درصد نفوذ نور، نور فعال فتوسنتزي، كارايي استفاده از نور، تسهيم ماده خشك به اندام‌هاي زايشي، شاخص سطح برگ، دوام سطح برگ و سرعت رشد محصول تحت تأثير ميزان نيتروژن قرار مي‌گيرند (ککس و همکاران^[50]، 1993). مطالعات يوهارت وآندريد^[51] (1995)، نيز نشان داد سرعت رشد محصول، شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ تحت تاثير نيتروژن قرار مي‌گيرند به نحوي كه با افزايش نيتروژن خاك، گسترش سطح برگ افزايش يافته و در نتيجه نفوذ نور به درون سايه انداز و كارايي مصرف نور زياد مي‌گردد كه‌اين عوامل باعث افزايش سرعت رشد محصول، شاخص سطح برگ و دوام شاخص سطح برگ مي‌گردد و در نهايت منجر به افزايش عملكرد دانه مي‌شود. نيتروژن بر قطر ساقه، سطح برگ، بلال، تعداد دانه در بلال نيز اثر معني داري دارد (حميدي و خدابنده، 1996). بر اساس تحقيقات موچر و همكاران (1988)، افزايش ميزان نيتروژن از صفر تا 42 گرم در متر مربع ( 420 كيلوگرم در هكتار )، وزن خشك كل بوته را بيش از دو برابر، عملكرد دانه را حدود 4 برابر و شاخص برداشت را 2 برابر افزايش داد. همچنين وي اعلام داشت كه نيتروژن بر روي تعداد رديف در بلال اثر معني داري داشته و باعث افزايش تعداد دانه در رديف بلال گرديده است. کافی قاسمی و اصفهانی (2002)، گزارش نمودند که عملکرد دانه، وزن هزار دانه، طول بلال و تعداد دانه در ردیف بلال تحت تأثیر نیتروژن قرار گرفتند. ذرت قادر است نيتروژن را به اشكال نيترات، نمك‌هاي آمونيوم، نيتريت و به شكل نيتروژن آلي جذب نمايد، ولي مطلوب ترين فرم جذب نيترات است (امام، 2006).
2-2-2-اثر کود نیتروژن بر ارتفاع گیاه
پرساد و سينگ^[52] (1990)، ضمن اشاره به وجود اختلافات معني دار در ارتفاع بوته ارقام ذرت، اظهار نمودند كه در ارقام مختلف ذرت با افزايش ميزان نيتروژن ارتفاع بوته افزايش يافت. افزايش ميزان نيتروژن ارتفاع بوته و سرعت رشد محصول را افزايش مي‌دهد(خدادادي و مظاهري، 1998). رشیدی و قلاوند (2002)، گزارش کردند که ارتفاع بوته تحت تأثیر کود نیتروژن قرار گرفت.
3-2-2-اثر کود نیتروژن بر شاخص سطح برگ
يكي از عوامل مؤثرتوسعه سطح برگ هر بوته و به تبع آن، توسعه سايه‌انداز، ميزان نيتروژن است كه با تاثير براندازه و طول عمر هر برگ موجب افزايش شاخص سطح برگ مي‌شود. مقدار نيتروژن مصرفي تاثير زيادي بر توليد و گسترش سطح برگ دارد .گياهان با دريافت نيتروژن بيشتر، سطح برگ بزرگتري خصوصاً در برگهاي بالايي نسبت به گياهان با نيتروژن مصرفي كم داشتند (سپهري و همکاران،2001 ). افزایش معنی دار شاخص سطح برگ ذرت بر اثر افزایش میزان کود نیتروژن توسط‌ هانی و همکاران (2006)، گزارش شده است. این محققان بیان کردند شاخص سطح برگ ذرت بر اثر افزایش مقدار کود نیتروژنه از 40 به 60 کیلوگرم در هکتار در حالت عدم تلقیح بذر با ازتوباکتر 41 % نسبت به شاهد بدون مصرف کود فزونی یافت. با این حال، پیشی گرفتن مقدار شاخص سطح برگ ذرت در تیمار بالاترین سطح کود اوره و بدون نیتراژین نسبت به حالت عدم کاربرد نیتراژین را میتوان ناشی از تأثیر منفی کود شیمیایی اضافی بر روي تثبیت نیتروژن توسط باکتري‌هاي مربوطه دانست. یاسري و پاتواردهان (2007) بیان کردند که میزان افزایش سطح برگ، ظرفیت فتوسنتزي گیاه را تعیین می کند. افزایش معنی‌دار شاخص سطح برگ ذرت بر اثر افزایش میزان کود نیتروژن توسط‌ هانی و همکاران (2006) گزارش شده است. این محققان بیان کردند شاخص سطح برگ ذرت بر اثر افزایش مقدار کود نیتروژنه از 40 به 60 کیلوگرم در هکتار در حالت عدم تلقیح بذر با ازتوباکتر41 % نسبت به شاهد بدون مصرف کود فزونی یافت. این محققین بر افزایش معنی‌دار شاخص سطح برگ کلزا زمانی که کودهاي نیتروژنه توأم با کودهاي زیستی به کار برده شده بودند، تأکید دارند. تأمین نیتروژن کافی برای گیاه شاخص سطح برگ را که زمینه تولید و تجمع ماده خشک است افزایش می‌دهد (امان اله و همکاران، 2009).

2-2-4-اثر کود نیتروژن بر انتقال مجدد مواد فتوسنتزی
دسپو و گاگیناس^[53] (1991)، در یک آزمایش کارایی انتقال مجدد و تجمع ماده خشک و نیتروژن را با کاربرد سطوح و زمان های متفاوت نیتروژن بر روی دو رقم گندم نان و دو رقم گندم دوروم مورد بررسی قرار دادند و گزارش کردند که کاهشی در ماده خشک بین مرحله گرده افشانی و رسیدگی مشاهده شد. تولید بیشتر ماده خشک در مرحله گرد‌ه‌افشانی منتج به سهم بیشتر انتقال مجدد ماده خشک شد. سطوح و زمان های متفاوت نیتروژن هیچکدام بر روی انتقال مجدد ماده خشک تأثیر نداشتند. به طور کلی کربوهیدراتهای موجود در ساقه که قبل و در طول دوره بعد از گرده‌افشانی موجود هستند معمولاً 10 تا 30 درصد وزن خشک خود را به دانه می‌فرستند و در بعضی از غلات وقتی در معرض تنشهای محیطی قرار می گیرند ممکن است این انتقال به بیش از 70 درصد برسد (سیتر و همکاران^[54] 1998، وانگ و همکاران^[55] 1995.(
2-2-5- اثر کود نیتروژن بر عملکرد دانه
دلاميني^[56] (1990) نيز افزايش عملكرد دانه ارقام ذرت را به واسطه افزايش سطوح كود نيتروژن گزارش كردند. کوستاندي و سلیمان^[57] (1991) خاطر نشان کردند که کاربرد کود نیتروژنه بر افزایش عملکرد بیولوژیک ذرت اثر معنی‌داري داشته است. ردي و همکاران^[58] (1998) طی آزمایشی به این نتیجه رسیدند که بیوماس ذرت با افزایش نیتروژن، بهبود می یابد. طبق گزارشات باندي و كارتر^[59] (1988) كود نيتروژنه بر روي عملكرد دانه بسيار معني‌دار بود. لوي^[60] (1993)، در بررسی مقادیر مختلف نیتروژن و کاربرد آن در مراحل کاشت، پنجه زنی و طویل شدن ساقه و یا تقسیط آن در مراحل یادشده به این نتیجه رسید که عملکرد دانه به طور مثبت و معنی‌دار، به نیتروژن مصرف شده در مراحل کاشت و پنجه‌زنی واکنش نشان می دهد ولی عکس‌العمل عملکرد دانه به کاربرد نیتروژن در مرحله طویل شدن ساقه کم‌تر بود، هر چند فیشر^[61] (1999)، با مصرف نیتروژن در مرحله طویل شده ساقه به عملکردهاي بالا دست یافتند. در مورد اثر نیتروژن بر عملکرد دانه در برنج تحقیقات متعددي انجام شده است. به طورکلی با افزایش مقدار نیتروژن تا یک حد معین عملکرد دانه به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد (سینگ و جاین^[62]، 2000 ؛ بیندرا و همکاران^[63]،2000). نيتروژن باعث افزايش معني‌داري در عملكرد دانه‌ی ذرت مي‌شود (ني وهمكاران^[64]، 2000). تربرت و همكاران^[65] (2001)، گزارش كردند كه با افزايش سطح كود نيتروژن تا ۱۶۸كيلوگرم در هكتار، عملكرد دانه، بيوماس كل و جذب نيتروژن افزايش مي‌يابد. كستا و همكاران^[66] (2002) با اعمال سطوح مختلف كود نيتروژن برذرت گزارش كردند كه مصرف كود نيتروژن تا ۲۲۵ كيلوگرم در هكتار موجب افزايش عملكرد دانه شد. كگب و ادديران^[67] (2003) گزارش كردند كه عملكرد ذرت در مقادير بالاي ۱۰۰ كيلوگرم نيتروژن در هكتار افزايش مييابد. در گیاه رازیانه و اکبري نیا و همکاران (2003) روي گیاه گشنیز نشان دادند که با افزایش مقادیر نیتروژن تا 90 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه افزایش یافت. شهسواري و همکاران (2005)، با آزمایشی بر روي اثر مقدار نیتروژن بر عملکرد سه رقم گندم در کرمان دریافتند که ارقام از نظر وزن خشک اندام‌هاي هوایی اختلاف بسیار معنی‌داري داشتند. به طوري که رقم تجن با 1737 گرم در مترمربع بیشترین و رقم روشن با 1163 گرم در مترمربع کم‌ترین تجمع ماده خشک در واحد سطح را در مرحله گرده‌افشانی داشتند. بیکر^[68] (2006)، نیز بر افزایش بیوماس ذرت با بالا رفتن میزان کاربرد نیتروژن به ویژه در طی دوره رشد رویشی تأکید دارد.
2-2-6- اثر کود نیتروژن برشاخص برداشت
توکلی(1992) بیان نمود که سطح کودی صفر با سایر سطوح کودی نیتروژن اختلاف معنی‌داری در شاخص برداشت نشان داد. قاسمی پیر بلوطی و همکاران (2002)، گزارش کردند که وزن هزار دانه و عملکرد دانه در ذرت تحت تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن قرار گرفتند، ولی شاخص برداشت تحت تأثیر نیتروژن قرار نگرفت.
2-2-7- اثر کود نیتروژن بر وزن هزار دانه
تأثير مثبت سطوح نيتروژن بر روي وزن هزار دانه قبلاً توسط هوبر و همكاران^[69] (1984) گزارش شده است. يوهارت و اندرد^[70] (1995) و تولنار^[71] (1977)، معتقدند که افزايش عملکرد دانه تک بوته بواسطه مصرف نيتروژن، ممکن است با افزايش تعداد دانه در هر بلال و يا افز‌ايش وزن هر دانه در ارتباط باشد. تحقیقات نشان داده است كه مرشدی و همکاران (2001)، محلول پاشي اوره باعث افزايش وزن هزار دانه، تعداد دانه در خورجين، عملكرد دانه و روغن كلزا مي‌شود.
2-2-8- اثر کود نیتروژن بر درصد پروتیین دانه
افزايش ميزان پروتئين دانه در نتيجه افزايش كود نيتروژنه توسط بسیاری از پژوهشگران نيز گزارش شده است (بیکر^[72]، 1983، بائر^[73]، 1985و ساندر^[74]، 1987). افزون براين بالا بودن پروتئين دانه سبب گياهچه‌هايي به نسبت برتر مي‌گردد (ویتفیلد و همکاران^[75]،1989). گزارش شده است كه با افزايش مصرف نيتروژن، ميزان پروتئين دانه آفتابگردان افزايش مي‌يابد (خیر،1991). در مطالعه ديگري توسط اوهارت^[76] (1995) نشان داده شد كه كمبود نيتروژن هم نمو رويشي و هم مراحل نمو زايشي را به تأخير انداخت، ميزان مواد پروتئيني دانه ذرت بسته به ويژگي‌هاي ژنتيكي و شرايط اكولوژيكي و زراعي تغيير مي‌كند. در مطالعه‌اي توسط اویک (1998) با افزايش كود نيتروژنه از صفر به 120كيلوگرم درهكتار ميزان پروتئين دانه براي تمامي هيبريدهاي مورد آزمايش افزايش يافت. تارمن و همکاران (2000) گزارش کردند که بین میزان عملکرد و درصد پروتئین ارتباط معکوسی وجود دارد زیرا افزایش عملکرد ناشی از افزایش درصد ساقه است و چون ساقه در مقایسه با اجزای دیگر عملکرد، از کمترین میزان پروتئین برخوردار است. نيتروژن اگر به مقدار كافي در دسترس گياه قرار گيرد، باعث رشد سريع ذرت خواهد شد و نيز اثرات مثبتي بر روي ذخيره شدن مواد پروتئين در دانه خواهد گذشت (ملكوتي و نفيسي،2004). كودهاي نيتروژن احتمالا واردات نيتروژن از بخش‌هاي رويشي به دانه را در مقايسه با كربوهيدرات افزايش داده و موجب افزايش غلظت نيتروژن دانه و درصد پروتئين آن مي‌گردد (شهسواري و صفاري، 2010).
2-2-9- اثر کود نیتروژن بر تعداد دانه در بلال
کامپرات و همکاران^[77] (1980)، افزايش عملکرد دانه ذرت را به واسطه مصرف نيتروژن به افزايش تعداد دانه در بلال و افزايش وزن دانه در هر بلال نسبت دادند. ال- شيخ (1998) گزارش کرد که کاربرد ۱۶۰ کيلوگرم نيتروژن در هکتار به طور معني‌داري تعداد دانه در بلال و عملکرد دانه را افزايش مي‌دهد. گزارشات متعددي در خصوص تأثير مثبت نيتروژن بر افزايش تعداد دانه در بلال، وزن دانه و عملكرد دانه ذرت وجود دارد (اسبورن^[78]،2002).
2-2-10- اثر کود نیتروژن برتعداد ردیف در بلال
طبق گزارشات موچر^[79] (1988)، افزايش نيتروژن از صفر تا 42 گرم در متر مربع تأثير معني‌داري بر روي تعداد رديف در بلال نداشته است. حمیدی و دباغ محمدی نسب (2000) گزارش دادند که فراهمی عناصر غذایی به ویژه نیتروژن در دوره بحرانی تشکیل دانه از طریق افزایش سرعت رشد گیاه بر تعداد دانه مؤثر است و این وضعیت موجب ایجاد همبستگی قوی میان تعداد دانه در بلال با شاخص سطح برگ در مرحله ابریشم‌دهی می‌شود. مجیدیان و غدیری (2002)، گزارش کردند که افزایش نیتروژن باعث افزایش تعداد دانه در ردیف بلال شد.
2-2-11- اثر کود نیتروژن بر تعداد دانه در ردیف
تأثير مثبت ميزان نيتروژن بر روي تعداد دانه در رديف قبلاً توسط هوبر و همكاران (1984) گزارش شده است. گزارشات متعددي در خصوص تأثير مثبت نيتروژن بر افزايش تعداد دانه در بلال، وزن دانه و عملكرد دانه ذرت وجود دارد (اسبورن،2002). ناصر و همکاران (2009)، نیز گزارش نمودند کاربرد کود نیتروژن به طور معنی‌داری تعداد دانه در بلال را افزایش می دهد.
2-2-12-اثر کود نیتروژن بر وزن خشک ذرت
بررسي نتايج تأثير نيتروژن بر روي خصوصيات كمي و كيفي ذرت نشان داد كه نيتروژن باعث افزايش محصول خشك ذرت مي‌شود(ککس وهمکاران^[80]، 1993).
تعداد کپسول در بوته، درصد روغن، درصد پروتئین، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه اختلاف معنی‌داری از نظر آماری مشاهده گردید. ( ابراهیم لازمی و همکاران، 1384).
فصل سوم
مواد و روشها
3-1- محل انجام تحقیق
اين تحقيق به منظور بررسی اثر سطوح مختلف کود ازت در تلفیق با کود زیستی فسفاته بر عملکرد ذرت رقم سینگل کراس 704 در مزرعه تحقيقاتی دانشگاه آزاداسلامی واحد خوراسگان اصفهان واقع در روستای خاتون‌آباد اصفهان انجام شد.
3-2- مشخصات جغرافیایی و اقلیم محل اجرای طرح
مزرعه ذکر شده در فاصله 10 کیلومتري شرق اصفهان در عرض جغرافیایی 32 درجه و 40 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 51 درجه و 48 دقیقه شرقی واقع شده است. ارتفاع منطقه از سطح تراز دریا 1555 متر و اقلیم منطقه بر اساس تقسیم بندي کوپن خشک می‌باشد . میانگین دراز مدت بارندگی و درجه حرارت سالیانه بسیارگرم با تابستانهاي خشک منطقه به ترتیب 120 میلی متر و 16 درجه سانتی‌گراد می باشد.خصوصیات فیزیکی خاک مزرعه در جدول (3-1) آورده شده است.
جدول 3-1 خصوصیات شیمیایی خاک قبل از کاشت