C17 . ارتقا موثر فرهنگ سازمانی هتل

۳۴/۴

۵

۵

۷۴۷/۰

۵۵۸/۰

۶۵۵/۰

۹۲۶/۰-

۴-۲- آمار استنباطی
در این بخش با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل به «تجزیه و تحلیل ساختارهای کوواریانس» یا همان «مدل یابی معادلات ساختاری» که یکی از اصلی‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل ساختار داده‌های پیچیده و بررسی روابط علت و معلولی است، پرداخته شده است. در نهایت بارهای گویه ها و خطاهای اندازه گیری با آمارهt مربوط به آن ها برآورد گردیده است.
۴-۲-۱- تحلیل عاملی تاییدی
در این بخش از تحلیل، پژوهشگر اساسا به دنبال یافتن نشانگرها نبوده و فقط خواسته است بداند آیا نشانگرهایی که برای معرفی سازه یا متغیر مکنون خود برگزیده، واقعا معرف آن بوده است. خروجی های لیزرل، در چند مدل مختلف گزارش گردیده اند. مدل مفهومی^[۱۶۴] این پژوهش مبتنی بر خروجی نرم افزار لیزرل، در شکل(۴-۱) نمایش داده شده است.

۴-۲-۱-۱- حالت تخمین استاندارد
با توجه به اینکه در مدل استاندارد^[۱۶۵]، ضرایب همگن و مقیاس آن­ها یکی شده است و امکان مقایسه بین آن­ها وجود دارد. در حالتی که این مقادیر بین متغیرهای مکنون و آشکار مربوط به آن در نظر گرفته شوند، ضرایب همبستگی یا بارهای عاملی در انجام تحلیل عاملی تأییدی بوده و اگر بین دو متغیر مکنون در نظر گرفته شوند، همان ضرایب مسیر یا بتاهای استاندارد شده رگرسیونی در انجام معادلات ساختاری هستند.
خروجی نرم افزار لیزرل برای حالت تخمین استاندارد در وضعیت تحلیل عاملی تاییدی، در شکل(۴-۲) نشان داده است که از ۴۵ مورد بارعاملی، ۲۹ مورد بالاتر از ۶/۰(عالی) ، ۱۶ مورد بین ۳/۰ تا ۶/۰ (مناسب) و تنها یک مورد(B8 ) کمتر از ۳/۰ (ضعیف) بوده اند. همچنین از ۷ ضریب مسیر بررسی شده، ۴ مورد مورد بالاتر از ۶/۰(عالی) ، ۲ مورد بین ۳/۰ تا ۶/۰ (مناسب) و تنها یک مورد(Internet-RM) کمتر از ۳/۰ (ضعیف) بوده اند.
۴-۲-۱-۲- حالت تخمین ضـرایب T
در حالت ضرایب T^[166] یا حالت معنـاداری، مقـادیر آمـاره t حاصل از خروجی لیزرل(شکل۴-۳) نشان داده است که تمامی مقادیر آماره t به جز ضریب مسیر Internet-RM، خارج از محدوده ۹۶/۱ تا ۹۶/۱- قرار داشته، و سطح بالای معناداری را تایید نموده است.
(شکل۴-۱) مدل مفهومی پژوهش بر اساس خروجی لیزرل
(شکل۴-۲) مدل برآورد استاندارد تحلیل عاملی تاییدی بر اساس خروجی لیزرل
(شکل۴-۳) مدل برآورد آماره t (T-value) بر اساس خروجی لیزرل
نتایج محاسبات ماتریس کواریانس بین متغیرهای پنهان مدل، براساس خروجی های نرم افزار لیزرل در جدول(۴-۱۳) گزارش گردیده است.
(جدول۴-۱۳) ضرایب آلفای کرونباخ و ماتریس کواریانس بین متغیرهای پنهان

بازاریابی رابطه مند

جنبه های مالی

جنبه های مشتری

جنبه های فرایند داخلی

جنبه های یادگیری و رشد

خـدمات اینترنتی

حمایت از مشتری

حمایت از بازاریابی

آلفای کرونباخ

بازاریابی رابطه مند

۱٫۰۹

۸۳۹/۰

جنبه های مالی

بسیاری از پروژهای ساختمانی در صورتی موفق میشوند که آن پروژه در طی مدت زمان برنامه ریزی شده و با توجه به هزینه برآورد شده به پایان برسد. با توجه به عوامل مختلف هزینه، یک توافق کلی میان تخمین زننده های این موضوع که اغلب تغییرپذیری در هزینه های نیروی کار که یک تابع دو عاملی است یعنی هزینه ها در واحد نیروی کار و بهره وری نیروی کار است وجود ندارد. بنابراین ارزیابی صحیح از تاثیر محیط زیست گرمایی بر بهره وری نیروی کار لازم است به منظور برآورد هزینه های ساخت و ساز و برنامه ریزی و یا تعیین کمیت خسارت وارد شده ناشی از کاهش بهره وری نیروی کار در مورد ادعاهای صورت گرفته در ساخت و سازها.

در این مطالعه سعی بر آن شده که از یکی از شاخصهای تخمین آسایش حرارتی به نام PMVبرای محاسبه بهره وری نیروی کار در بخش ساختمان استفاده گردد. این شاخص اولین بار توسط فانگر در سال۱۹۷۰ارایه گردید که براساس محاسبه میزان تبادل حرارت بین انسان و محیط پیرامون آن استوار است و در واقع قابلیت یکپارچهسازی اثرهای: ۱) هر چهار متغیر محیط حرارتی (درجه حرارت هوا، سرعت باد، میانگین دمای تابشی، رطوبت نسبی ).۲) ماهیت کار ساختمانی در حال انجام، ۳) لباس پوشیده شده توسط کارگران، را دارا میباشد. این شاخص امروزه در سازمان استاندارد بیناللملی برای تعیین شرایط لازم آسایش حرارتی به تصویب رسیده است.
میتوان گفت یکی از مشکلات صنعت ساخت و ساز که تجربه آن را ثابت کرده مشکلات آب و هوا میباشد (بیلهف ۱۹۹۰). آب و هوا از جمله محیط حرارتی، فعالیتهای ساخت و ساز را از دو جهت تحت تاثیر قرار می دهند. اولاً، شرایط آب و هوایی شدید مانند باران و برف سنگین که باعث می شود فعالیتهای ساخت و ساز کاهش یا متوقف شوند. دوم، تغییرات حرارتی محیط که بر بهره وری نیروی کار اثر گذاشته و منجر به کاهش بهره وری آن میگردد. در این مطالعه تاکید ما بر نوع دوم شرایط آب و هوایی می باشد. در حالی که بسیاری از محققان تلاش می کنند که با مدلهای ریاضی تاثیر تغییر محیط حرارتی را بر بهره وری نیروی کار اندازه گیری کنند، به نظر میرسد که آنها تعدادی از متغیرهایی را که می توانند بر حس حرارتی انسان و درنتیجه بر بهره وری تاثیر گذار باشند را نادیده گرفته اند.در این مطالعه تاکید براتخاذ یک رویکرد منطقی و واقع بینانه تر جهت بررسی تاثیر محیط حرارتی بر بهره وری نیروی کار می باشد و یک مدل رگرسیونی که منعکس کننده رابطه بین شاخص آسایش حرارتی (PMV) و بهره وری می باشد معرفی میشود.. روش پیشنهادی فوق بر این فرض استوار است که مجموعه ای از پارامترهای شخصی ،فعالیت،شرایط آب و هوایی ، تعادل حراراتی بین بدن انسان و محیط اطراف را برآوده می کنند تا آسایش مطلوب ایجاد شود. اگر تعادل معادله حرارتی برقرار نباشد آنگاه محیط اطراف مطلوب نخواهد بود. معادله تعادل حرارتی، با این حال هیچگونه اندازه گیری از چگونگی احساس ناراحتی فرد از محیط حرارتی نمی دهد.میتوان گفت آسایش حرارتی زمانی است که بدن در شرایطی باشد که نه نیاز به دفع حرارت و نه نیاز به جذب آن داشته باشد.توسعه مدل بهره وری PMV براساس ترکیبی از نظریه برانگیختگی و قانون اول ترمودینامیک ایجاد شده است(سرینوان، ۲۰۰۲).
۳-۳- ۲-۱-نظریه برانگیختگی
اصطلاح برانگیختگی به حالت تهییج، توجه یا گوش‌به‌زنگ بودن اشاره می‌کند. برانگیختگی از معدود متغیرهای انگیزشی است که برای آن شاخص‌های قابل مشاهده و قابل اندازه‌گیری فیزیولوژیکی وجود دارد. هب^[۶۵]، رابطه بین سطح تحریک و کارکرد شناختی را در چارچوب نظریه برانگیختگی خود توضیح داده است. به باور هب، در صورتی یک محرک بیشترین اثر را دارد که سطح بهینه برانگیختگی را تولید نماید. هنگامی که سطح برانگیختگی بسیار پایین است، مانند زمانی که ارگانیسم یا موجود زنده در خواب به سر می‌برد، اطلاعات رسیده به مغز نمی‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. به همین منوال، وقتی که سطح برانگیختگی بسیار بالاست، مقدار زیادی اطلاعات به وسیله کرتکس تحصیل می‌شوند و اغلب پاسخ‌های متناقض یا رفتار نامربوط را به دنبال می‌آورند. این بدان معنی است که سطح برانگیختگی بهینه، نه خیلی زیاد است و نه خیلی کم.
۳-۳-۲-۱-قانون اول ترمودینامیک: دمای بدن۳۷درجه سانتیگراد و دمای سطح پوست ۳۲ درجه می باشد بنابراین طبق این قانون چنانچه بدن در محیطی گرم تر از دمای پوست قرار گیرد شروع به جذب گرما کرده ودر غیر اینصورت گرمای خود را از دست خواهد داد. در شرایط گرم،بدن با افزایش گشادگی رگ ها جریان خون را در سطح پوست بیشتر کرده و بر مقدار انتقال حرارت از بدن به محیط از طریق همرفتی و تشعشعی می افزاید.با بالارفتن حرارت محیط، عمل تعریق صورت گرفته و تبخیر رطوبت حاصل در سطح پوست موجب افزایش افت حرارتی از طریق تبخیر جلدی شده و حرارت اضافی به محیط منتقل می شود. و بالعکس زمانی که در محیط سردتر از دمای پوست قرار می گیرد بدن بوسیله تقلیل جریان خون به پوست از افزایش انتقال حرارت از بدن به محیط جلوگیری می کند.یعنی اگرسرمای محیط بیش از این حد شود کشش های عضلانی و لرز باعث تشدید متابولیسم و تولید حرارت در بدن میشود.
در این روش فرض بر این است که بهره وری را میتوان بعنوان تابعی ازشاخص PMV پیش بینی کرد که به نوبه خود بعنوان یک عامل برانگیختگی در نظر گرفته می شود. بهره وری باید بهبود یابد اگر ارزش PMV که ترکیبی از محیط حرارتی، کار در حال انجام و لباس کارگران یک محدوده مطلوب را برای کارگران به ارمغان آورد. از طرف دیگر، بهره وری باید کاهش یابد اگر ارزش PMV از آنچه که مطلوب است دور شود. از کارگران انتظار میرود که در حد متوسط سطوح برانگیختی بطور موثر کارشان را انجام دهند.
بهره وری نیروی کاربه صورت تابعی از شاخص PMV و با بهره گرفتن از یک تکنیک تجزیه و تحلیل رگرسیون چند جمله ای و در نتیجه با سه نوع مدل مختلف ریاضی ارائه شده به صورت زیر برای پیش بینی بهره وری برای کارهای ساخت و ساز سبک، متوسط و سنگین بکارمیرود.
=۱۰۲+۰.۸PMV+1.84   (۳-۶)
=۱۰۲+۱.۱۹PMV+2.17   (۳-۷)
= ۸۳+ ۲۱.۶۴PMV+ 9.53   + ۰.۹۱   (۳-۸)
که در آن PL بهره وری نیروی انسانی برای کارهای ساخت و ساز سبک ، PM بهره وری نیروی انسانی برای کارهای ساخت و ساز متوسط و PH بهره وری نیروی انسانی برای کارهای ساخت و ساز سنگین می باشد.
سه معادله بالا برای محدوده دمای ۵ تا ۴۵ درجه قابل اجرا است. لازم به ذکر است که مقدار حداکثر بهره وری که با بهره گرفتن از هر یک از معادلات بالا محاسبه شد نباید از ۱۰۰درصد تجاوز کند ( یعنی اگر p>100 % محاسبه شد آنگاه p=100% است).
محدوده آسایش به محدودهای گفته میشود که حداقل۸۰ درصد افراد احساس آسایش کنند. بنابر اطلاعات متکی بر آزمایشات تجربی، هیچگاه تحت شرایط یکسان نمیتوان۱۰۰درصد رضایت افراد را جلب کرد. بنابراین همواره درصدی از افراد ابراز نارضایتی میکنند. برای محاسبه درصد نارضایتی رابطه زیر استفاده میشود:
(۳-۹) PPD=5+20/97
۳-۴- ابزارهای گردآوری
آمار و اطلاعات مربوط به شرایط اقلیمی از آمار سالنامه هواشناسیکه توسط سازمان هواشناسی کشور منتشره شده است و آمار مربوط به فعالیت کار در حال انجام و لباس پوشیده شده توسط کارگران از مقاله روش های تخمین محدوده آسایش حرارتی دکتر زهرا قیابکلو که آمار مربوطه را از سایت سازمان ASHRAE جمعآوری نموده برداشت شده است. انجام محاسبات مورد نظر نیز با بهره گرفتن از نرم افزار MATLAB(R2009a) انجام میگیرد.
۳-۵- روش تحقیق
دراین تحقیق ازدادههای آماری۳۱۳ ایستگاه هواشناسی موجود درسال۱۳۸۶استفاده شده است که شاخص آسایش حرارتی(PMV) بر داده های هواشناسی ایستگاههای مورد مطالعه و با بهره گرفتن از نرم افزارMATLAB (R2009a) پیاده شد. و برای به دست آوردن روابط بین فشار بخار اشباع شده و بهره وری نیرویکار، درجه حرارت و بهره وری و رابطه بین مقادیر بهره وری به دست آمده در هر سه منطقه سرد،گرم، معتدل از آزمون t و آزمون ضریب همبستگی پیرسون و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS استفاده شده است.
فصل چهارم
یافته های تحقیق
۴-۱- مقدمه
پس از آشنایی با روش انجام محاسبات، برآوردها و آزمونها در این فصل، ابتدا متغیرهای مورد نظر معرفی و سپس نتایج مربوط به تخمین بهره وری نیروی کار در بخش ساخت وساز با توجه به سناریو های زیر:
۱- با در نظر گرفتن ضریب نارسانایی استاندارد معادل۰.۷۵کلو برای لباس کارگر (جدول ۴-۴تا۴-۹)
۲- با در نظر گرفتن ضریب نارساناییهای مختلف لباس کارگر(۱ و۱.۵ و۳) در مناطق سرد و مقایسه بهره وری نیروی کار با حالت استاندارد.(جدول۴-۱۰)
۳- با در نظر گرفتن ضریب نارساناییهای مختلف لباس کارگر(۰.۴ و۰.۷) در مناطق گرم و مقایسه بهره وری نیروی کار با حالت استاندارد.(جدول۴-۱۱)
۴- بررسی رابطه بین فشار بخار اشباع شده و بهره وری در مناطق مختلف.(جدول۴-۱۲)
۵- بررسی رابطه بین درجه حرارت و بهره وری در مناطق مختلف. (جدول۴-۱۲)
۶- انجام آزمون t زوج برای بررسی رابطه بین مقادیرPMV در مناطق مختلف. (جدول۴-۱۳)
استخراج و به برآورد مدل و سپس مقایسه مقادیر محاسبه شده با بهره گرفتن از شاخص میانگین آراء پیش بینی شده(PMV) با آمار منتشر شده بهره وری نیرویکار در بخش ساخت وساز توسط سازمان ملی بهره وری ایران در سال ۱۳۸۶ پرداخته خواهد شد.
۴-۲- داده های آماری
برای محاسبه شاخصPMV و در نهایت بهره وری نیرویکار در بخش ساخت و ساز به آمارهای عوامل محیطی و اطلاعات مربوط به پوشش، ماهیت فعالیت در حال انجام نیاز میباشد.آمارهای مربوط به عوامل محیطی به صورت متوسط سالانه از سالنامه هواشناسی سال۸۶، که از سوی سازمان هواشناسی کشور محاسبه و منتشر شده است و اطلاعات مربوط به ویژگی های فردی وفیزیولوژیکی انسان از سایت سازمانASHRAE و همچنین سایر آمارها توسط محقق جمع آوری و محاسبه گردیده است.
هدف این تحقیق به دلیل وجود آمار مربوط به بهره وری نیرویکار در بخش ساخت وساز اقتصاد ایران در سال ۱۳۸۶، محاسبه بهره وری نیرویکار در بخش ساخت وساز ایران با بهره گرفتن از شاخص PMV برای سال ۱۳۸۶ و مقایسه مقادیر بهره وری محاسبه شده با آمار منتشر شده بهرهروری نیرویکار توسط سازمان ملی بهره وری ایران میباشد.
۴-۲-۱- متغیرها
متغیرهای مورد نیاز در این مدل برای تعین شاخص PMV به دو دسته تقسیم می شود:
الف : متغیرهای عوامل محیطی یا همان متغیرهای هواشناسی شامل دمای هوا بر حسب درجه سانتیگراد ،فشار بخار اشباع شده برحسب میلی متر جیوه، رطوبت نسبی بر حسب درصد، سرعت باد برحسب متر بر ثانیه مورد استفاده قرار گرفته است.در این رابطه لازم به ذکر است که میانگین داده های هواشناسی (سال ۸۶) به مدل وارد گردیده است. در بررسی شاخص آسایش حرارتی از میانگین درجه حرارت، میانگین فشار بخار اشباع شده سالانه استفاده شده است.
ب: متغیرهای مربوط به نوع پوشش بر حسب کلو و نوع فعالیت در حال انجام بر حسب وات به مدل وارد گردید.
ج : متغییرهای فردی به عنوان ویژگی های فیزیولوژیکی انسان شامل قد، وزن وارد مدل شده است.
با توجه به اینکه داده های فیزیولوژیک، پوشش و نوع فعالیت بسیار متفاوت و متغیر هستند. بنابراین طبق توصیه مدل و نظر محقق میتوان مواردی را به صورت میانگین یا حالت استاندارد در نظر گرفت. به طور مثال :
۱- جدول شماره (۴-۱) ضریب نارسانایی انواع پوشش را نشان می دهد ولی در اینجا ضریب نارسایی پوشش کارگر برحسب کلو ^[۶۶]رقم ( ۰.۷۵) در نظر گرفته شده است.( شریف محمد و کرب سری ناوین ،۲۰۰۵)
جدول (۴-۱) مقادیر ضریب نارسایی لباس نسبت به نوع پوشش

۲-۲- جنگ سخت

جنگ سخت، جنگ نظامی و درگیری فیزیکی میان سربازان و نظامیان مهاجم و جبهه مقابل است که با اهدافی همچون تغییر حکومت و نظامی سیاسی و تعیین حاکم و نظام سیاسی جدید صورت می گیرد.
( شریفی، ۱۳۸۹؛ص ۲۵) در واقع هرگاه به موجب اقداماتی، استقلال و تمامیت ارضی کشور دخطر (بالفعل یا بالقوه) هجوم نیروهای نظامی کشور دیگر یا اتحادی از کشورهای خارجی یا گروه های معارض مسلح داخلی قرار گیرد، تهدید سخت واقع شده است. در این تهدید ، اغلب هدف، اشغال سرزمین است. در تهدید سخت از روش های فیزیکی عینی، سخت افزاری به همراه اعمال و رفتارهای خشونت آمیز، براندازی آشکار و شیوۀ زور، اجبار، حذف دفعی و اشغال سرزمین استفاده می شود. این تهدیدها اغلب محسوس، واقعی، عینی و همراه با عکس العمل های فیزیکی است. این نوع تهدیدها بیشتر در دوره استعمار کهن ظهور کرد که قدرت های استعماری با لشکرکشی، اعمال زور، کشتار و اشغال و الحاق سرزمین، اهداف خود را تأمین می کردند؛ البته شکل های مدرن تهدید سخت در عصر حاضر را میتوان در لشکرکشی های آمریکا و متحدان آن به افغانستان و عراق مشاهده کرد.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و قطع سلطۀ کشورهای استعمارگر، به ویژه امریکا و انگلستان و به خطر افتادن منافع صهیونیسم بین الملل، این کشورها از همان روزهای نخست به اقدامات گسترده ای علیه ملت و کشور ما دست زدند.
به عنوان مثال ، نمونه هایی از جنگ سخت غرب و صهیونیسم بین الملل که در سال های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی علیه ایران اعمال شده که عبارتند از :
۱- جنگ مسلحانه داخلی
۲- حمله مستقیم (رویداد طبس)
۳-کودتا علیه انقلاب
۴-ترور مسئولان و مردم
۵- جنگ تحمیلی تمام عیار نظامی
البته راهبرد جنگ تمام عیار نظامی، سومین راهبرد غرب برای براندازی جمهوری اسلامی ایرانب ود که رژیم بعثی عراق داوطلب اجرای آن شد. آمریکا و همۀ قدرت های وابسته و پیوستۀ منطقه ای و فرا منطقه ای و نیز در این راهبرد درگیر شده و از صدام پشتیبانی کردند. به دنبال این پشتیبانی دولت بعثی عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با ۱۹۲ فروند هواپیمای جنگنده نیروی هوایی خود از زمین، هوا و دریا،حمله به ایران را آغاز کرد که به جنگی هشت ساله بین دو کشور منجر شد.( محبوبی، ۱۳۸۵؛ ص ۱۶)

۲-۳- جنگ نیمه سخت

در جنگ نیمه سخت، دشمن بدون آنکه آشکارا و عملی، وارد درگیری شود، با فراهم کردن زمینه های لازم، مهره های خود را از طریق کودتای نظامی به قدرت می رساند و مراکز حساس قدرت را در اختیار می گیرد. کودتا بیشتر به دست نیروهای نظامی یا بخشی از نیروهای نظامی صورت می گیرد و معمولاً فاقد پشتوانه اجتماعی در میان توده ها است.
در دهه اخیر در بسیاری از کشورهای دنیا کودتا رخ داده است؛ در کشورهایی از قبیل تایلند، برمه، فیلیپین، ایران ( در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲)، عراق ، لیبی ( به قدرت رسیدن معمر قذافی در سال ۱۹۶۹)، مصر، شیلی، آرژانتین،لهستان و … (شریفی، ۱۳۸۹؛ ۲۶-۲۴)

۲-۴- جنگ نرم

مفهوم جنگ نرم در مقابل جنگ سخت به کارمی رود و البته با آن در ارتباط است و دو روی یک سکه اند. ژوزف نای، نظریه پرداز مشهور آمریکایی و مبتکر نظریه قدرت نرم، معتقد است که در عصر کنونی باید به کارگیری چهره سخت قدرت را به حاشیه راند و از ابزار نرم آن بهره جست؛ از این رو از دیدگاه ژوزف نای باید با اعمال قدرت نرمف کاری کرد که » تو همان چیزی را به خواهی که من می خواهم.» به عبارت دیگر،باید طرف مقابل به گونه ای متقاعد شود که به میل، اراده و تمایل خود و با خشنودی، تن به هدف مورد نظر بدهد و در نهایت، احساس رضایت بیشتری هم بکند بدون اینکه به زور و خشونت متوسل شویم و چهره سخت قدرت را بروز دهیم.( رنجبران، ۱۳۸۹ ؛ ۳۴)
دشمن در جنگ نرم، با برنامه ریزی کامل و دقیق و با بهره گرفتن از اقدامات روانی، رسانه ای، تبلیغاتی، اجتماعی می کوشد بر باورها، احساسات و رفتارهای جامعه تأثیر بگذارد؛ به گونه ای که آن ها همان چیزی را باور داشته باشند که دشمن می خواهد؛ همان احساسات و تمایلاتی را داشته باشند و ابراز کنند که دشمن اراده کرده است؛ همان کاری را انجام دهند که او دوست دارد وافراد جامعه نه تنها از همفکری و همسویی با دشمنان قسم خورده خود احساس شرمندگی نکنند؛ بلکه با افتخار از آن یاد کنند. از اینرو ژوزف نامی قدرت نرم را به « توانایی شکل دهی ترجیحات دیگران« و « قدرت برای جذب» تعریف کرده است. (شریفی ، ۱۳۸۹؛ ۲۶)
در یک کلام می توان جنگ نرم را این گونه نیز تعریف کرد: « اجرای برنامه ای حساب شده، مسالمت آمیز و دراز مدت برای نفوذ در ارکان سیاسی اجتماعی یک نظام به منظور تغییر سیستم سیاسی یک کشور با ایجاد تغییر و تحول اساسی در باورهای اساسی و اصلی آن.»
جنگ نرم^[۱] از لحاظ بررسی های علمی، مفهومی نوین و از جنبه تاریخی، مفهوم بسیار کهن است. این مفهوم در دنیا با واژه قدرت نرم^[۲] شناخته می شود و جوزوف نای^[۳] آمریکایی، مهم ترین نظریه پرداز در این زمینه است.
جنگ نرم از لحاظ تاریخی با مفاهیمی همچون فریب، ایجاد تفرقه و تخریب روحیه ارتباط دارد. این مفاهیم در میان راهبردشناسان جنگ در دوران باستان بارها مورد تأکید قرار گرفته است. ضمن آنکه نمونه های استفاده از جنگ نرم را می توان در قالب های فریب، ایجاد تفرقه و تخریب روحیه دشمن در دوران صدر اسلام نیز یافت.
جنگ نرم در مفهوم نوین آن با ویژگی هایی از جمله نرم افزار گرایی، ذهنیت سازی، تهی سازی از درون، تغییر هویت فرهنگی، تغییر الگوهای رفتاری همراه با الگوسازی رفتاری، ایجاد تردید در مبانی و زیر ساخت های فکری یک نظام سیاسی، زمینه سازی برای ایجاد بحران در ارزش ها و باورهای اساسی جامعه و بهره گیری از بحران های پنج گانه سیاسی – هویت، مقبولیت، مشارکت، نفوذ و توزیع – را شامل می شود. » در جنگ نرم ، لااقل در مراحل اولیه جنگ، هیچ منازعه فیزیکی و سختی صورت نمی گیرد. جنگ نرم از سنخ جنگ فرهنگی است. ابزار و ادوات جنگی در این نوع جنگ از سنخ ابزارهای فرهنگی، فکری، اندیشه ای و منشی است، نه ابزارهای و وسایل نظامی. دشمنان در جنگ نمر به دنبال تسخیر باورها و ارزش های یک ملت اند. تصرف قلب ها و مغزها هدف اصلی جنگ نرم است و وقتی نائل شوند، در حقیقت جبهه مقابل را به جهبه خودی تبدیل کرده اند ( شریفی، ۱۳۸۹؛ ۲۶). به این ترتیب در جنگ نرم، دشمن برخلاف جنگ سخت به دنبال تسخیر فیزیکی و نظامی کشور نیست بلکه استیلا و تسلط فکری – فرهنگی اولویت اصلی است.
« هدف جنگ نرم این است که باورها و ارزش های جامعه هدف را به گونه ای جهت دهد که همون مهاجمان بیندیشند؛ همچون آنان فکر کنند و هر آنچه آنان خوب می دانند، خوب بدانند و هر آنچه را که بد و زشت معرفی می کنند، زشت بیینند؛ و نه تنها از همفکری و همسویی با دشمنان قسم خورده خود احساس شرمندگی نکنند، بلکه با افتخار از آن یاد کنند (شریفی، ۱۳۸۹؛ ۲۷.)
« جنگ نرم نبردی است که در برابر رقبا و دشمنان اعمال می شود و در این مبنا به معنای استفاده از قدرت نرم است، یعنی یک نوع قدرت اقناع کننده و اغوا کننده ؛ یعنی تغییر تصاویر ذهنی ملت ها.»( خطیبی، ۱۳۸۹؛ ۴۲)
بنابراین کارآمدترین،کم هزینه ترین ودر عین حال خطرناک ترین و پیچیده ترین نوع تهدید علیه امنیت ملی یک کشور است، چون می توان با کمترین هزینه با حذف لشکرکشی و از بین بردن مقاومت های فیزیکی به هدف رسید؛ زیرا با عواطف احساسات، فکر واندیشه، باور و ارزش ها و آرمان های یک ملت و نظام سیاسی ارتباط دارد. ابعاد این جنگ و تهدید گسترده تر و مخرب تر است زیرا دین، فکر و آرمان ملت ها را آماج تهاجم خود قرار می دهد.
جدول ۲-۱- قدرت نرم و سخت

(منبع: نای، ۱۳۸۷؛۸۷٫)

گام نهم: اجرای عملیات بهبود. در اجرای عملیات یاید میانه رو و بدون ایجاد تنش و هیاهو عمل کرد، پروژه هایی که با هیاهوی زیاد شروع می شوند اما انتظارات از پیش تعیین شده و پشتیبانی سیاسی را برآورده نمی کنند در نهایت اسباب شرمساری مدیریت ارشد را فراهم می نمایند. پروژه هایی که حواشی کمتری دارند کمتر عاملان کلیدی چون مدیران و کارکنان میانی را تهدید می کنند.
گام دهم: ارزیابی و تعمیم نتایج. موفقیت‌های واقعی از ادعاهای مبهم بسیار مهم تر و با ارزش تر هستند. اگر برای مسئولان، شهروندان و خبرگزاری ها اطلاعات دقیق فراهم آید آنها بهتر ادعای موفقیت را خواهند پذیرفت. البته فراهم آوردن اطلاعات و داده هایی مبنی بر صرفه جویی در هزینه، خدمات مازاد، ارزیابی های مستقل از سطوح خدمات، رضایت مشتریان و شهروندان و کاهش زمان انتظار در این مسیر به ما کمک خواهد کرد.

لازم به تذکر است که این مدل در همه شرایط و بدون تفسیر (آن گونه که هانور و کالاهان در بحث در مورد مدل ۱۰ مرحله اشاره می کنند) ثمر بخش نخواهد بود. همانند هر الگو و دستورالعمل دیگری، این مدل نیز باید با شرایط سازمان و بافت یا بستر اجرای آن وفق داده و تفسیر شود. همیشه واقعیت موجود تا حدی متفاوت از مدل انتزاعی ساخته شده برای آن است. در بعضی از موارد، یک یا دو مرحله را می توان حذف کرد. بنا بر شرایط و فرضیات فرهنگی و سازمانی، در موارد دیگر چندین مرحله را نیز می توان در هم ادغام کرد و در یک مرحله اجراکرد. اما هنوز چون این مراحل به طور تحلیلی قابل شناسایی است، این مدل برای تجزیه و تحلیل برنامه ها و سازمان ها جهت تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف، مفید خواهد بود.

• • • • 1. 1. تمرکز بیشتر بر عوامل نا ملموس: بهبود بهره وری از طریق افراد

         

         

     

     

اگرچه بهبود بهره وری در بخش دولتی موارد زیادی را در بر می گیرد، هالزر و کالامان(۱۹۹۸) عقیده دارند در زمانی که فشارهای مالی به صورت طولانی مدت وجود دارد، تعهد، حرفه گرایی و پشتیبانی نامحسوس خیلی مهم‌تر از منابع مالی اعم از فشارهای بودجه ای یا کمبود منابع است.
در حقیقت با تشخیص بحران در بخش خدمات عمومی، بسیاری از اندیشمندان بر این باورند که تعهد کارکنان همچون تعهد مدیران ارشد، عامل اصلی دستیابی به نوآوری در بخش عمومی و افزایش بهره‌وری است (هالزر و کالامان، ۱۹۹۸، ورتد، ۱۹۸۶، یوسیلانر^[۱۶۰]، ۱۹۸۱، آمونز^[۱۶۱]، ۱۹۸۵، بالفور^[۱۶۲] و وچلر^[۱۶۳]، ۱۹۹۶-۱۹۹۱، استینهاس^[۱۶۴] و پری، ۱۹۹۶^[۱۶۵]، تانگ^[۱۶۶] و لان^[۱۶۷]، ۱۹۹۶ و لی^[۱۶۸] ۲۰۰۰).
سازمانهای بهره ور به دنبال بهسازی افراد و کارکنان خود می باشند زیرا آنها هستند که در نهایت سطح بهره وری را تعیین می کنند و بهبود می بخشند. هر روشی برای بهبود بهره وری سازمانی باید مسائل پرسنلی را نیز لحاظ کند، زیرا این انسان‌ها هستند که کار سازمان را پیش می برند. بن^[۱۶۹](۱۹۹۲) می گوید اکثر فعالیت ها در بهره وری و مدیریت منابع انسانی در ابتدا معطوف بر این است که چگونه انگیزه کارکنان را برای افزایش بهره وری بالا ببریم. گای^[۱۷۰] (۱۹۹۲) نیز بیان می کند که بهبود بهره وری محتاج تعهد اعضای سازمان در همه سطوح است. طبق گفته بانتز (۱۹۸۱) چون بهره‌وری بیشتر از هر چیز دیگری از انگیزش منتج می شود بنابراین انگیزش پایین مانعی برای بهبود بهره وری ایجاد می کند. یوسیلانر (۱۹۸۱) نیز عقیده دارد که با تعهد مدیریت ارشد به پشتیبانی از شاخص های اجرایی و برنامه ریزی، بهبود بهره وری نتیجه خواهد داد. آمونز (۱۹۸۵) نیز بر این حقیقت تأکید دارد که با وجود همه موانع، بسیاری از مدیران دولتی تنها به دلیل اعتقاد راسخ به رفع موانع، در جهت بهبود بهره وری موفق بوده اند نه اینکه مانعی بر سر راه آنها نبوده باشد. هالزر (۱۹۸۴) بیان می کند که مدیریت بخش دولتی اکنون پی برده که بهبود بهره وری مستلزم همکاری بین سیاستگذاران سازمان و نیروی کار است که این بیان نیز تصدیق کننده اهمیت نیروی کار در سازمانهای عمومی است. گرینر (۱۹۸۶) نیز بر اهمیت نیروی کار در بهبود بهره وری در دولت تأکید دارد: انواع مختلفی از راهبردهای بهبود بهره وری در دسترس دولتهای داخلی و ایالتی قرار دارد که عمده آنها به پنج دسته تقسیم می شوند ۱- معرفی یک فناوری پیشرفته و نوین ۲- بهبود فرآیندهای عملیاتی ۳- باز طراحی ساختار سازمانی ۴- افزایش سطح مهارت مدیریت و نیروی کار ۵- بهبود انگیزش کارکنان. از پذیرش تکنولوژی نوین تا پاسخگویی به نیازهای انگیزشی کارکنان یعنی نیروی کار بخش دولتی یک وزنه اصلی در معادله بهبود بهره وری به شمار می رود.
هالزر و آلشافسکی^[۱۷۱] (۱۹۹۶-۱۹۹۰) پژوهشی تجربی در حوزه نوآوری را از طریق تحقیق و مصاحبه با جمعی از افراد و سازمان های موفق و نمونه کلید زدند. طبق تحقیقات آنها وجود کارکنان متعهد در کنار پشتیبانی مدیران ارشد اجرایی را مهمترین عوامل در نوآوری معرفی نمودند. به علاوه، انجام کار درست یا اثربخشی به اولین عامل انگیزشی در جهت نوآوری تبدیل شد. البته هالزر (۱۹۸۴) عقیده دارد که تمرکز بر نیروی کار در بخش عمومی عامل کلیدی برای نوآوری محسوب می شود:
اگر مدیران دولتی از پشتیبانی سیاسی شفافی برخوردار باشند، اگر همچون همکاران خود در بخش خصوصی به عنوان افرادی حرفه ای تلقی شوند، اگر به ازای عملکرد واقعی و برتری های مدیریتی حقیقی خود از پاداشهای مناسب برخوردار شوند و اگر از آزادی عمل بیشتری بهره برند، آنگاه نوآوری و خلاقیت و برنامه های مورد نظر بهتر و سریعتر پیش می رود و این حتی در صورت کاهش بودجه و کمبود منابع نیز شدنی است. شکل ۲ با ترکیب و در آمیختن موارد بالا، اجزاء حیاتی را برای بهبود عملکرد بهره وری از دیدگاه مدیریت بهره ور ترسیم می کند و نیز چگونگی دستیابی به آن را به ما نشان می دهد.
الف) درک نقش رهبری
هیچ بهبودی برای عملکرد بهره ور بدون رهبری و پشتیبانی مدیریت ارشد قابل تصور نیست. گابریس^[۱۷۲] و همکارانش (۲۰۰۰) بیان کردند که اعتبار رهبری به صورت مثبت با موفقیت ادراک شده از نوآوری در ارتباط است. همچنین رفتار مدیریتی غیر عادی به صورت معکوس با موفقیت ادراک شده از نوآوری در بین کارکنان مرتبط است. از این رو، رهبری در بهبود بهره وری در هر سازمانی نقش حیاتی دارد. رهبری همچنین در تغییرات فرهنگی نیز تأثیر گذار است که به سطحی بالا از بهره وری مربوط می شود. (هنسی^[۱۷۳]، ۱۹۹۸). از آنجایی که بهبود بهره وری مستقیماً با موفقیت تغییر شکل سازمانی در ارتباط است نکات زیر به رهبران تأثیر گذار کمک می کند تا سازمانهای خود را به خوبی تغییر داده و بهره وری را افزایش دهند.

1. 1. رهبری تحول آفرین^[۱۷۴] و انگیزش کارکنان

در سالهای اخیر رهبری تحول آفرین هم در بین اندیشمندان و هم کار ورزان از اهمیت زیادی برخوردار شده است (رمینی، ۱۹۹۷ و بوتر، ۱۹۷۸). اگر چه رهبران تبادلی با تشخیص نیازها و دادن پاداش در ازای عملکرد کارکنان و پشتیبانی از آنها، تأکید بیشتری بر انگیزش دارند، اما رهبران تحول آفرین سعی می کنند تا اهداف کارکنان را به اهدافی بالاتر پیوند دهند (رینی، ۱۹۹۷). تعامل بین رهبران و کارکنان، ارتباط طولانی مدت میان آنان را تضمین نمی کند و به اندازه کافی توانایی ایجاد انگیزه برای پیروان جهت تلاش سخت تر و بیشتر را ندارد. رهبران قوی از طریق برقراری ارتباط اثربخش و ایجاد اعتماد بین کارکنان باید توانایی لازم برای ترغیب پیروان جهت قبول چشم انداز سازمان را داشته باشند. نقش رهبران اثر بخش تعیین اهداف و تقدیر از کارکنان است. رهبران می‌بایست فضایی را ایجاد کنند که در آن هر فردی احساس راحتی کند و شرایط را برای توسعه و ارتقاء(مبتنی بر عدالت و شایستگی) فراهم ببیند. گفتن یک جمله مثل “ممنونم کارت را خوب انجام دادی” خیلی ساده، اثر بخش و بدون هزینه است. رهبران تحول آفرین خود واقع بینی^[۱۷۵] افراد را مد نظر دارند و بر بهسازی پرسنل و نیروی کار و تیم تمرکز می کنند و دیگران را از طریق کاریزما بر قبول چشم انداز مورد نظرشان وا می دارند، لذا علاقه مندند تا بدانند که پیروانشان واقعا از شغل خود چه می خواهند. جرکیویکز^[۱۷۶] و همکارانش (۱۹۹۸) در مطالعه تجربی که انگیزش در بخش دولتی را بررسی می کرد دریافتند که شکاف بین خواستن و به دست آوردن، مشکلات عدیده ای را در انگیزش کارکنان ایجاد می کند. طبق مطالعات آنها چیزی که کارکنان دولتی می خواهند امنیت شغلی است. اگر چه چیزی که از شغل خود به دست می آورند ممکن است تنها شانس و احتمال یادگیری باشد و نه امنیت شغلی.
درک ابعاد چندگانه تعهد
- تعهد به سرپرست، گروه و سازمان
مدل ۱۰ مرحله ای

• • شفاف کردن اهداف و کسب پشتیبانی

• • استقرار مدل ها

• • تشخیص نواحی امید بخش

• • ایجاد تیمها

• • طرح ریزی پروژه

• • جمع آوری داده ها ی برنامه

• • تفسیر برنامه های پروژه

• • پیش بینی مشکلات

• • اجرا ی عملیات بهبود

• • ارزیابی و تعمیم نتایج

درک روابط چندگانه سازمان- کارمند
- روابط تعاملی و فرا سرمایه ای

- جان رالز^[۲۰]۱ :
پس از کتاب معروف کارل پوپر در زمینه فلسفه سیاسی و در حمایت از آموزه های لیبرالی با عنوان جامعه باز و دشمنانش، معروف ترین نظریه از جان رالز استاد فلسفه سیاسی دانشگاه هاروارد است که در کتابی تحت عنوان نظریاتی در باب عدالت است. این بحث از یک سو از منظر لیبرالی به اولویت اصل آزادی است و از سوی دیگر عدالت جبرانی و برابری اجتماعی را مد نظر دارد. به عبارت دیگر، رالز در صدد سازش دادن مباحث راست جدید و چپ جدید در غرب بود که در تقابل باهم نگریسته می شدند. به همین دلیل کتاب او هم از سوی متفکران لیبرالی که به اصل آزادی اهمیت خاص می دادند و هم متفکران مارکسیستی که خواستار برابری اجتماعی بودند، مورد توجه و تحسین قرار گرفت (غرایاق زندی، ۱۳۸۱: ۷۱- ۷۰).
رالز نظریه خود را تحت عنوان عدالت به مثابه انصاف می نامد. عدالت به مثابه انصاف به عنوان یک مفهوم سیاسی از عدالت برای جامعه دموکراتیک مطرح می شود و برای تبیین یک عقیده صرفاً شهودی که ریشه در نهادهای رژیم دموکراتیک قانون مدار و سنت های عمومی و تفسیر آنها دارد، تلاش می کند (Rawls,1985:519). تئوری عدالت رالز مفهوم تعریف شده اصول مبتنی بر فایده گرایی که تبدیل به بیشینه سازی می گردد (Rawls,1974:141).

یکی از مواردی که در تئوری عدالت به مثابه انصاف مطرح می شود، وضعیت اولیه منصفانه است. در این باره رالز می نویسد: برای تعریف موقعیت اولیه به مثابه انصاف ما فرض می کنیم که هر فرد از اطلاعات قطعی محروم می شوند. آنها نمی توانند بدانند که، موقعیت طبقاتی یا منزلت اجتماعی شان چیست، در کدام مکانی از جامعه واقعند و مکان آنها در توزیع قابلیت ها و ثروت های طبیعی چیست؟ این وضعیت مانع از آن می شود که سود و زیان هر فرد در گرو شانس طبیعی یا اتفاقات اجتماعی باشد (همان، ۱۴۲). برای دستیابی به موقعیت اولیه باید یک توافق اولیه همگانی وجود داشته باشد و احزاب با مفهوم سودمندی منصفانه برخورد نماید که عملاً در اجرای آن مشکلاتی وجود دارد (Rawls,1975:536).
رالز معتقد است که آزادی های اساسی (آزادی تفکر، آزادی خاطر و نظایر آن) به عنوان پشت زمینه نیازهای نهادی جهت توسعه و تمرین تعیین ظرفیت اصلاحات و فرزانگی در پی گیری می تواند مفهوم سودمندی باشد. مشابها این آزادی ها باید برای توسعه و تمرین معنی محافظه کاری و عدالت تحت شرایط اجتماعی که در آن آزادی وجود دارد، برقرار شود (Rawls,1998:526). در عدالت به مثابه انصاف، به طور ضمنی عدالت سیاسی به راه های مجاز زندگی محدود می گردد. از این رو مطالبات شهروندان جهت پی گیری اهداف متخلفانه وزنه ای ندارد (همان، ۲۵۱). و بالاخره اینکه مفهوم سیاسی عدالت در لیبرالیسم سیاسی در ابتدا ساختار اجتماعی را بکار می گیرد (عدالت به مثابه انصاف در یک جامعه دموکراتیک مورد فرض است) که این ساختار شامل نهادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده و همگی آنها با یکدیگر یک تعاون اجتماعی را ایجاد می کنند (Rawls,1995:134).
- آنتونی گیدنز (گیدنز: ۱۳۷۸: ۱۱۳-۲۱) :
گیدنز به عنوان چهره ای پیشرو در تفکرات اجتماعی معاصر شناخته شده است. این امر هم به دلیل تحلیل برانگیزاننده وی از مارکس، وبر، دورکیم و دیگر نظریه پردازان کلاسیک و هم به دلیل ارائه نظریه کلی ساخت یابی می باشد. گیدنز در پیوستار نظریه های اجتماعی، مابین جایگاه مارکسیستی و وبری قرار می گیرد. گیدنز جامعه را عموماً از ۳ طبقه می داند ولی توصیه می کند که آن را متغیر بدانیم چرا که ساخت طبقات در طول زمان و مکان تغییر و مرتب باز تولید می گردند. گیدنز معتقد است که معمولاً طبقات ۳ گانه فوق تمایز فضایی یافته و محل زیست هر کدام و همچنین سبک خانه سازی آنها تفاوت می کند و در جوامعی که طبقات بالا، متوسط و کارگر در نواحی کاملاً جدا و بدون تداخل و همپوشی زندگی می کنند، الگوی مصرف مسکن به طور مسلم نظام ۳ گانه طبقاتی را تقویت می کند (گرب، ۱۳۷۳: ۲۰۶-۲۰۳). گیدنز جامعه ای را تحت عنوان راه سوم پیشنهاد می کند که ارزش های آن عبارت از برابری، حمایت از قشرهای آسیب پذیر، آزادی به مثابه استقلال فردی، هیچ حقی بدون مسئولیت، هیچ اقتداری بدون دموکراسی، کثرت گرایی جهان میهنی و محافظه کاری فلسفی می باشد. گیدنز با نظام های چپ قدیم، بر وجود مسئولیت در واگذاری هر حقی تأکید می کند. از نظر گیدنز، توزیع مجدد درآمد نباید از دستور کار سوسیال دموکراسی حذف شود. اما بحث های اخیر در میان سوسیال دموکرات ها کاملاً به درستی تأکید را در جهت توزیع مجدد امکانات تغییر داده است. پرورش استعدادهای بالقوه انسانی تا آنجا که ممکن است باید توزیع مجدد پس از واقعه شود. جامعه ای که در آن نابرابری زیاد است به واسطه استفاده نکردن درست از استعدادها و توانایی های شهروندانش به خودش زیان می رساند. از این گذشته، نابرابری ها می توانند انسجام اجتماعی را تهدید کنند و ممکن است پیامدهای به لحاظ اجتماعی نامطلوب دیگری (مانند افزایش میزان تبهکاری) داشته باشند. درست است که جوامعی وجود داشته اند که دارای نابرابری های زیادی بوده اند و با این همه با ثبات باقی مانده اند، برای مثال نظام کاستی سنتی هند؛ اما در عصر دموکراسی توده ای وضع بسیار متفاوت است. جامعه ای دموکراتیک که نابرابری گسترده ای ایجاد می کند ممکن است نارضایی و ستیزه جویی گسترده ای پدید آورد.
۲-۲-۲ عدالت اجتماعی در اسلام
برای بررسی عدالت اجتماعی در اسلام، ابتدا آن را در آیات قرآن بررسی و سپس به بررسی نظرات پاره ای از اندیشمندان می پردازیم.
۲-۲-۲-۱ عدالت اجتماعی در قرآن کریم
عدالت اجتماعی در قرآن کریم با ریزبینی خاصی آمده است و بسیاری از مواردی که اندیشمندان امروزی آن را مطرح می نماید خداوند چهارده قرن پیش از طریق قرآن در دسترس بشریت قرار داده است. یکی از مهم ترین قواعدی که در اسلام برای اجرای عدالت اجتماعی آورده شده است، وضع زکات می باشد. در این باره خداوند می فرماید:
“همانا صدقات برای فقرا و مسکینان و کارگزاران جمع آوری زکات و آنها که دلشان به دست آورده می شود و در راه برده ها و بدهکاران و در راه خدا و به راه ماندگان است” (سوره توبه، آیه ۶۰).
همچنین خداوند به این موضوع در آیات دیگر قرآن کراراً اشاره می کند. بطوریکه می فرماید:
“و آنان که در اموال شان حقی است معین برای سایل و محروم” (سوره المعراج، آیات ۲۴و۲۵) و “و در اموالشان برای سایل و محروم حقی بود” (سوره الذاریات، آیه ۱۹) و ” همانا صدقه ها برای فقرا و… و بدهکاران است” (سوره توبه، آیه ۶۰).
این تأکیدات قرآن در واقع از یک طرف در صدی از اموال توانگران و ثروتمندان را از آنها می گیرد و از طرف دیگر محل صرف آن را معین می کند که در جهت بهبود وضع لایه های آسیب پذیر جامعه هزینه گردد و این همان چیزی است که نظام های مدرن تأمین اجتماعی امروزی انجام می دهند و ضرورت های اجرای آن را قبلاً بحث کردیم.
خداوند درباره تقسیم غنایم در قضیه بنی نضیر که با صلح به دست آمد می فرماید:
” هر چه خداوند از این قریه ها عاید پیغمبر خویش نمود، خاص خدا و پیغمبر (ص) و خویشاوندان وی و یتیمان و مسکینان در راه مانده است تا از میان توانگران شما دست به دست نگردد” (سوره حشر، آیات ۷و۸).
در این آیات خداوند ضمن تخصیص قسمتی از بیت المال به لایه های پایین جامعه و نیازمندان، از پرداخت سهم به کسانی که از تمتع مالی برخوردارند در مواردی که برای آن زحمتی نکشیده اند، منع می کند. خداوند در قرآن کریم در جایی دیگر می فرماید:
“انسان مالک چیزی نمی شود مگر آن که برای ایجاد کردن آن کار کرده باشد” (سوره نجم، آیه ۳۶). در این جا قرآن به یک اصل مهم اشاره دارد و آن دادن پاداش بر اساس کار و دوری از رانت خواری است. در این جا خداوند به اصل دیگری نیز اشاره می کند. مسلماً افراد به یک اندازه کار نمی کنند و شرایط یکسانی را ندارند. لذا در جامعه گروهی ثروتمند و گروهی فقیر می شوند. ضمن آنکه همه افراد باید برای کسب درآمد کار کنند، چرا که روزی خود را نیز از خدا بخواهند چرا که ثروت نعمت الهی است و خداوند روزی دهنده است. از طرف دیگر خداوند با وضع مقررات زمینه های اجرای عدالت اجتماعی و تأمین اجتماعی را فراهم می کند که این امر به تعدیل ثروت نیز می انجامد. در کنار این موارد خداوند از مردم می خواهد که چشم به ثروت ثروتمندان ندوزند و می فرماید:"آرزو نکنید آن چیزهایی را که بدان ها خدا بعضی از شما را بر بعضی دیگر برتری داده است. مردان را از آنچه کنند نصیبی است و زنان را از آنچه کنند نصیبی است و روزی را از خدا بخواهید که خدا بر هر چیزی آگاه است” (سوره نساء، آیه ۳۲).
خداوند همچنین نابرابری را تا یک حد از ضروریات اداره جامعه می داند و در این باره می فرماید: “آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می کنند؟ حال آنکه ما روزی آنها را در این زندگی دنیا میان شان تقسیم می کنیم و بعضی را به مرتبت، بالاتر از بعضی دیگر قرار دادیم تا بعضی دیگر را به خدمت گیرند و رحمت پروردگارت از آنچه آنها گرد می آورند بهتر است” (سوره الزخرف، آیه ۳۲). در اینجا نکته ای وجود دارد و آن اشاره قرآن به کارکردگرایی است که دورکیم به عنوان یک نظریه جدید آن را عنوان می کند. خداوند برخی از انسان ها را در مرتبتی بالاتر و برخی دیگر را در مرتبتی پایین تر قرار داده است تا بدین وسیله سطوح مختلف مدیریتی جامعه شکل گرفته و کارها انجام شود. دورکیم این نظم را تقسیم کار اختیاری نام می نهد. البته اسلام اگرچه این نابرابری را که از اثرات تقسیم کار فوق است می پذیرد ولی از طریق روش های دیگر و وضع قوانینی که نمونه های آن را ذکر کردیم از انباشت و تکاثر ثروت جلوگیری می کند.
۲-۲-۲-۲ عدالت اجتماعی در اندیشه متفکران اسلامی
در این قسمت، برای شناخت عدالت اجتماعی در اسلام به بررسی نظرات چند تن از اندیشمندان اسلامی می پردازیم. فارابی (متولد ۸۷۲م) از اندیشمندانی است که نظرات خود را در قالب آرمان شهر بیان می کند. از نظر او مدینه فاضله نیز مانند بدن یک انسان است. همانطوریکه در بین اعضای بدن نسبت به دیگران برتری دارد (مانند سر و قلب)، در مدینه فاضله نیز باید کسانی بر دیگران ریاست کنند و بقیه باید اطاعت کنند زیرا که هر کاری را بهر کاری ساخته اند. رئیس مدینه باید دارای مشخصاتی باشد که از جمله آنها احساس دوستی نسبت به حق و اهل حق و احساس دشمنی با باطل، بی اعتنایی به باطل، دلبستگی به عدالت و نظایر آن (اطاعت، ۱۳۷۹: ۱۲۲). بنابراین در عقاید فارابی ضمن پذیرش سلسله مراتب، به نوعی توصیه به عدالت اجتماعی مشاهده می شود.
ابن خلدون (۸۰۸-۷۳۲ه.ق) می نویسد که شرع مفاسدی نظیر قهر و ستمگری مورد مذمت و عدل و انصاف را مورد ستایش قرار داده است. عدالت وظیفه دینی است که از توابع داوری و قضا و موارد عملی آن است. شرط وظیفه عدالت متصف بودن به عدالت شرعی و برائت از جرح است (ابن خلدون، ۱۳۵۹: ۴۳۱-۳۶۸). ابن خلدون در رابطه با عدالت اجتماعی به دو موضوع اشاره می کند. اول اینکه از نظر وی پایین نگه داشتن قدرت خرید و سطح زندگی مردم، باعث کسادی بازار و عدم رونق بازرگانی و در نتیجه باعث کاهش خراج می گردد. این دیدگاه همان اقتصاد فعلی عدالت اجتماعی است که قبلاً بحث گردید. دومین موردی که ابن خلدون بدان اشاره می کند، امنیت دارایی مردم است. “تجاوز به اموال مردم آنان را از به دست آوردن و باور کردن ثروت نومید می سازد، چه می بیند در چه شرایطی سرانجام هستی یشان را به غارت می برند و آنچه را به دست می آورند از ایشان می ربایند و هرگاه مردم از به دست آوردن و تولید و ثروت نومید شوند، از کوشش و تلاش در راه آن دست بر میدارند” (ابن خلدون، ۱۳۵۹: ۵۵۲-۵۵۱). این امر دلالت بر احترام گذاشتن و به رسمیت شناختن مالکیت خصوصی دارد. از این روی با جمع بندی این دو مورد می توان نظر ابن خلدون را بر عدالت اجتماعی همراه با احترام گذاشتن به مالکیت خصوصی دانست. سید قطب عدالت اجتماعی را فراتر از مسائل اقتصادی دانسته و رفاه و عدالت اقتصادی را جزئی از مفهوم عدالت اجتماعی اسلام قلمداد می کند. از نظر سید، عدالت اجتماعی دارای ۳ پایه آزادی همه جانبه وجدان، مساوات کامل انسانیت و تکافل و همکاری محکم اجتماعی می باشد. وی در دستیابی به عدالت اجتماعی بیشتر به وجدان درونی افراد و پایبندی مذهبی افراد تأکید می کند. در نظر سید قطب، مساوات به عنوان دومین پایه عدالت اجتماعی است و طبق آن انسان ها صرف نظر از خون و نژاد، جنس و نظایر آن، در برابر قانون مساوی اند.
در حکومت اسلامی جامعه از طریق عدالت فرمانروا، فرمانبرداری افراد و مشورت بین این دو اداره می شود که این امر عدالت اجتماعی را باعث می شود. عدالت اقتصادی در اسلام مساوی با مساوات غیر منطقی در مال که در آن فعالیت ها و استعداد افراد کوبیده شود و جامعه نیز از آن استعدادها محروم شود، نیست. بلکه در آن، با مهیا کردن شرایط و امکانات مساوی، عدم برابری در مال پذیرفته می شود. در اسلام هم فقر و تنگدستی مردود است و هم تنعم زیاده از حد. اسلام اجتماع را طبقه بندی می کند و برای فقرا نیز (از طریق صدقه، زکات و…) حقی قائل می شود. بدین ترتیب سید نیز همانند ابن خلدون بر آزادی مالکیت خصوصی همراه با دخالت دولت جهت کنترل رقابت شدید و مال اندوزی بیش از حد از یک طرف و حمایت از اقشار آسیب پذیر از طرف دیگر تأکید می کند. سید قطب معتقد است که از نظر اسلام عدالت عبارت از یک مساوات بزرگ انسانی است که تعادل همه ارزش ها از جمله ارزش اقتصادی را در منظر دارد و این مساوات به طور دقیق با همه شرایط و مقتضیات سازش دارد. به نظر سید قطب، حاکم در جامعه اسلامی قدرت وسیعی دارد و این قدرت برای این است که با توجه به شرایط موجود، آنچه که به نفع جامعه اسلامی است تشخیص و اجرا نماید و اصول عدالت اجتماعی نیز می تواند در شمول این قاعده کلی قرار گیرد و در این ارتباط از آنجا که اسلام تمرکز ثروت را نمی پسندد حاکم اسلامی در جهت تعدیل ثروت و رعایت عدالت اجتماعی اقدام نماید.
از نظر سید قطب، وجود اختلاف استعدادهای جسمی و فکری به عنوان یک واقعیت است و باید فرصتی داد که این استعدادها عالی ترین نتایج را به دست دهند نه اینکه با برقراری تساوی بین آنها و استعدادهای ضعیف به آنها ستم کنیم و مانع فعالیت و رشد آنها شد، راه را بر آنها ببندیم. هر کسی در ازدیاد مال خویش آزاد است ولی در حدود قانون همچنین با وجود پذیرش نابرابری منطقی و رد مساوات غیر منطقی، اسلام از طریق محدود نکردن ارزش ها به ارزش های اقتصادی و توجه به ارزش های معنوی، میان ارزش ها ایجاد تعادل می کند.
بالاخره اینکه سید قطب در جایی می گوید که “اصل هر کس به اندازه نیازش به موازات هر کس به اندازه کارش” نیز در اسلام برای خود جایگاهی دارد که این مورد می تواند توسط حاکم اسلامی تشخیص داده می شود. یعنی در اسلام ضمن اینکه هرکس به اندازه کارش مزد دریافت می کند، جهت رعایت حال اقشار نیازمند جامعه گاهی لازم می شود که سیاست های حمایتی نیز اجرا شود. برای نمونه در اینجا سید به سهم متأهلین از غنایم جنگی در زمان حضرت رسول اشاره می کند که با وجود مشارکت برابر در جنگ، دو برابر مجردین سهم می بردند و این بدان جهت بود که متأهلین نسبت به مجردین نیازمندی بیشتری داشتند (سید قطب، ۱۳۷۹: ۳۴۶-۵۶).
۲-۲-۳ دیدگاه بوم شناسی شهری یا دیدگاه مسأله گرایان
برخی از پژوهشگران به مسأله برابری اجتماعی از دیدگاه بوم شناسی شهری نگریسته اند و تلاش کرده اند تا با توجه به بافت فیزیکی شهر، به توجیه مکانیزم (ساز وکار) پیدایش نابرابری ها بپردازند. این دیدگاه بر پایه مکتب شیکاگو، صحنه شهری را محل تنازع بقا و جای گیری مناسب‌تر در بهترین فضای شهری تحلیل می کند (پیران، ۱۳۸۰: ۳۳). و این دیدی است که خصایص اجتماعی را از عوامل طبیعی استنتاج می نماید (پاپلی یزدی ودیگران، ۱۳۸۶: ۲۹۹). رابـرت پـارک، لویس ورث، مارشـال کلینارد^[۲۱]۱، ارنسـت برگـس^[۲۲]۲و میشـل فوکـو از طرفداران این نظریه هستند.
۲-۲-۴ نظریه عدالت اجتماعی در جغرافیای شهری
یکی از مهم ترین فرایندهای جامعه شهری، شهرنشینی بوده که در سده بیستم شتاب بیشتری یافته است. شهری شدن شدید و شهرنشینی شتابان در کشورهای جنوب علاوه بر ویژگی ها و مشکلات عمومی شهرها و کلان شهرها، مشکلات و ویژگی های خاص را در این گروه کشورها به وجود آورده که باعث رویکردهای جدیدی در مطالعات شهری گردیده است (کلته، ۱۳۸۴).
نابرابری افراد از لحاظ ثروت، قدرت و شأن اجتماعی با وجود شباهت استعدادهایشان واقعیت انکار ناپذیر در همه جوامع بوده است. بنابر این هیچ ارتباط معناداری میان نابرابری در ثروت ، قدرت و نابرابری در استعدادهای طبیعی وجود نداشته است. در حقیقت موضوع اصلی عدالت، دفاع از این نابرابری ها و یا نفی آن ها می باشد(بشریه،۱۳۷۵: ۳۶). برایان بری معتقد است عدالت اجتماعی یک مفهوم بسیار وسیع است که اغلب توجه بر روی توزیع درآمد و سایر منابع مرتفع کننده نیاز مردم است که به شرایط مادی جمعیت بستگی دارد(Barry,1989:3). جان رالز از نظریه پردازان علوم سیاسی بود که در سال ۱۹۷۱ تئوری عدالت را مطرح نمود. تئوری جان رالز هنوز تا حد بسیار زیادی نفوذ خود را در عدالت اجتماعی حفظ کرده است و در طرح یک چارچوب نظری در خصوص نیاز انسان مؤثر بوده است(Johnston et al,1994:564). رالز دو اصل را جهت ارائه موقعیت عادلانه خود ارائه می دهد:بهره مندی از آزادی حداکثری تا حدی که به آزادی دیگران لطمه وارد نکند و دیگری نابرابری را در حدی می پذیرد که به منافع طبقه کم درآمد جامعه لطمه وارد نشود(شریف زادگان ،۱۳۸۵: ۱۳).به عبارت دیگر بایستی اقداماتی انجام شود که طی آن سود فقرا بر منافع ثروتمندان ترجیح داده شود(Smith,1996:787).
دیوید هاروی اولین جغرافیدانی بودکه مفهوم عدالت اجتماعی را در کمک به خیر و صلاح همگانی، ملاک توزیع درآمد در مکان ها، تخصیص عادلانه منابع و رفع نیازهای اساسی مردم به کار گرفت(شکویی،۱۳۷۸: ۱۴۱). هاروی معتقد است که اصول عدالت اجتماعی باید ناظر بر تقسیم ثمرات تولید و توزیع مسئولیت ها در فرایند کار جمعی باشد. لذا با کمک به این اصول می توان مسائل متنوعی مانند مکان یابی قدرت و توانایی تصمیم گیری، توزیع نفوذ نهادهای کنترل و تنظیم کننده فعالیت ها را بررسی کرد(هاروی،۱۳۷۶: ۹۷). هاروی در تحلیل اصول عدالت اجتماعی سه معیار مهم نیاز، منفعت عمومی و استحقاق را مطرح می کند و معتقد است این سه معیار از جامعیت کاملی برخوردار هستند که معیارهای دیگر را نیز در بر می گیرد(حاتمی نژاد و راستی،۱۳۸۵: ۴۷). هاروی بر جنبه های اخلاق گرایانه جغرافیا در خصوص تأمین عدالت اجتماعی و رسالت جغرافیدانان در تأمین عدالت فضایی تأکید دارد(Harvey,1969:3). وی مسأله علم جغرافیا را به منظور اجرای عدالت اجتماعی دستیابی به نوعی سازمان یابی می داند و معتقد است که شرط لازم و اولیه چنین کاری این است که معیار اجتماعی عادلانه ای اولاً برای تعیین حد و مرز مناطق و ثانیاً برای تخصیص منابع به این مناطق داشته باشیم.شرط اول مربوط به مطالعات سنتی جغرافیا یعنی منطقه بندی است و در زمینه تخصیص منابع نیز هاروی همانند رالز پایبند این استدلال است که بیشترین منابع باید به محروم ترین منطقه اختصاص یابد(هاروی،۱۳۷۶: ۱۱۳).
مفهوم عدالت از منظرهای مختلف در خور بررسی است و مفاهیمی چون عدالت اجتماعی ، عدالت فضایی ، عدالت جغرافیایی و عدالت محیطی نیز متأثر از چند بعدی بودن این مفهوم است، اما آنچه مهم است، این است که اساس هر گونه تغییر در سازمان فضایی در روابط اقتصادی، اجتماعی و توزیعی درآمد در جامعه اثر مستقیم می گذارد(مرصوصی، ۱۳۸۳: ۹۱). تقسیم بندی های مختلفی از عدالت اجتماعی از سوی صاحب نظران صورت گرفته است. برای نمونه، از عدالت تخصیصی، عدالت توزیعی، عدالت افقی و عدالت عمودی نام برده شده است( ماسگریو، ۱۳۷۲: ۳۱۶-۳۱۴ ).
۲-۲-۵ نگرش های موجود به جغرافیای شهری در دهه های اخیر
به نظر عده ای از جغرافی دانان سال های ۱۹۶۰-۱۹۸۵ جغرافیای شهری در مسیر تکاملی خود به دو موج بزرگ علمی- فلسفی برخورد می کند و رنگ اجتماعی و فلسفی بیشتری می پذیرد. در موج اول که مربوط به تحولات اجتماعی در جغرافیای شهری است بیشتر بر موارد زیر تأکید می شود:
برخورد اکولوژیک: ادامه مباحث مکتب اکولوژی شهری شیکاگو و تأکید بر تحلیل حوزه های اجتماعی و اکولوژی تطبیقی شهرها؛
اقتصاد جدید شهری: در نگرش اقتصاد جدید شهری، شهر به صورت متوازن، یک هسته ای و بدون توجه به سیاست بخش عمومی و عملکردهای اقتصاد آزاد و قیمت ها در مسأله ساختمان و بهای زمین مطالعه می شود؛
برخورد رفتاری: در اینجا تأکید رفتار فردی در محیط شهری بیش از رفتار گروهی است و به تحلیل رفتاری در تصمیمات فردی، تصمیم گیری و تأثیرات آن در فضای شهری توجه می شود.
در موج دوم نیز که در طی دهه ۷۰ مورد توجه قرار گرفت مباحث زیر مورد تأکید است:
مکتب نئووبری: این مکتب به طور گسترده از نظریات مارکس وبر تأثیر پذیرفته است و در آن به عامل فرهنگ بیش از عامل اقتصاد اعتبار علمی قائل می شوند؛
برخورد انسان گرایی: در مکتب انسان گرایی بر سازمان تأمین اجتماعی، بیش از سازمان فضایی تأکید می شود. در جغرافیای انسان گرا، ۳ مکتب پدیدار شناسی^[۲۳]۱، اگزیستانسیالیسم و ایده آلیسم، آثار و نوشته های تحقیقی فراوانی ارائه کرده اند؛
برخورد نئومارکسیستی: در دهه ۱۹۷۰ به دلیل ظهور مسائل گوناگون در اوضاع اجتماعی- اقتصادی کشورهای سرمایه داری توسعه یافته، برخی از جغرافی دانان هنگام مطالعه جغرافیای شهری به دیدگاه نئومارکسیستی توجه نموده و شهرهای سرمایه داری را با توجه به قوانین شیوه های تولید سرمایه داری بررسی کرده اند (شکویی، ۱۳۸۰: ۱۵-۱۴).
۲-۲-۶ دیدگاه دسترسی به امکانات شهری و عدالت اجتماعی
در سال ۱۳۳۵ تفکر برونزای شهرسازان برای تشویق جامعه به دگرگونی الگوهای رفتاری مبنای مسائلی تازه می گرد که از جمله توزیع نامناسب و ناعادلانه تأسیسات و تجهیزات شهری لازم، با توجه به تفکیک فضاهای شهر بر مبنای درآمد خانوار باعث گسترش دامنه تمایزات اجتماعی به تفاوت های کالبدی- فضایی می گردد (پدیده شمال شهر- جنوب شهر) (حبیبی، ۱۳۸۲: ۱۹۷).
دسترسی به امکانات شهری را می توان از دو دیدگاه تفاوت در برخورداری از این امکانات در بین اقشار مختلف شهری و برخورداری کل مردم از حداقل آستانه لازم (استاندارد) بین امکانات مورد بررسی قرار دارد. قبل از پرداختن به نحوه دسترسی مردم و اقشار مختلف شهر از امکانات که در قالب فضایی به صورت شکل برخورداری محله های مختلف (به صورت محله های فقیر نشین و محله های غنی نشین از همدیگر تفکیک می شوند) از امکانات نمود می یابند، باید به اثرات کار بری اراضی شهری بدین امر توجه نمود. اگر در جریان برنامه ریزی شهری، تعیین کاربری های مختلف طوری انجام گیرد که توزیع متوازن سرانه ها را با توجه به اصول صحیح مکان یابی در مد نظر قرار دهد، تا حد زیادی به حصول عدالت اجتماعی مدد خواهد رساند. در غیر این صورت توزیع کاربری می تواند به تقویت یک منطقه و تضعیف منطقه ای دیگر منجر گردد و حتی باعث کاهش قیمت اراضی در بخش هایی از شهر خواهد گردید. بدیهی است که تأثیر فعالیت های عمرانی بر نوع کاربری ها متفاوت است می توان گفت که اگر چنانچه هر کاربری با توجه به معیارهای صحیح مکان یابی شود، تضعیف هیچ بخشی را سبب نخواهد شد بلکه آرامش و رفاه بیشتری را برای ساکنان شهر به همراه می آورد. در این زمینه می توان به معیارهای سازگاری کاربری ها، ظرفیت هر کاربری و مطلوبیت اشاره کرد. اختصاص اراضی شهری و مکان یابی فضاهای خدماتی و مسکونی در صورت رعایت اصول ضوابط شهرسازی سبب فراهم شدن توزیع عادلانه خدمات و امکانات، دسترسی مناسب ساکنان به خدمات و امکانات مورد نیاز، کاهش سفرهای درون شهری و افزایش نسبی متوسط قیمت اراضی می شود (نصر، ۱۳۷۷: ۸۶).
در حالی که بر اساس نظر بسیاری از دانشمندان مراقبت های بهداشتی و درمانی حق هر شهروندی است و این حق نباید تحت تأثیر درآمد و ثروت قرار گیرد (کشتکار، ۱۳۷۶). ساکنان محلات پایین شهر از دسترسی مناسب به این خدمات محرومند. این در حالی است که ارتقاء سطح بهداشت، کاهش نابرابری های بهداشتی و اطمینان از دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و حفظ آنها در برابر خدمات محیطی به عنوان ۳ اصل از ۶ اصل بهداشت برای همه معرفی گردید (شهر سالم اتوپیای امروز۱: ۲۵). از نظر کارشناسان بهداشت، فراهم کردن میزان حداقل استاندارد از درمان برای نیازمندان، درمان برابر بدون توجه به درآمد فرد و برابری در دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی به عنوان عدالت در بهداشت و درمان شناخته می شود (کشتکار، ۱۳۷۶). علاوه بر اینها، امروزه یکی از رویکردهای جدید برنامه ریزی شهری که به نام شهر سالم خوانده شده و از طرف برنامه ریزان و مجریان شهری و مسئولین بهداشتی- درمانی پی گیری می شود؛ تأمین غذای سالم و کافی، منابع آب سالم، سرپناه یا مسکن سالم و کافی، تسهیلات بهداشتی و امکان رهایی از فقر (شیخی، ۱۳۷۸: ۷۲) را شرط تحقق شهر سالم می داند. در نظریه شهر سالم؛ مساوات و برابری شالوده و زیربنای اصلی بهداشت عمومی محسوب می شود. زیرا وجود نابرابری در اقتصاد و وضعیت اجتماعی به معنی وجود اختلاف و تفاوت سطح در بهداشت خواهد بود (شهر سالم اتوپیای امروز۲، ۱۳). نقاط مختلف شهرها از نظر برخورداری از امکانات شهری یکسان نیستند. تحقیقات انجام شده در شهرهای میانه، اردبیل و تهران نشان می دهد که سرانه کاربری های عمومی و انتفاعی در مناطق فقیرنشین به مراتب کمتر از مناطق دیگر می باشد و حتی برخی از کاربریها نظیر کاربری های فرهنگی و مهد کودک در بخش های فقیر نشین برخی از شهرها وجود ندارند (مشهودی، ۱۳۷۷: ۱۹-۱۷).
با کنترل دقیق برنامه ریزی شهری می توان هزینه های سفر را کاهش داد و یا سودمندی آنها را افزایش داد (قاضی حسامی، ۱۳۷۱: ۱۹). دو مؤلفه فاصله و زمان مهمترین مؤلفه در مکانیابی کاربری ها هستند. نوع دسترسی ها با فاصله و زمان سنجیده می شوند. این دو عامل واحد اندازه گیری آسایش محسوب می شوند. چگونگی دسترسی به خدمات شهری مورد نیاز ساکنان و دوری از کاربری های مزاحم و ناسازگار از مؤلفه های مهم آسایش تلقی می شوند (زیاری، ۱۳۸۱: ۳۰). علاوه بر آن، بسیاری از نواحی مسکونی به خاطر عدم وجود جاده های مناسب تبدیل به مسیرهایی شده اند که در ساعات ازدحام مورد استفاده واقع شده و ناراحتی ساکنین منطقه را به وجود می آورند. بروز تصادفات و آلودگی هوا توسط دودهای آلاینده از جمله پیامدهای حاصله این امر می باشد (قاضی حسامی، ۱۳۷۱: ۲۴). در صورتی که اگر یک وضعیت مناسب ارتباطی وجود داشت، می توانست این پیامدها به حداقل برسد.
همان طوری که ذکر گردید، یکی از موارد مهم برخورداری از آستانه ها و حداقل امکانات می باشد. در بسیاری از کشورهای جهان سوم برخورداری از آستانه ها و حداقل امکانات می باشد. در بسیاری از کشورهای جهان سوم برخورداری از امکانات شهری در سطح بسیار نازلی قرار دارد (لاکویان، ۱۳۶۴: ۱۳۰). مکان یابی یکی از تأسیسات شهری مانند آتش نشانی (و یا هر تأسیسات عمومی دیگر) در نقطه خاصی از شهر به این معناست که از دیدگاه مصرف، همه افراد نمی توانند به طور یکسان از آن بهره مند شوند. حال آنکه از دیدگاه تولید، همه افراد به طور یکسان در معرض آتش سوزی قرار دارند (هاروی، ۱۳۷۶: ۴۹).
در سائولوپو، خدمات در اختیار محله های پردرآمد و یا با درآمد متوسط قرار می گیرد که می توانند هزینه های نصب و راه اندازی را بپردازند. در محله های فقیرتر نصب خدمات اغلب به اقدام همگانی اهالی محل بستگی دارد، چون سطح هزینه های شرکت ها بالاست. در واقع در برخی از شهرها فقیران به خدمات ثروتمندان سوبسید می دهند (گیلبرت و گاگلر، ۱۳۷۵: ۲۱۰).
بدین ترتیب می توان گفت که در بین گروه های مختلف شهری مراتب حاکم و محکوم قابل مشاهده است که در آن هر گروهی سعی می کند از منابع مختلف موجود در شهر به نفع خود بهره برداری کند. کسانی که در این فرایند آخر از همه قرار دارند، بازنده اند. در این روابط سیاسی افراد و اهمیت خاص برخوردار است. به نظر دیوید هاروی، “روابط سیاسی موجود، سبب ثروتمندتر شدن ثروتمندان و محروم ماندن گروه های کم درآمد می شود. این امر به قدری واضح است که حتی می توان توزیع درآمد را در یک سیستم شهری، شامل پیش بینی فرایند سیاسی، به حساب آورد” (هاروی، ۱۳۷۶: ۷۲-۶۵).