ حریم خصوصی وآزادی­های مشروع، صیانت از منافع، اسرارو اقتدارملی درفضای تولیدو تبادل اطلاعات،حفظ زیرساخت­های حیاتی کشور در مقابل حملات سایبری واعتماد وآسودگی خاطر آحاد شهروندان جامعه برای انجام تمامی امور قانونی به منظور صیانت ازحکمیت و اقتدار ملی از جمله اهداف تشکیل پلیس فتا به شمار می ­آید.
جلالی فراهانی(۱۳۹۱) در پژوهشی دیگر مطرح نمود که سرقت اطلاعات کارت های بانکی از جمله شماره کارت، رمز دوم،کدcvv 2، از طریق صفحات جعلی(فیشینگ)، “اسکمیر” (کپی کردن غیرقانونی داده های کارت بانکی)، سوء استفاده از اعتماد افراد و دریافت کارت و رمز آن، روش های پیچیده مجرمان در فریب افراد و تکنیکهای مهندسی اجتماعی از جمله شگردهای مجرمان است که به برداشت غیرمجاز منجر می­ شود.
نیازخانی(۱۳۸۷)در پژوهشی عنوان کردکه۴۱ درصدکاربران ایرانی به عنوان اولویت اول خود از اینترنت برای جستجوی اطلاعات مورد علاقه خودواخبار،۱۹درصد خدمات بانکداری الکترونیک، ۱۶ درصد دانلود، ۱۴درصد شبکه ­های اجتماعی و۱۰ درصد به عنوان فروشگاه اینترنتی استفاده می­ کنند.
اسدی(۱۳۸۲) در تحقیق خود بیان نموده که، امروزه به دلیل افزایش استفاده از شبکه ­های کامپیوتری و اینترنت، امنیت از اهمیت بسزائی برخوردارشده است. یکی از زمینه ­های مهم مورد مطالعه در این حوزه، زیر ساختار کلید عمومی است که از راهکارهای مناسب برای کمک به افزایش امنیت در شبکه های کامپیوتری می­باشد. این راهکار در راستای تکامل رمز نگاری کلید عمومی و مدیریت گواهیهای کلید عمومی و مبادله اطلاعات و مبادلات مالی شکل گرفته است. دراین تحقیق مدلهای مختلف اعتماد بیان و با یکدیگر مقایسه می­شوند و برای بهبود عملکرد مدلها پیشنهاداتی ارائه می­گردد.
کلینی(۱۳۸۴) در پژوهش خود روش های مختلف خرید الکترونیکی را بررسی و دسته بندی نموده و در ادامه ذکر نمودند که در کنار جابجایی پول روی شبکه باز اینترنت، آمار تقلب شامل دزدیدن شماره کارت اعتباری مشتریها، دزدیدن پول الکترونیکی ویا استفاده مجدد ازپول خرج شده، سرقت کلمات عبور برای استفاده از امکانات مالی به شدت رو به افزایش است. همچنین بررسی پروتکلهای معتبر، معاملات کارت اعتباری بویژه پروتکل جدیدD Secure ، ابزارهای رمزنگاری معمول درپروتکلهای پرداخت اینترنتی ونحوه کارکرد آن­ها از اهداف دیگر این تحقیق بوده وسرانجام نیز یک پروتکل پرداخت کارت اعتباری که سعی در رفع برخی مشکلات پروتکلهای معمول دارد پیشنهاد گردیده است.
تحقیق بعدی که توسط شمسی یزدانی(۱۳۸۴)صورت پذیرفته، تدوینگر مطالبی در خصوص روشن و قابل درک بودن نحوه استفاده از خدمات، سهولت در یادگیری و سهولت در استفاده از خدمات را مورد بررسی قراردادندوذکر نمودند که کوتاه شدن زمان انجام امور بانکی، قابل اعتماد بودن خدمات بانکداری الکترونیک، دسترسی مشتریان و برخورداری از اینترنت در قصد استفاده افراد مفید و اثرگذار است. در پایان عنوان نمودند که اثربخشی استفاده ازکامپیوتر با ادراک مشتریان در مورد سهولت استفاده و مفید بودن از خدمات بانکداری الکترونیک رابطه داشته و هرچه توانایی فرد دراستفاده از اینترنت جهت انجام امور بانکی بیشتر باشد ادراک مثبت­تری در مورد مفید بودن استفاده از این خدمات و سهولت استفاده از این خدمات خواهد داشت.
شایان با تعاریفی از ارکان امنیت همچون محرمانگی، تمامیت، دسترس پذیری، عدم انکار و… پژوهش خود را شروع ودر ادامه با بیان اهمیت وضرورت مساله امنیت که تمامی سازمان­ها در سراسر دنیا را تهدید می­ کند وارد حوزه امنیت شده است. دراین تحقیق بر اساس بررسی­های صورت پذیرفته مدل جامع مدیریت امنیت اطلاعات در بانکداری الکترونیک تحت عنوان CMISMIEB استخراج گردید که سه رویکرد سلسله مراتبی، چرخه PPCA و کار ویژه­ای را ترکیب نموده است. رویکرد اول جهت درک جایگاه اقدامات درسطح سازمانی، رویکرد دوم به منظورنگرش فرآیندی و انطباق و استانداردهای معتبر و رویکرد سوم جهت سهولت درک وبه کارگیری و افزایش کارایی در غالب مدلی با یکدیگر تلفیق شده است و با بررسی از ویژگی بانک­ها و ارزیابی اثر هر یک از این فاکتورها برعملکرد مدیریت امنیت اطلاعات بانکها پرداخته شده است. در پژوهش فوق الذکر عوامل مهم دیگری همچون مفید بودن درک شده توسط کاربروسهولت استفاده درک شده عنوان گردید که ازعوامل موثردر پذیرش تکنولوژی معرفی شده است.چانگ و همکاران درسال(۲۰۰۶) عنوان نمودند که علاوه بر مفید بودن درک شده، امنیت وب درک شده نیز اثری مستقیم و قوی بر پذیرش بانکداری الکترونیک دارد
نمودار ۲-۱ چانگ وهمکاران درسال( ۲۰۰۶ )
امینی (۱۳۸۵) تحقیقی با عنوان بررسی و شناسایی موانع و چالشها در مسیر توسعه و بهبود بانکداری الکترو نیکی در بانک پارسیان انجام داده است. در این تحقیق متغیرهای تکنولوژیکی، مدیریتی، سازمانی
و هزینه­ای مورد بررسی قرار گرفته و چالش­ها، مشکلات، موانع و مزایای پیشروی بانکداری الکترونیک را مورد بررسی قرار می­دهد. در پژوهش مورد نظر عوامل موثر در ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیکی در بانک پارسیان متغیرهای مستقل می­باشد که به چهار دسته عوامل تکنولوژیک، مدیریتی، سازمانی و هزینه­ای تقسیم می­شوندو بانکداری الکترونیک نیز متغیروابسته تحقیق می­باشد که محقق تاثیر متغیرهای مستقل تحقیق را بر روی آن بررسی کرده است.

۲-۴-۲ خارجی

ویلیامز(۲۰۱۲) در پژوهشی مطرح نمود که تقریباً می­توان گفت به ازای هر کدام از روش­های حقه بازی و کلاهبرداری در جامعه، روش­ها و ترفندهای متناظری در عالم اینترنت و شبکه پیدا می­شوند که به همان اندازه متنوع و متفاوت از یکدیگرند. مواردی که تاکنون در زمینه خلاف کاری­های اینترنتی در جهان (عمدتاً اقتصادی) گزارش شده ­اند، بسیار زیاد بوده اما از این میان، آن تعداد که مورد پیگرد قضایی قرارگرفته و مسیر حقوقی خود شده ­اند، بسیار زیاد بوده اما از این میان، آن تعداد که مورد پیگرد قضایی قرار گرفته و مسیر حقوقی خود شده ­اند.
باران(۲۰۱۴)در پژوهشی دیگر عنوان نمود که درزندگی اجتماعی امروز بشر تحول­هایی صورت گرفته و به تاثیر از آن جرایم نیز اشکال متفاوتی به خود گرفته است که جرایم رایانه­ای مصداق بارز این تحول­ها در زندگی اجتماعی انسان­ها می­باشد. با ورود رایانه ­ها به زندگی شخصی افراد و گسترش فناوری اطلاعات(اینترنت) سوء استفاده از این وسایل اشکال گوناگونی به خود گرفته است که تحت عنوان جرایم رایانه­ای از آن بحث می شود. به گزارش ایسکانیوز از جمله شایع­ترین این جرایم که روز به روز نیز افزایش می­یابد کلاهبرداری اینترنتی است، البته در کنار آن جرایم دیگری چون جعل کامپیوتری، سرقت اینترنتی، افشای اطلاعات نیز از شایع ترین این موارد است.